The object of research, development or design (in Russian) : Проект направлен на изучение объектов эпохи раннего металла северо-восточных районов Центрального Казахстана, и является первым этапом по формированию источниковой базы отдельно взятой части обширного степного региона. Полученный материал станет фундаментом, позволяющим провести поэтапное изучение эпохи раннего металла всего Центрального Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Жоба Орталық Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарының ерте металл дәуірінің объектілерін зерттеуге бағытталған және ауқымды дала өңірінің жеке алынған бөлігінің бастапқы базасын қалыптастыру бойынша бірінші кезең болып табылады. Алынған материал бүкіл Орталық Қазақстанның ерте металл дәуірін кезең-кезеңмен зерделеуге мүмкіндік беретін іргетас болады.

Aim of work (in Russian) : Выяснение этнокультурной ситуации, характеристика материальной культуры и определение значения культурных образований северо-восточных регионов Центрального Казахстана среди синхронных образований Северной Евразии в эпоху раннего металла (рубеж IV-III – начало II тыс. до н.э.) при помощи новых археологических материалов. Основные исследования будут проходить на территории левобережного Прииртышья в пределах Павлодарской области и прилегающих к ней с юго-запада Карагандинской (Каркаралинский, Нуринский районы) и юго-востока Восточно-Казахстанской областей (территория, подчиненная акимату г. Семипалатинска, а также Тарбагатайский районы).

Aim of work (in Kazakh) : Жаңа археологиялық материалдардың көмегімен ерте металл дәуірінде (б.з. д. IV-III шектер-II мың ж. басы) Солтүстік Еуразияның синхронды түзілімдері арасында Орталық Қазақстанның солтүстік – шығыс өңірлерінің мәдени түзілімдерінің мәнін анықтау және материалдық мәдениетін сипаттау, этномәдени жағдайды түсіндіру. Негізгі зерттеулер Павлодар облысының және оған Қарағанды облысының оңтүстік-батысынан (Қарқаралы, Нұра аудандары) және Шығыс Қазақстан облысының оңтүстік-шығысынан іргелес жатқан Ертіс өңірінің сол жақ аумағында жүргізілетін болады (Семей қ. әкімдігіне бағынысты аумақ, сондай-ақ Тарбағатай аудандары).

Методы исследования (на русском) : Методологию исследования составляет общефилософский подход, согласно которому между вещами, явлениями и процессами имеются закономерные связи. При этом учитываются положения исторического материализма о роли географического фактора, традиций в культуре и исторических процессах, миграций. В основе исследования стоит положение, что при анализе археологических коллекций, нет информативно бросового материала, необходимо учитывать все артефакты. Исследовательская методика включает традиционные археологические приемы: картографирование, планиграфический, стратиграфический, статистические анализы, разработка классификации и типологии вещевого комплекса, ретроспективный и метод датированных аналогий. Обязательным условием работы является использование в исследованиях естественнонаучных методов: радиоуглеродный, химический анализ металла, данные антропологии и др., что значительно увеличивает количество получаемой информации, необходимой для реализации целей проекта и позволяет проводить сравнение и обобщение археологического материала на более глубоком уровне.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістемесі жалпы философиялық көзқарасты құрайды, оған сәйкес заттар, құбылыстар мен процестер арасында тұрақты байланыс бар. Бұл ретте географиялық фактордың рөлі, мәдениет пен тарихи процестердегі дәстүрлер, көші-қон туралы тарихи материализмнің ережелері ескеріледі. Зерттеу археологиялық коллекцияларды талдау кезінде ақпараттық қалдықтар жоқ, барлық артефактілерді ескеру қажет деген ұстанымға негізделген. Зерттеу әдістемесі дәстүрлі археологиялық әдістерді қамтиды: картографиялау, планиграфиялық, стратиграфиялық, статистикалық талдаулар, киім кешенінің классификациясы мен типологиясын әзірлеу, ретроспективті және даталанған аналогия әдісі. Жұмыстың міндетті шарты зерттеулерде жаратылыстану-ғылыми әдістерді пайдалану болып табылады: радиокөміртекті, металды химиялық талдау, антропология деректері және т.б., бұл жобаның мақсаттарын іске асыру үшін қажетті алынатын ақпарат мөлшерін едәуір арттырады және археологиялық материалды неғұрлым терең деңгейде салыстыруға және жалпылауға мүмкіндік береді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В фондах Эрмитажа выявлено 6 коллекций, содержащий материалы раннего металла из исследуемого региона. Еще 5 памятников были выявлены по архивным данным Института археологии им. А.Х. Маргулана КН МОН РК. Составленная рабочая карта памятников, содержит информацию о 32 объектах. Проведен поиск новых археологических памятников в долине р. Тундык, в районе Майкаина и в Тарбагатайских горах были открыты 4 местонахождения петроглифов, 2 стоянки эпохи неолита-нового времени и 3 могильника, содержащих погребально комплексы афанасьевской культуры и алкабекского типа памятников. Проведены раскопки на поселении Шидертинское 2, на могильнике Сенкебай 2, полученный материал расширил ареал распространения елунинской культуры на центральные районы Сарыарки. На стоянках Жынгельды, Экибастуз 17, Жиланды 1 получен новые материалы, отражающие развитие каменных индустрий эпохи энеолита-раннего бронзового века. На могильнике Сапа и Талпын изучены погребения афанасьевской культуры. Погребения могильника Сапа датируются 30-27 в. до н.э., а могильника Талпын не ранее 27 в. до н.э. Изученное на этом памятнике погребальное сооружения алкабексого типа, также является поздним сооружением, которое датируется началом II тыс. до н.э. Результаты полевых работ дали материал для естественнонаучных исследований. Данные генетических анализов костей лошадей раннего бронзового века показали, что их происхождение связано с Понто-каспийскими степями.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Эрмитаж қорларында зерттелетін аймақтан ерте металл материалдары бар 6 коллекция анықталды.Тағы 5 ескерткіш ҚР БҒМ ҒК Ә. Х. Марғұлан ат. Археология институтының мұрағат материалдары бойынша анықталды. 32 нысан туралы ақпаратты қамтитын археологиялық ескерткіштердің жұмыс картасы жасалды. Тундык өзенінің алқабында, Майқайың ауданында және Тарбағатай тауларында жаңа археологиялық ескерткіштерді іздеу жүргізілді, онда петроглифтердің 4 орны, жаңа уақыт-неолит дәуірінің 2 тұрағы және Афанасьев мәдениеті мен Алқабек үлгісіндегі ескерткіштердің жерлеу кешендерін қамтитын 3 қорым анықталды. Шідерті 2 қонысында, Сенкебай 2 қорымында қазба жұмыстары жүргізілді, алынған материал Жыңғылды, Екібастұз 17, Жыланды 1 тұрақтарында Сарыарқаның орталық аудандарына елунин мәдениетінің таралу ареалын кеңейтті, энеолит-ерте қола дәуірі дәуірінің тас индустрияларының дамуын көрсететін жаңа материалдар алынды. Сапа және Талпын қорымдарында Афанасьев мәдениетінің жерлеу орындары зерттелді. Сапа қорымының жерлеуі б.з. д. 30-27 ғасырларға жатады, ал Талпын қорымы б. з. д. 27 ғасырдан ерте емес. Осы ескерткіште зерттелген алкабекс түріндегі жерлеу құрылыстары да б. з. д. II мыңжылдықтың басына дейінгі кеш құрылыстар болып табылады. Ерте қола дәуіріндегі жылқы сүйектерінің генетикалық талдауларының деректері олардың шығу тегі Понто-Каспий даласымен байланысты екенін көрсетті.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В целом результаты НИР находятся на современном уровне, поскольку на данный момент полученные результаты наиболее полно отражают сложившуюся в этой проблематике ситуацию.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жалпы алғанда, ҒЗЖ нәтижелері заманауи деңгейде, өйткені қазіргі уақытта алынған нәтижелер осы проблемадағы жағдайды толығымен көрсетеді.

Level of implementation (in Russian) : Степень внедрения можно оценить, как начальную. Научное сообщество ознакомлено с полученными результатами исследований по проекту. Написано 8 научных публикаций – 1 в издании, рекомендованном КСОН РК, 2 в изданиях входящем в список Scopus, еще 1 находится в печати. Остальные 4 в сборниках международных конференций. Принято участие в работе 4 международных конференций – «Сохранение и изучение культурного наследия Алтая» 15 и 16 апреля 2021 г. в г. Барнаул, «Археологические памятники Южной Сибири и Центральной Азии: от появления скотоводческого общества до сложения государственных образований», 19-21 апреля 2021 г. в г. Санкт-Петербург, «Культуры азиатской части Евразии в древности и Средневековье» 28-29 мая 2021 г. в г. Самарканде, «Маргулановские чтения – 2021» 26-27 октября в г. Алматы.

Level of implementation (in Kazakh) : Іске асыру дәрежесін бастапқы деп бағалауға болады. Ғылыми қоғамдастық жоба бойынша алынған зерттеу нәтижелерімен танысты. 8 ғылыми жарияланым жазылды-1 ҚР БҒМ ұсынған басылымда, 2 Scopus тізіміне кіретін басылымдарда, тағы 1 басылымда. Қалған 4 халықаралық конференция жинақтарында. 2021 ж.15 және 16 Сәуірде Барнаул қаласында "Алтайдың мәдени мұрасын сақтау және зерттеу", 2021 ж. 19-21 сәуірде Санкт – Петербург қаласында «Оңтүстік Сібір мен Орталық Азияның археологиялық ескерткіштері: мал шаруашылығы қоғамының пайда болуынан бастап мемлекеттік құрылымдардың қосылуына дейін», 2021 ж. 19-21 сәуірде "Еуразияның ежелгі және орта ғасырлардағы Азия бөлігінің мәдениеті", 2021 ж. 28-29 мамырда Самарқанд қаласында "Марғұлан оқулары-2021", " 26-27 қазан Алматы қаласында.

Efficiency (in Russian) : Полученные результаты позволяют продолжать начатые исследования, уже сейчас их можно применять для написания научных работ по отдельным проблемам, а также для создания учебных курсов и пособий. Некоторые археологические объекты, например, курганные могильники, могут быть включены в туристические маршруты и использованы для популяризации истории края. Коренные изменения последуют после получения первых результатов естественнонаучных исследований. В частности, будет уточнена хронология памятников, особенности металлургии и керамического производства. В целом поставленные в рамках отчётного периода цели были достигнуты: 1) дополнена вся доступная на данный момент информация о памятниках раннего металла северо-восточных районов Центрального Казахстана, включающая информацию в совокупности о 32 археологических памятниках и 11 случайных находках различных артефактов; 2) открыты новые памятники, проведены полевые исследования, в результате которых получен материал для естественнонаучных исследований; 3) результаты исследований частично представлены научному сообществу.

Efficiency (in Kazakh) : Алынған нәтижелер басталған зерттеулерді жалғастыруға мүмкіндік береді, қазірдің өзінде оларды жекелеген мәселелер бойынша ғылыми жұмыстар жазу үшін, сондай-ақ оқу курстары мен оқу құралдарын құру үшін пайдалануға болады. Кейбір археологиялық нысандар, мысалы, қорғандар туристік маршруттарға қосылып, аймақ тарихын танымал ету үшін пайдаланылуы мүмкін. Табиғи зерттеулердің алғашқы нәтижелерін алғаннан кейін түбегейлі өзгерістер болады. Атап айтқанда, ескерткіштердің хронологиясы, металлургия мен керамика өндірісінің ерекшеліктері нақтыланатын болады. Жалпы есепті кезең шеңберінде қойылған мақсаттарға қол жеткізілді: 1) 32 археологиялық ескерткіш және әртүрлі артефактілердің 11 кездейсоқ олжалары туралы ақпаратты қамтитын Орталық Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарының ерте металл ескерткіштері туралы қазіргі уақытта қол жетімді барлық ақпарат толықтырылды; 2) жаңа ескерткіштер ашылды, далалық зерттеулер жүргізілді, олардың нәтижесінде жаратылыстану-ғылыми зерттеулер үшін материал алынды; 3) зерттеу нәтижелері ғылыми қоғамдастыққа ішінара ұсынылды.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты позволяют продолжать начатые исследования, уже сейчас их можно применять для написания научных работ по отдельным проблемам, а так же для создания учебных курсов и пособий. Некоторые археологические объекты, например курганные могильники, могут быть включены в туристические маршруты и использованы для популяризации истории края.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелер басталған зерттеулерді жалғастыруға мүмкіндік береді, қазірдің өзінде оларды жекелеген мәселелер бойынша ғылыми жұмыстар жазу үшін, сондай-ақ оқу курстары мен оқу құралдарын құру үшін пайдалануға болады. Кейбір археологиялық нысандар, мысалы, қорғандар туристік маршруттарға қосылып, аймақ тарихын танымал ету үшін пайдаланылуы мүмкін.