The object of research, development or design (in Russian) : Духовные аспекты тюркской цивилизации нашли отражение в системе различных символов (рунических, уйгурских, манихейских, арабских, латинских, армяно-кипчакских, чагатайских). Благодаря им на протяжении 15 веков возводились уникальные тюркские надписи. Однако история закономерностей развития казахской письменности детально не изучена. В 1978 году в России прошел обучение один специалист именно по истории письменности. Но в нашей стране нет настоящего специалиста в этой области. Фундаментальных исследований не проводилось, за исключением малочисленных статей наших ученых, изучавших историю языка и историю литературы. Поэтому очень важно изучить, систематизировать и определить место казахской письменной культуры в мировой культуре с точки зрения конкретных этапов культуры письма и используемых видов письма с точки зрения истории письма (грамматологии). Основным объектом нашего исследования является письмо и этапы его развития, сферы применения.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Түркі өркениетінің рухани аспектілері түрлі жазу таңбалары жүйесінде (руна, ұйғыр, манихей, араб, латын, армян-қыпшақ, шағатай) көрініс тапқан. Солардың арқасында 15 ғасыр бойы теңдессіз түркі жазба ескерткіштері қалыптасты. Алайда түркі, оның ішінде қазақ жазуының даму заңдылықтарының тарихы жеткілікті зерттелмеген. Ресейде нақты жазу тарихына қатысты 1978 жылы бір маман дайындалған екен. Ал елімізде бұл саладағы нақты маман жоқ. Тіл тарихын, әдебиет тарихын зерттеп жірген ғалымдарымыздың бірлі, екілі мақалаларынан басқа іргелі зерттеу жасалмаған. Ендеше, қазақ жазуы мәдениетінің нақты кезеңдері мен қолданылған жазу түрлерін жазу тарихы (грамматология) тұрғысынан зерттеп, жүйелеп, әлем мәдениетіндегі орнын анықтау өте өзекті мәселе. Зерттеуіміздің негізгі нысаны жазу және оның даму кезеңдері, қолданыс аясы.

Aim of work (in Russian) : Основная цель проекта – выявить и систематизировать истоки культуры казахского письма в истории письма (грамматологии) от этапа изобразительного письма (пиктограммы), через этапы написания мысли (идеограммы), выявить и систематизировать типы на основе конкретных поколенческих письменных и алфавитных письменных памятников. Определить происхождение, развитие, распространение (грамотности) древнетюркской письменности, считающаяся жемчужиной культуры казахской письменности, и кросскультурное влияние письменности на культуры евразийских степей. Определить на основе археологических и новых научных данных касательно культуре письма ареал распространение использованных видов письма и хронологию их применения (terminus ad quem и terminus ad quo). Протоказахская письменность (древнетюркская письменность, древнеуйгурская письменность, чагатайская письменность) рассматривается как стандартное языковое средство, которое широко использовалось во внутренних и внешних межэтнических отношениях в средние века. Древнетюркские надписи (руны) сосуществовали с брахмийскими, согдийскими, манихейскими, китайскими и уйгурскими надписями. Будет исследовано место этих видов письменности в мировой культуре путем языкового исторического анализа (грамматологии) экстралингвистических и языковых факторов.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның негізгі мақсаты қазақ жазуы мәдениетінің бастауларын жазу тарихы (грамматология) дамуының суретті жазу (пиктограмма) кезеңінен бастап, ой жазу (идеограмма), буындық жазу және алфавиттік жазу кезеңдері негізінде нақты жазба ескерткіштер арқылы түрлерін анықтап, жүйелеу. Қазақ жазуы мәдениетінің жауһары байырғы түрік бітіг жазуының шығу тегі, дамуы, таралуы (сауаттылық) мен жазудың Еуразия даласындағы мәдениеттерге кросс-мәдени әсерін анықтау. Жазу мәдениетіне қатысты археологиялық және жаңа ғылыми мәліметтер негізінде қолданылған жазу түрлерінің таралу ареалын анықтап, қолданылу хронологиясын (terminus ad quem және terminus ad quo) анықтау. Протоқазақ жазуы (байырғы түрік бітіг жазуы, көне ұйғыр жазуы, шағатай жазуы) – орта ғасырдағы ішкі және сыртқы этносаралық қатынастарда кеңінен қолданылған стандартты тіл құралы ретінде қарастырылады. Байырғы түрік бітіг (руна) жазуы брахми, соғды, манихей, қытай, ұйғыр жазуларымен бірге қолданыста болғандығы экстралингвистикалық және лингивистикалық факторлардың көмегімен талданып, тіл тарихы (грамматология) анализі арқылы бұл жазу түрлерінің әлем мәдениетіндегі орны анықталады.

Методы исследования (на русском) : Для решения задач, поставленных в Проекте, планируется использование базовой методологии и частных приемов и средств, каждый из которых базируется на понятийных аспектах, имеющих системный характер и проявляющихся как единство «целого - части», «внешнего- внутреннего», «статики - динамики», «причины- следствия» «процесса-связи». Основополагающим для данного проекта являются верифицированныеобщенаучные методы индукции, дедукции, сравнения, отождествления, разграничения, классификации и обобщения. Эффективная разработка целей и задачей проекта, достижение результатов зависитот сопряженности лингвистических, исторических, археологических, этнокультурных методов, в едином контексте образующих интегративную тюркологическую методологию. Интегративный подход позволяет исследовать наиболее общие и ключевые вопросы темы проекта, осуществить комплексное изучение поставленной проблемы с привлечением трудов известных востоковедов, тюркологов, филологов таких, как В.В. Бартольд, В.В. Радлов, В. Томсен, П.М. Мелиоранский, Г. Вамбери, Н.А. Аристов, Дж. Клосон, И.А. Батманов, С.Г. Кляшторный, А.С. Аманжолов.

Методы исследования (на казахском) : Жобада алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін әдіснаманың жүйелі түсінік аспектілері: «бүтін-бөлшек», «сыртқы-ішкі», «статика-динамика», «себеп-салдар», «үдеріс-байланыс» бірлігі тұрғысынан негізгі әдіснамалық және жекелеген әдіс-тәсілдерді қолданылу жоспарланған. Жобаның негізгі зерттеу әдіснамасына жалпы ғылыми верификациялық индукция, дедукция, салыстыру, теңестіру, шектеу, жіктеу, жинақтау әдістерін басшылыққа алынады. Жобаның мақсат-міндеттерінің тиімділігі, интегративті түркологиялық әдіснаманы құрайтын лингвистикалық, тарихи, археологиялық, этномәдени, әдістердің байланысын бір контексте қарастыру көзделген нәтижелерге қол жеткізу болып табылады. Жоба тақырыбындағы жалпы және негізгі мәселелерді зерттеуге интегративті тәсіл мүмкіндік тудырады, В.В. Бартольд, В.В.Радлов, В.Томсен, П.М.Мелиоранский, Г. Вамбери, Н.А.Аристов, Дж. Клосон, И.А.Батманов, С.Г.Кляшторный, А.С.Аманжолов сынды атақты шығыстанушы, түркітанушы, филологтардың еңбектерін жоба барысында негізге ала отырып, алға қойылған мәселелерді кешенді зерттеуге қол жеткізіледі. Жобаның негізгі міндеттеріне гуманитарлық ғылымдарда көрсетілген әдіс-тәсідер қол жеткізуге бағытталған.

Obtained results and novelty (in Russian) : Ожидаемые результаты проекта: публикация не менее 5-х статей по данной теме в зарубежных и отечественных рецензируемых научных журналах (ККСОН), публикация научной монографии «Истоки культуры казахской письменности» в объеме как минимум 25 п.л. Новизна проекта основывается на утверждении того, что древнетюркская письменность является основным компонентом тюркской культуры и доказать, что история казахской письменности имеет глубокие корни и она занимает свое место в мировой культуре письменности.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жобадан күтілетін нәтижелер: аталмыш тақырып негізінде шетелдік және отандық рецензияланатын ғылыми журналдарда кемінде 5 мақала, “Қазақ жазуы мәдениетінің бастаулары” атты көлемі 25 б.т. кем емес ғылыми монография жарияланады. Жобаның басты жаңалықтарының бірі көне түркі жазуының түркі мәдениетінің негізгі құрамдас бөлігі екендігін дәлелдеу және қазақ жазу тарихының тамыры терең екендігін дәлелдеу, әлем жазу мәдениетіндегі өзіндік орны бар екендігін жазу үлгілері мен жазба ескерткіштер арқылы анықтау.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Мы верим, что результаты научных исследований, достигнутые в результате проекта, будут использованы при подготовке будущих тюркологов, лингвистов, историков в стране и будут способствовать подготовке сильных специалистов. А сильных специалистов играет важную роль в формировании общества, знающего свою историю, язык и культуру. Сильное общество, несомненно, будет способствовать развитию экономики страны и проложит путь к новым экономическим достижениям. Целевые потребители полученных результатов: научные институты и центры, занимающиеся исследованием истории, культуры, языка тюркских народов; вузы (факультеты и кафедры), где ведется подготовка тюркологических кадров.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба нәтижесінде қол жеткізілген ғылыми зерттеу нәтижелері еліміздегі болашақ түркітанушылар, тіл мамандарын, тарихшыларды дайындауда қолданылып мықты мамандар дайындауға өз септігін тигізеді деген сенімдеміз. Бұл өз тарихын, тілін, мәдениетін білетін қоғам қалыптастыруда маңызды рөл ойнайды. Мықты қоғам ел экономикасының дамуына үлес қосып, жаңа экономикалық жетістіктерге жол ашары сөзсіз. Жоба нәтижесінде қол жеткізілген ғылыми өнімнің тұтынушылары түркі халықтарының тарихын, тілін, мәдениетін зерттейтін ғылыми оталықтар мен институттар, түркітану, тіл, тарих, мәдениет саласының мамандарын дайындайтын кафедралар мен факультеттер болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : Исследования о происхождении и развитии письменности древних тюрков – тема, которой руководитель проекта занимается уже много лет. Руководитель проекта знает древнетюркских руники (бітіг), согдийскую, манихейскую, древнеуйгурскую, чагатайскую письменность. Автор более 15 статей по истории письма и двух научных монографий(соавторством). Он участвовал нескольких научной экспедиции (Монголия, Южную Сибирь, Северный Китай, Турция) и накопил большой опыт и научные ресурсы. В настоящее время читает лекции по «Древнетюркие рунической письменности», «Древнеуйгурской письменности» студентам и магистрантам специальности тюркологии.

Level of implementation (in Kazakh) : Байырғы түркілердің жазуының шығу тегі мен дамуы жайлы ізденістер жоба жетекшісінің көптеген жылдар бойы зерттеліп келе жатқан тақырыбы. Жоба жетекшісі байырғы түрік бітіг (руна), соғды, манихей, көне ұйғыр, шағатай жазуларын біледі. Жазу тарихына қатысты 15-тен астам мақаланың, екі ғылыми монографияның авторы (соавторлықпен). Ол байырғы түркілерге қатысты ғылыми экспедиция құрамында болып Моңғолия, Оңтүстік Сібір, Солтүстік Қытай, Түркия жерлерінде болып көп тәжірибе мен ғылыми қор жинақтаған. Қазіргі таңда түркітану мамандығы бойынша бакалавр, магистрларға көне түрік бітіг жазуы (руника), көне ұйғыр жазуы бойынша дәрістер оқуда. Бұған дейін бес отандық, екі шет елдік жобаларға қатысқан.

Efficiency (in Russian) : Открытие письменности переместило историю человечества из «доисторического периода» в «исторический». Таким образом, письменность – одно из величайших достижений человечества в освоении пространства и времени, уникальное явление в истории человечества. Следственно одним из главных достижений великой степи, послуживший основой статьи Елбасы «Семь краев Великой степи», является «культура письма». Ценности и цели меняются в зависимости от изменений глобального геополитического пространства, в зависимости от социокультурных тенденций. Эта ситуация открывает путь для молодых независимых государств к углубленному изучению истории, культуры и языка своего народа. Духовные аспекты тюркской цивилизации нашли отражение в системе различных символов (рунических, уйгурских, манихейских, арабских, латинских, армяно-кипчакских, чагатайских). Благодаря им на протяжении 15 веков возводились уникальные тюркские надписи. Однако история закономерностей развития казахской письменности детально не изучена. Главной целью общества является воспитание сознательного поколения, знающего свой язык, историю и культуру. Поэтому наиболее действенным (результативным) направлением нашей исследовательской работы будет ее место в воспитании подрастающего поколения и ее влияние на формирование национальных знаний.

Efficiency (in Kazakh) : Жазудың табылуы адамзат тарихын «тарихтан бұрынғы кезеңнен» шығарып, «тарихи» кезеңге өткізді. Ендеше жазу адамзаттың кеңістік пен уақытты игеруіндегі ұлы жетістіктерінің ең бастысы, адамзат тарихындағы ерекше құбылыс. Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласына арқау болған ұлы дала елінің басты жетістіктерінің бірі осы «жазу мәдениеті» болмақ. Әлеуметтік-мәдени үрдістерге негізделген жаһандық геосаяси кеңістіктегі өзгерістер негізінде құндылықтар мен мақсаттар өзгеруде. Бұл жағдай жас тәуелсіз мемлекеттерді өз халқының тарихын, мәдениетін және тілін терең зерттеуге жол ашып отыр. Түркі өркениетінің рухани аспектілері түрлі жазу таңбалары жүйесінде (руна, ұйғыр, манихей, араб, латын, армян-қыпшақ, шағатай) көрініс тапқан. Солардың арқасында 15 ғасыр бойы теңдессіз түркі жазба ескерткіштері қалыптасты. Алайда түркі, оның ішінде қазақ жазуының даму заңдылықтарының тарихы жеткілікті зерттелмеген. Өз тілін, тарихын, мәдениетін жеттік білетін саналы ұрпақ тәрбиесі қоғамның басты мақсаты. Ендеше зерттеу жұмысымыздың ең тиімді (эффективті) бағыты ұрпақ тәрбиесіндегі орны мен елдік танымды қалыптастырудағы әсері болмақ.

Field of application (in Russian) : тюркология, филология, история, эпиграфика.

Field of application (in Kazakh) : түркітану, филология, тарих, эпиграфика.