The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются коммерческие сорта яблони, выращиваемые в садах Алматинской, Жамбылской и Туркестанской областях. Определяли аборигенные популяции возбудителей парши и мучнистой росы.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны ретінде Алматы, Жамбыл, Түркістан облыстарының алма бақтарында өсірілетін алманың коммерциялық сорттары. Таз қотыр мен ақ ұнтақ патогенінің жергілікті популяциясы.

Aim of work (in Russian) : Молекулярный скрининг и отбор устойчивых сортов яблони к грибным болезням с применением ДНК–маркерных технологий.

Aim of work (in Kazakh) : ДНҚ-маркерлік технологияның көмегімен алма ағашының саңырауқұлақ ауруларына төзімді сорттарын іріктеу және молекулалық скрининг жасау

Методы исследования (на русском) : Оценка полевой устойчивости сортов яблони к парше и мучнистой росе будет проведена согласно методике M. Сhevalier et al. (1991), Экстракцию ДНК будем проводить согласно методике J.J. Doyle et al. (1987 г.), Полимеразная цепная реакция (ПЦР).

Методы исследования (на казахском) : Алма сорттарының қотырға және ақ ұнтаққа егістік төзімділігі М. Шевалье (1991) және басқалары әдісі бойынша бағаланады. ДНҚ экстракциясы Дж.Дж. Дойл және т.б. (1987), Полимеразды тізбекті реакция (ПТР).

Obtained results and novelty (in Russian) : Для определения зоны распространения и развития грибкового заболевания в яблоневых садах проведен мониторинг в Алматинской, Туркестанской и Жамбылской областях. Проведена фитопатологическая оценка заболеваемости яблоневых садов паршой и мучнистой росой. В яблоневых садах Алматинской области признаков болезни мучнистой росы не наблюдалось, в то время как у сортов Старкримсон, Золотой Превосходный, Айдаред болезнь распространялась в пределах 28-31%, а развивалась в пределах 1-3%. Также проведена работа на юге и юго-востоке Казахстана по определению зоны распространения и развития грибковых заболеваний яблони. В Казыгуртском районе Туркестанской области заболеваемость паршой у сортов: Самуред, Старкримсон, Айдаред, Гала распространялась на 3-16% меньше и развивалась на 0,13-1% ниже. У сорта Фуджи не было никаких признаков болезни. В результате фитопатологической оценки сортов Айдаред, Голден Делишес, Старкримсон в Тюлькубасском районе признаков заболевания паршой не наблюдалось, у сорта Айдаред мучнистая роса распространялась на 18,05% ниже, а развитие составила 3,06%. В Меркенском районе Жамбылской области у сортов Старкримсон, Голден Делишес, Ред Делишес парша распространялась в среднем 31-37%, показатель развития составила 2-4%. Признаков болезни мучнистой росы не наблюдалось.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алманың саңырауқұлақ ауруының таралуы мен даму аймағын анықту үшін Алматы, Түркістан және Жамбыл облыстарының алма бақтарында мониторинг жұмыстар жүргізілді. Алма сорттарының таз қотыр және ақ ұнтақ ауруына фитопатологиялық бағалау жүргізілді. Алматы облысының алма бақтарында ақ ұнтақ ауруының белгілері байқалмады, ал таз қотыр ауруымен Старкримсон, Золотой Превосходый, Айдаред сорттарында ауру 28-31% аралығында таралса, дамуы 1-3% аралығында төменгі деңгейде дамыды. Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында алманың саңырауқұлақ ауруларының таралуы мен даму аймағын айқындау жұмыстары жүргізілді. Түркістан облысының Қазығұрт ауданында таз қотыр Самуред, Старкримсон, Айдаред, Гала сорттарында 3-16% төменгі деңгей аралығында таралса, дамуы 0,13-1% аралығында төменгі деңгейде дамыды. Фуджи сортында ауру белгілері байқалмады. Түлкібас ауданында Айдаред, Голден Делишес, Старкримсон сорттарына фитопатологиялық бағалау нәтижесінде таз қотыр ауруының белгілері байқалмады, ақ ұнтақ ауруы Айдаред сортында 18,05% төменгі деңгейде таралса, дамуы 3,06% құрады. Жамбыл облысы, Мерке ауданында Старкримсон, Голден Делишес, Ред Делишес сорттарында таз қотыр 31-37% орташа деңгейде таралса, даму көрсеткіші 2-4% төменгі деңгейді құрады. Ақұнтақ ауруының белгілері байқалмады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Для размножения парши использовали микробиологические методы. Впервые из грибных возбудителей была выделена ДНК, методом СТАВ, а для идентификации патотипа была проведена полимеразная цепная реакция (ПЦР) с использованием универсальных праймеров ITS1/ITS4. Проведен молекулярный скрининг для выявления генотипов яблони, устойчивых к грибковым заболеваниям. Проводится ПЦР-анализ с использованием SCAR-маркеров для выявления генов, устойчивых к парше и мучнистой росе.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Микробиологиялық әдістің көмегімен таз қотыр патогенінің таза спорасы көбейтіп алынды. Алғаш рет саңырауқұлақ патогендерінен СТАВ әдісімен ДНҚ бөлініп алынды және патотипін анықту ұшін ITS1/ITS4 әмбебап праймерлерін қолдану арқылы полимерзалық тізбектік реакция (ПТР) жүргізілді. Саңырауқұлақ ауруларына төзімді алма генотиптерін анықтауда молекулярлық скрининг жүргізілді. Таз қотыр мен ақ ұнтаққа төзімді гендерді айқындауда SCAR маркерлерін қолдана отырып ПТР талдау жұмыстары жүргізілуде.

Level of implementation (in Russian) : Проект имеет высокую степень внедрения. Результаты проекта внесут вклад в решение проблемы повышения продовольственной безопасности за счет обеспечения фитосанитарного благополучия насаждений плодовых культур, будет увеличена урожайность насаждений, ограниченно использование средств химической защиты растений от болезней. Данный подход будет использован в органическом земледелии, в результате будет получен экологический чистый продукт.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаның іске асырылу деңгейі жоғары. Жобаның нәтижелері жеміс-жидек дақылдар көшеттерінің фитосанитарлық әл-ауқатын қамтамасыз ету арқылы азық-түлік қауіпсіздігін арттыру мәселесін шешуге ықпал етеді, көшеттердің өнімділігі артады, өсімдікті аурудан химиялық жолмен қорғау шектеледі. Бұл әдісті органикалық егіншілікте қолданса, нәтижесінде экологиялық таза өнім алынады.

Efficiency (in Russian) : Проект пользуется высоким социальным спросом, так как во многих странах мира, в том числе и Казахстане яблоня является наиболее важной плодовой культурой. Яблоки очень полезный фрукт для человеческого организма, богатый различными витаминами и питательными веществами. Основной задачей современной селекции плодовых культур является выведение устойчивых к болезням сортов, имеющих биологические и хозяйственно ценные признаки. Наиболее вредными и распространенными болезнями яблони является парша и мучнистая роса. Которые в яблоневых садах снижают качество и урожайность до 70% в годы высокой степени заражения. Поэтому необходимо выявлять устойчивые сорта яблони с генами, устойчивыми к болезням.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба жоғары әлеуметтік сұранысқа ие, өйткені әлемнің көптеген елдеріндегідей Қазақстанда да жеміс-жидек дақылдарының ішіндегі ең маңыздысы – алма ағашы. Aлмa – aдaм aғзacынa өтe пaйдaлы, түрлі витаминдер мен тaғaмдық зaттapғa бaй жeмic. Жеміс-жидек дақылдарының қазіргі селекциясының негізгі міндеті – шаруашылық құнды белгілер бар, ауруларға төзімді сорттар шығару. Таз-қотыр мен ақ ұнтақ алма ағаштарының аса зиянды және кең тараған аурулары, алма бақтары аурумен жоғары денгейде залалданған жылдары өнім сапасы мен шығымдылығын 70% дейін төмендетеді. Сондықтан ауруға төзімді ген иелерімен төзімді алма сұрыптарын анықтап отыруымыз қажет.

Field of application (in Russian) : Целевыми потребителями будут фермерские и крестьянские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы в основной промышленной зоне садоводства РК, занимающиеся выращиванием плодовых культур.

Field of application (in Kazakh) : Мақсатты тұтынушылар ҚР бау-бақша шаруашылығының негізгі өнеркәсіптік аймағындағы фермерлік және шаруа қожалықтары, селекциялық ҒЗИ, ШӨҚ, АШОС, ЖОО болып табылады.