The object of research, development or design (in Russian) : Көне түркі ескерткіштері

The object of research, development or design (in Kazakh) : Древнетюркские памятники

Aim of work (in Russian) : В нашей стране реализуется ряд программ, таких, как государственная программа «Мәңгілік ел», направленных на формирование общественного сознания. Эти программы имеют несколько направлений, и одним из них является история языка. Предлагаемый научный проект ориентирован на изучение культуры и мировоззрения древних тюрков, основных традиций наречения людей именами, использования ими богатства языка посредством языкового анализа собственных имен, встречающихся в древнетюркских текстах.

Aim of work (in Kazakh) : Елімізде қолға алынып жатқан «Мәңгілік ел», сияқты қоғамдық сананы қалыптастыруға арналған бағдарламалар бірнеше бағыттарға бөлінеді. Соның бір бағыты – тіл тарихы. Ұсынылып отырған ғылыми жоба көне түркі мәтіндерінде кездесетін жалқы есімдерге тілдік талдау жасау арқылы, көне түріктердің мәдениеті мен дүниетанымын, ат қоюдағы негізгі уәждерін анықтауды көздейді.

Методы исследования (на русском) : В ходе исследования общих культурно-языковых, духовных знаков познания в древнетюркских памятниках, тюркском мире и памятниках письменности используются такие методы и приемы, как историко-сравнительный, сопоставительно-типологический, эмпирический, диахронный, компонентный анализ, систематизация, классификация, обобщение, описание, анализ.

Методы исследования (на казахском) : Көне түркі ескерткіштері мен түркі әлеміндегі және жазба мұрағаттардағы ортақ мәдени-тілдік, рухани таным іздерін зерттеуде тарихи-салыстырмалы, салғастырмалы-типологиялық, эмпирикалық, диахронды, компонеттік талдау, жүйелеу, топтау, түйіндеу, сипаттау, талдау сияқты әдістер мен тәсілдері пайдаланылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Были собраны и систематизированы все ономастические единицы, встречающиеся в древнетюркских памятниках, в частности ескерткішсейских, таласских и Орхонских. Наибольшее по объему-антропонимы, второе-топонимы, третье – этнонимы, четвертое – названия должностей. Поскольку тексты памятников написаны в эпитафическом жанре, изобилие антропонимов является законным явлением. Также были собраны иппонимы (имена лошадей) и теонимы (религиозные имена). Ономастическое пространство полностью покрыто и готово к анализу. Были включены имена таких известных людей, как елсейский Каган, Бильге Каган, Культегин, Тонгукук, исторические топонимы, такие как Орхсей, Орхон, Утукен, Алтай, Иртыш, тюркские, тюркские, киргизские, уйгурские, племенные имена, такие как Каган, жабги, шад, Халық, Чор.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Көне түркі ескерткіштеріндегі, атап айтқанда Енисей, Талас және Орхон ескерткіштерінде кездесетін ономастикалық бірліктер түгелдей жинақталып, жүйеленді. Көлемі жағынан ең көбі - антропонимдер, екінші – топонимдер, үшінші – этнонимдер, төртінші – лауазым аттары болды. Ескерткіш мәтіндері эпитафиялық жанрда жазылғандықтан, антропонимдердің мол болуы заңды құбылыс болып табылады. Сонымен бірге иппонимдер (жылқы есімдері) мен теонимдер (діни атаулар) да жинақталып алынды. Ономастикалық кеңістік толық қамтылды және талдауларға дайын. Елтеріс қаған, Білге қаған, Күлтегін, Тоңұқұқ сияқты атақты адамдар есімі, Енисей, Орхон, Өтүкен, Алтай, Ертіс сияқты тарихи жер-су аттары, Түрк, Түргеш, Қырғыз, Ұйғыр сияқты ел, тайпа аттары, қаған, жабғы, шад, тегін, чор сияқты лауазым-шен аттары қамтылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : нет

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : нет

Level of implementation (in Russian) : Результаты научного проекта включены в программу дисциплины «сравнительно-историческая грамматика тюркских языков», изучаемой студентами 4 курса (по специальности 6В01701-Казахский язык и литература) Восточно-Казахстанского университета им.С. Аманжолова; программу дисциплины «Историческая грамматика казахского языка», изучаемой студентами 3 курса по специальности 6в01701- Казахский язык и литература. При изучении древнетюркского языка, являющегося корнем нашего языка, невозможно обойти ономастические единицы в каменных текстах.

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми жобаның нәтижелері С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университетінің 4-курс (6В01701-қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша) студенттері оқитын «Түркі тілдерінің салыстырмалы-тарихи грамматикасы» пәнінің бағдарламасына; 6В01701-қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша 3-курс студенттері оқитын «Қазақ тілінің тарихи грамматикасы» пәнінің бағдарламасына енгізілді. Тіліміздің түп-төркіні болып табылатын көне түркі тілін оқытқанда, тас мәтіндердегі ономастикалық бірліктерді айналып өту мүмкін емес.

Efficiency (in Russian) : Проект обладает достаточно высокой социально-экономической оценкой. Конечные результаты предположительно будут использованы в разботке морфологических, словообразовательных типов моделей собственных имен, встречающихся в древнетюркских памятниках. Сформулированные в ходе исследования научно-теоретические концепции теоретически обогатят языкознание в области истории языка, теории языка, ономастики, а также такие науки, как история, этнография, география.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба өте жоғары әлеуметтік-экономикалық құндылыққа ие. Соңғы нәтижелер ежелгі түркі ескерткіштерінде кездесетін жеке атаулардың морфологиялық, сөзжасамдық үлгілерін жасауда қолданылады. Зерттеу барысында тұжырымдалған ғылыми-теориялық тұжырымдамалар тіл тарихы, тіл теориясы, ономастика, сондай-ақ тарих, этнография, география сияқты ғылымдар саласындағы тіл білімін теориялық тұрғыдан байытады.

Field of application (in Russian) : Исследования в области социальных и гуманитарных наук: лингвистика: лексикология, ономастика, топонимика.

Field of application (in Kazakh) : Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар саласындағы зерттеулер: лингвистика: лексикология, ономастика, топонимика.