The object of research, development or design (in Russian) : Масличные и крупяные культуры

The object of research, development or design (in Kazakh) : Майлы дақылдары, жармалық дақылдары.

Aim of work (in Russian) : Повышение производительности АПК РК за счет создания и ускоренного внедрения высокопродуктивных сортов и гибридов масличных и крупяных культур

Aim of work (in Kazakh) : Майлы және жарма дақылдарының жоғары өнімді сұрыптары мен будандарын құру және жедел енгізу есебінен ҚР АӨК өнімділігін арттыру.

Методы исследования (на русском) : Лабораторные и полевые

Методы исследования (на казахском) : Танаптық және зертханалық.

Obtained results and novelty (in Russian) : Изучена рабочая коллекция 4510 сортообразцов масличных культур и 250 сортообразцов крупяных культур. В селекционных питомниках изучено 24517 масличных и 3000 крупяных культур. Проведена гибридизация по 5 масличным и 2 крупяным культурам, получены гибридные семена. Проведена оценка качества семян 3754 номеров масличных и 2200 номеров крупяных культур. Эффективность обработки посевов озимого рапса пестицидами, составила в контроле без применения пестицидов 11,8 ц/га, и от применения комплекса защитных мероприятий 30,2 ц/га. Линии И-23/8, К41/1, Л15/9, И 23/7 имеют отличие по подвижности одного из компонентов β-конглицининов, что может быть связано с питательной ценностью семян этих линий. Уровень танинов и полифенолов в семенах урожая 2021 года выше, в сравнении с аналогичными линиями урожая 2020 года. Процесс закаливания образцов озимого рапса приводил к возрастанию уровня свободного пролина, наибольший его уровень отмечен в листьях сорта Ясна – морозостойкого сорта озимого рапса. На основе маркерной селекции по генам (Е1, Е3, Е4, Е7) выделены индивидуальные растения: е1 – 257 шт, е3 - 50 шт, е7 – 257 шт. Выделено 1 растение с аллельной вариацией е1е3е7. Скрининг 100 сортов и линий сои по 10 полиморфным SSR- маркерам, связанным с габитусом и показателями урожайности, выявил 34 аллеля, со средним эффективным количеством аллелей, равным 2,47.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 4510 майлы дақылдарының сұрыптық үлгілері және 250 жарма дақылдарының сұрыптық үлгілері зерттелді. Селекциялық питомниктерде 24517 майлы және 3000 жарма дақылдары зерттелді. 5 майлы және 2 жарма дақылдары бойынша үздік ата-аналық нысандарды будандастыру жүргізілді, гибридті тұқымдар алынды. 3754 майлы және 2200 дәнді дақылдар тұқымдарының сапасына бағалау жүргізілді. Күздік рапс егістерін пестицидтермен өңдеу тиімділігі бақылауда пестицидтерді қолданбай 11,8 ц/га және қорғау шараларының кешенін қолданудан 30,2 ц/га құрады. И-23/8, K-41/1, Л-15/9 және И-23/7 линиялары β-конглицинин компоненттерінің бірінің қозғалғыштығымен ерекшеленеді, бұл осы линиялардың тұқымдарының тағамдық құндылығына байланысты болуы мүмкін. 2021 жылғы егін тұқымындағы таниндер мен полифенолдардың деңгейі 2020 жылғы ұқсас егін линияларымен салыстырғанда жоғары. Пролин ең жоғары деңгейі Ясна - сұрыпының жапырақтарында – қысқы рапстың аязға төзімді сұрыпында байқалды. Гендер бойынша маркерлік селекция негізінде (Е1, Е3, Е4, Е7) жеке өсімдіктер бөлінді: е1-257 дана, е3-50 дана, е7 – 257 дана. E1e3e7 аллельді вариациясы бар 1 өсімдік бөлінді. Өсімдіктердің биіктігі мен өнімділік көрсеткіштеріне байланысты 10 полиморфты SSR маркерлер бойынша 100 қытайбұршақ сұрыптары мен линияларын скринингте 34 Аллель анықталды, орташа тиімді Аллель саны 2,47 тең болды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По итогам конкурсного испытания за 2020-2022 годы для передачи на ГКСИСК РК подготовлены документы по 7 сортам и гибридам масличных культур. От ТОО «КазНИИЗиР» высокобелковый сорт сои Милка со средней урожайностью 47,4 ц/га, вегетационный период 145 дней, содержание белка 40,9%, масла 21,8%. От ТОО «ОХМК» скороспелый сорт сои Жаз со средней урожайностью 21,0 ц/га, вегетационный период 100-105 дней, содержание белка 39,5 %, масла 20,3 %. От ТОО «ВКСХОС» и ТОО «КазНИИЗиР» среднеспелый сорт сои Сәуле 23,2 ц/га,. Вегетационный период 110-115 дней, содержание белка 36,3%, масла 23,4 %. От ТОО «ОХМК» устойчивый к применению гербицидов группы сульфонилмочевины гибрид подсолнечника Байтерек-22 со средней урожайностью 39,9 ц/га. Вегетационный период 97 дней, содержание масла в семенах 48,5-52,1 %. От ТОО «ВКСХОС» раннеспелый, высокопродуктивный простой межлинейный гибрид подсолнечника Сәулетай со средней урожайностью 33,1 ц/га, вегетационный период 110 дней, содержание масла в семена 52,8%. От ТОО «НПЦЗХ им. А.И. Бараева» сорт рапса Ragnarr со средней урожайностью 41,78 ц/га, вегетационный период 107 дней, содержание масла в семена 47,2 %. От ТОО «Карабалыкская СХОС» сорт льна Асай со средней урожайностью 16,8 ц/га, вегетационный период 86 дней, содержание масла в семена 43,3 %.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : 2020-2022 жылдардағы конкурстық сынақтың қорытындысы бойынша ҚР АШДССК-ға беру үшін майлы дақылдардың 7 сұрыпы мен будандары бойынша құжаттар дайындалды. "ҚазЕжӨШҒЗИ" ЖШС-нің орташа өнімділігі 47,4 ц/га, вегетациялық кезеңі 145 күн, ақуыз мөлшері 40,9%, май мөлшері 21,8% болатын Милка қытай бұршағының жоғары ақуызды сұрыпы. "МДТШ" ЖШС-ден орташа өнімділігі 21,0 ц/га болатын қытай бұршақтың ерте пісетін Жаз сұрыпы, вегетациялық кезеңі 100-105 күн, ақуыз мөлшері 39,5 %, май мөлшері 20,3 %. "ШҚАШТС" ЖШС және "ҚазЕжӨШҒЗИ" ЖШС-нан орта пісетін қытай бұршақтың Сәуле сұрыпы 23,2 ц / га, вегетациялық кезеңі 110-115 кун, ақуыз мөлшері 36,3%, май мөлшері 23,4%. "МДТШ" ЖШС-нен сульфонилмочевина тобының гербицидтерін қолдануға төзімді орташа өнімділігі 39,9 ц/га Бәйтерек-22 күнбағыс гибриді, вегетациялық кезеңі 97 күн, тұқымдағы май мөлшері 48,5-52,1%. "ШҚАШТС" ЖШС-ден ерте пісетін, орташа өнімділігі 33,1 ц/га болатын Сәулетай күнбағысының өнімділігі жоғары қарапайым линияаралық гибриді, вегетациялық кезеңі 110 күн, тұқымдағы май мөлшері 52,8%. "А.И. Бараева атындағы АШҒӨО" орташа өнімділігі 41,78 ц/га болатын Ragnarr рапс сұрыпы, вегетациялық кезеңі 107 күн, тұқымдағы май мөлшері 47,2 %. "Қарабалық АШТС" ЖШС-нен орташа өнімділігі 16,8 ц / га Асай зығыр сұрыпы, вегетациялық кезеңі 86 күн, тұқымдағы май мөлшері 43,3 %.

Level of implementation (in Russian) : Произведены оригинальные и семена высших репродукций масличных (1361,46 т) и крупяных (1 т) культур. Площадь внедрения составила 11902 га. Принято участие в 7 семинарах, 9 «Дня поля», подано 7 заявок на патент. Опубликовано 23 научных работы. Получено 4 патента, 4 авторских свидетельства. Проведена подготовка молодых специалистов 1 бакалавр, 5 магистрантов, 3 докторанта РhD.

Level of implementation (in Kazakh) : Майлы (1361,46 т) және Жарма (1 т) дақылдарының бірегей және жоғары репродукциялы тұқымдары өндірілді. Енгізудің жалпы ауданы 11902 га құрады. Семинарға қатысу 7, "Егістік күні" 9, патентке 7 өтінім берілді. 23 ғылыми еңбегі жарық көрді. 4 патент, 4 авторлық куәлік алынды. 1 бакалавр, 5 магистрант, 3 PhD докторы жас мамандарды толыққанды даярлау жүргізілді.

Efficiency (in Russian) : Экономический эффект результатов данной программы выражается в дополнительной прибыли за счет высокой продуктивности вновь созданных сортов и гибридов против предшествующих аналогов не менее чем на 10%, при одинаковых затратах на единицу площади.

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық әсер аудан бірлігіне бірдей шығындармен алдыңғы бастапқы аналогтарға қарсы жаңадан алынған сұрыптар мен будандардың кемінде 10% - ға жоғары өнімділігі есебінен қосымша пайдадан көрінеді.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы