The object of research, development or design (in Russian) : Современные движения земной поверхности, геодинамические и сейсмические особенности земной коры сейсмоопасных регионов Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстанның сейсмикалық қауіпті аймақтарындағы жер бетінің қазіргі заманғы қозғалысы, жер қыртысының геодинамикалық және сейсмикалық ерекшеліктері.

Aim of work (in Russian) : Изучить современные геодинамические процессы территории Казахстана с использованием многолетних данных развернутой системы высокоточной спутниковой навигации и разработать модель тектонических напряжений геодинамически активных регионов Казахстана с применением современных вычислительных методов геомеханики.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстан аумағының қазіргі заманғы геодинамикалық процестерін жоғары дәлдіктегі спутниктік навигацияның кеңейтілген жүйесінің көпжылдық деректерін пайдалана отырып зерттеу және геомеханиканың қазіргі заманғы есептеу әдістерін қолдана отырып, Қазақстанның геодинамикалық белсенді аймақтарының тектоникалық кернеулерінің моделін әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Проведение мониторинга современных движений на территории Казахстан методами спутниковой геодезии, обработка наблюдений комплексом программ GAMIT/GLOBK, применение ГИС технологий, математическое моделирование напряженно-деформированного состояния верхней части земной коры.

Методы исследования (на казахском) : Спутниктік геодезия әдістерін қолдану арқылы Қазақстан аумағындағы заманауи қозғалыстарды бақылау, GAMIT/GLOBK бағдарламалық кешені бойынша бақылауларды өңдеу, GIS технологияларын қолдану, жер қыртысының жоғарғы қабатының кернеулі-деформациялық күйін математикалық модельдеу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Для территории Казахстана была создана база, которая включает данные следующих GPS сетей: пункты наблюдений АО «НК «КГС», компаний Leica, Trimble, международная сеть IGS и локальные станции. Рассчитывались приближенные двумерные параметры напряженно-деформированного состояния земной коры. Рассчитывались параметры горизонтального сжатия-растяжения, вида деформированного состояния, кручения, направления главных осей деформации, сдвиговые деформации, относительной энергии упругих деформации. Наиболее активным с точки зрения современных движений является юго-восточная часть территории Казахстана. Это часть охватывает Тянь-Шаньские горные хребты и горы Жетысуского Алатау. Интенсивность движений отдельных областей достигает 20 мм в год. Преобладает направление от юга к северу, как результат движения Индийской плиты в северном направлении. Направления и значения главных осей деформации при качественных сравнениях с рельефом дневной поверхности позволяет сделать вывод что максимальные значения сжатий, особенно в юго-северном направлений, попадает на места меж крупных горных хребтов Северо-Тянь-Шаньского региона. На зоны перепада глубин поверхности Мохоровичича попадают максимальные значения сжимающих деформации. Нормированные значения дилатации совместно с направлениями главных осей деформации явно выделяются относительного сжатия, трендовое направления которого хорошо коррелируются с расположениями региональных разломов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстан аумағы үшін келесі GPS желілерінің деректерін қамтитын деректер базасы құрылды: «KGS» ҰК» АҚ, Leica, Trimble компанияларының бақылау пункттері, IGS халықаралық желісі және жергілікті станциялар. Жер қыртысының кернеулі-деформацияланған күйінің жуықталған екі өлшемді параметрлері есептелді. Көлденең қысу-созылу параметрлері, деформацияланған күйдің түрі, бұралу, деформацияның негізгі осьтерінің бағыты, ығысу деформациясы және серпімді деформацияның салыстырмалы энергиясы есептелді. Қазіргі қозғалыстар тұрғысынан Қазақстан аумағының оңтүстік-шығыс бөлігі неғұрлым белсенді болып табылады. Бұл бөлігі Тянь-Шань тау жоталары мен Жетісу Алатауының тауларын қамтиды. Жеке аймақтардың қозғалыс қарқындылығы жылына 20 мм жетеді. Үнді плитасының солтүстік бағыттағы қозғалысы нәтижесінде оңтүстіктен солтүстікке қарай бағыт басым. Деформацияның негізгі осьтерінің бағыттары мен мәндері жер бетінің рельефімен сапалы салыстыру кезінде сығымдаудың максималды мәндері, әсіресе оңтүстік-солтүстік бағыттарда, Солтүстік Тянь-Шань аймағының ірі тау жоталары арасындағы жерлерге түседі деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мохоровичич бетінің тереңдігінің айырмашылығы жоғары аймақтарына сығымдайтын деформацияның максималды мәні түседі. Деформацияның негізгі осьтерінің бағыттарымен бірге дилатацияның нормаланған мәндері салыстырмалы сығуды айқын көрсетеді, оның трендтік бағыттары аймақтық ақаулардың орналасуымен жақсы корреляцияланады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Конечной идеей данного проекта является разработка технологий пространственного прогноза опасных природных явлений. Землетрясения занимают третье место среди всех природных катастроф по количеству смертных случаев. Поэтому значимость проекта определяется востребованностью информации для получения как новых знаний о природе современных движений, так и для оценки возможной опасности наблюдаемых процессов. Во-первых – выявление характерных особенностей развития литосферы представляет необходимое условие разработки фундаментальных знаний наук о Земле. Во-вторых – обеспечение реализации планов по устойчивому развитию общества в Казахстане зависит от его защищенности от природных катастроф (землетрясений) и результаты исследований могут быть использованы как дополнительный метод научно-прикладного прогнозирования землетрясений. Экономическая эффективность работы, как части более общей проблемы, состоит в уменьшении возможного ущерба для общества, экономики, финансов и т.д. в случае крупномасштабного землетрясения.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Бұл жобаның түпкі идеясы қауіпті табиғи құбылыстарды кеңістіктік болжау технологияларын әзірлеу болып табылады. Жер сілкінісі барлық табиғи апаттар арасында қаза болғандар саны бойынша үшінші орында. Сондықтан жобаның маңыздылығы қазіргі қозғалыстардың табиғаты туралы жаңа білім алу үшін де, бақыланатын процестердің ықтимал қауіптілігін бағалау үшін де пайдаланылатын ақпаратқа деген қажеттілікпен анықталады. Біріншіден, литосфераның дамуына тән белгілерді анықтау жер туралы ғылымның іргелі білімін дамытудың қажетті шарты болып табылады. Екіншіден-Қазақстанда қоғамның орнықты дамуы жөніндегі жоспарларды іске асыруды қамтамасыз ету оның табиғи апаттардан (жер сілкіністерінен) қорғалуына байланысты және зерттеу нәтижелері жер сілкіністерін ғылыми-қолданбалы болжаудың қосымша әдісі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Жұмыстың экономикалық тиімділігі, жалпы проблеманың бір бөлігі ретінде, ауқымды жер сілкінісі жағдайында қоғамға, экономикаға, қаржыға және т.б. ықтимал залалды азайту болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : Разработанные карты дают практические рекомендации по оценке сейсмической опасности и могут быть использованы заинтересованными организациями, занимающиеся сейсмологическим прогнозом, а также другими отраслями экономики для оценки и прогнозирования геодинамического риска на территории Казахстана. Разработанные карты скоростей движений и результаты напряженно-деформированного состояния земной поверхности исследуемой территории могут быть применены при сейсмическом районировании территории с выделением новых зон критических деформаций.

Level of implementation (in Kazakh) : Әзірленген карталар сейсмикалық қауіпті бағалау бойынша практикалық ұсыныстар береді және сейсмологиялық болжаммен айналысатын мүдделі ұйымдар, сондай-ақ Қазақстандағы геодинамикалық қауіпті бағалау және болжау үшін экономиканың басқа секторлары пайдалана алады. Қозғалыс жылдамдығының әзірленген карталары және зерттелетін аумақтың жер бетінің кернеулі-деформациялық күйінің нәтижелері жаңа қауіпті деформацияланған аймақтарын бөлумен аумақты сейсмикалық аудандастыру үшін пайдаланылуы мүмкін.

Efficiency (in Russian) : На сегодняшний день традиционные геодезические методы являются основными при изучении тектонических движений и деформации земной поверхности. Данные методы не могут обеспечить синоптическую оценку геодинамической активности, так как измерения проводятся только на локальных геодинамических полигонах. Спутниковая технология измерения деформаций, основанная на системе глобального позиционирования GPS, позволяет определить смещения земной коры с миллиметровой точностью. Сети высокоточных GPS приемников, предназначенные для контроля деформационных процессов, покрывают крупные сейсмоактивные регионы и целые страны. На основании современных методов численной обработки больших массивов данных даются практические рекомендации по оценке сейсмической опасности. Разрабатываемая методология математического моделирования позволяет увидеть целостную картину протекания деформационных процессов во всем объеме исследуемого пространства, в отличии от традиционных наземных методов, которые позволяет увидеть только следствия на поверхности. Отсюда следует, что системы комплексного геодинамического мониторинга деформационных процессов земной коры с использованием спутниковых данных и математического моделирования позволит, наряду с наземными геодезическими методами, значительно повысить точность, стоимость и оперативность оценки направленности смещений с выявлением зон геодинамического риска, инициировав тем самым разработку превентивных мер, направленных на предотвращение геокатастроф.

Efficiency (in Kazakh) : Бүгінгі таңда тектоникалық қозғалыстар мен жер бетінің деформациясын зерттеуде дәстүрлі геодезиялық әдістер негізгі болып табылады. Бұл әдістер геодинамикалық белсенділіктің синоптикалық бағасын бере алмайды, өйткені өлшеулер тек жергілікті геодинамикалық полигондарда жүргізіледі. GPS жаһандық позициялау жүйесіне негізделген деформацияларды өлшеуге арналған спутниктік технология жер қыртысының жылжуын миллиметрлік дәлдікпен анықтай алады. Деформация процестерін бақылауға арналған жоғары дәлдіктегі GPS қабылдағыштарының желілері ірі сейсмикалық белсенді аймақтарды және тұтас елдерді қамтиды. Үлкен деректер жиынтығын сандық өңдеудің заманауи әдістерінің негізінде сейсмикалық қауіпті бағалау бойынша практикалық ұсыныстар береді. Математикалық модельдеудің әзірленген әдістемесі тек жер бетіндегі әсерлерді көруге мүмкіндік беретін дәстүрлі жер үсті әдістерінен айырмашылығы зерттелетін кеңістіктің барлық көлемінде деформация процестерінің жүруінің тұтас көрінісін көруге мүмкіндік береді. Бұдан спутниктік деректерді және математикалық модельдеуді қолдана отырып, жер қыртысының деформациялық процестерін кешенді геодинамикалық бақылау жүйелері жердегі геодезиялық әдістермен қатар геодинамикалық қауіп аймақтарын анықтай отырып, ығысу бағытын бағалаудың дәлдігін, құны мен тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, осылайша геокапаттардың алдын алуға бағытталған шараларын әзірлеуді бастайды.

Field of application (in Russian) : Результаты работ могут быть использованы международными и местными сейсмологическими организациями для выявления мест возможных сейсмических событий, и геологическими организациями для исследования глобальных и локальных геологических структур.

Field of application (in Kazakh) : Жұмыстардың нәтижелерін халықаралық және жергілікті сейсмологиялық ұйымдар ықтимал сейсмикалық оқиғалардың орындарын анықтау үшін және геологиялық ұйымдар жаһандық және жергілікті геологиялық құрылымдарды зерттеу үшін пайдалануы мүмкін.