The object of research, development or design (in Russian) : Перспективные и районированные сорта яблони, подвои яблони; возбудитель бактериального ожога яблони - Erwinia amylovorа.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Алма ағашының перспективті және аудандастырылған сорттары, алма ағашының бактериялық күйігінің қоздырғышы - Erwinia amylovorа.

Aim of work (in Russian) : Обеспечение устойчивого производства плодов на основе выявление генетически устойчивых сортов и подвоев яблони к вредоносной болезни - бактериальному ожогу с применением SNP маркеров для использования их в высокопродуктивных насаждениях яблони, и разработка рекомендаций для селекционных работ, что позволит перевести казахстанское плодоводство на современный уровень.

Aim of work (in Kazakh) : Алма ағаштарының жоғары өнімді екпелерінде пайдалану үшін SNP маркерлерін қолдана отырып, зиянды ауруға - бактериялық күйікке генетикалық төзімді сорттар мен алма ағаштарының телітушілерін анықтау негізінде жемістердің тұрақты өндірісін қамтамасыз ету және селекциялық жұмыстар үшін ұсынымдар әзірлеу, бұл қазақстандық жеміс шаруашылығын заманауи деңгейге көшіруге мүмкіндік береді.

Методы исследования (на русском) : В процессе работы проводились полевые и экспериментальные исследования по выявлению, выделению чистой культуры, ДНК, ПЦР-анализ для идентификации возбудителя бактериального ожога.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыс барысында бактериялық күйіктің қоздырғышын анықтау, таза культураны бөлу, ДНҚ, ПТР-талдау бойынша далалық және эксперименттік зерттеу әдістері қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате обследования яблоневых насаждений основной промышленной зоны садоводства (Туркестанской, Жамбылской, Алматинской областей) установлено, что наиболее подвержены поражению бактериальным ожогом сорта: Айдаред, Апорт, Голден Делишес, Грени Смит, Максат, Старкримсон, Фуджи, Пинова, Пинкледи, Рашида, Конфетное, Синап Алматинский, Ред Топаз. На этих сортах распространение болезни составило 27-50%, со степенью развития – 9,0-16,2%, соответственно. На перспективных сортах яблони отечественной селекции Дамира, Жаркын, Есен, Саркыт, Рахат симптомов бактериального ожога не было отмечено, что должно представлять значительный интерес для производства. Отобраны образцы для последующего молекулярно-генетического анализа из 12 подвоев. В результате бактериологического анализа отобранных образцов, было выделено 8 изолятов бактерий, которые по морфологическим и культуральным признакам были схожи с Erwinia amylovora. Проверка патогенности бактерий на незрелых плодах яблони показала положительные результаты теста. В результате молекулярной идентификации возбудителя бактериального ожога методом ПЦР на основе геномной ДНК установлено, что из 8 образцов бактериальных культур, три культуры (сортов Апорт, Синап Алматинский, Пинова) были идентифицированы как фитопатогенные бактерии Erwinia amylovora. Впервые в Казахстане выявляются генетически устойчивые перспективные сорта яблони к возбудителю бактериального ожога с использованием наиболее эффективных SNP и специфических маркеров.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бақ шаруашылығы бойынша негізгі өнеркәсіптік аймақтарда (Түркістан, Жамбыл, Алматы облыстары) алма ағашының сорттары мен көшеттерін зерттеу нәтижесінде бактериялық күйіктің кеңінен таралғаны анықталды. Зерттелген аудандастырылған сорттардың ішінде бактериялық күйік мынадай сорттарда кездесті: Айдаред, Апорт, Голден Делишес, Грени Смит, Мақсат, Старкримсон, Фуджи, Пинова, Пинк Леди, Рашида, Конфетное, Синап және Ред Топаз. Бұл сорттарда аурудың таралуы 27-50%, даму дәрежесі сәйкесінше 9,0-16,2% құрады. Дамир, Жарқын, Есен, Сарқыт және Рахат отандық селекциясының алма ағаштарының перспективті сорттарында бактериялық күйік белгілері байқалмады, бұл өндірушілер үшін айтарлықтай қызығушылық тудыруы қажет. Алма ағашының 12 аудандастырылған телінтілерінінен молекулалық-генетикалық талдау үшін үлгілер алынды. Таңдалған үлгілерді бактериологиялық талдау нәтижесінде үлгілерден бактериялық күйіктің 8 изоляты бөлінді, олар морфологиялық және культуралық белгілері бойынша Erwinia amylovora екені дәлелденді. Алма ағашының піспеген жемістеріндегі бактериялардың патогенділігін тексеру бактериялық күйіктің қоздырғышын растады. Геномдық ДНҚ негізінде ПТР әдісімен қоздырғышты молекулалық идентификация нәтижесінде культураның 8 үлгісінен (Апорт, Синапп, Пинова сорттары) Erwinia amylovora анықталды. Қазақстанда алғаш рет SNP және арнайы молекулалық маркерлерді пайдалана отырып, бактериялық күйік қоздырғышына генетикалық тұрғыдан төзімді алма ағашының перспективалы сорттары анықталуда.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научно-техническая значимость исследований заключается в получении молекулярно-генетической информации между группами сортов яблони, являющейся важной для будущих селекционных программ. Полученный молекулярно-генетические данные внесут свой вклад в международный научный обмен информации. Экономический эффект заключается в расширении отношений между государственным и частным секторами для принятия интегрированных методов управления и улучшения состояния фитосанитарного обеспечения, повышения прибыльности фермерских хозяйств.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеудің ғылыми-техникалық маңыздылығы болашақ селекциялық бағдарламалар үшін маңызды болып табылатын алма сорттарының топтары арасында молекулалық-генетикалық ақпарат алу болып табылады. Алынған молекулярлық-генетикалық деректер Халықаралық ғылыми ақпаратпен алмасуға ықпал етеді. Экономикалық тиімділік - басқарудың интеграцияланған әдістерін қабылдау және фитосанитариялық қауіпсіздікпен қамтамасыз етудің жағдайын жақсарту, фермерлік шаруашылықтардың пайдасын арттыру үшін мемлекеттік және жеке секторлар арасындағы қатынастарды кеңейту болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение перспективных сортов и подвоев яблони, устойчивых к бактериальному ожогу в питомниководческих и фермерских хозяйствах, в практическое садоводство позволит увеличить урожайность яблони в среднем до 50 т/га.

Level of implementation (in Kazakh) : Тәлімбақтарда және фермерлік шаруашылықтарда бактериялық күйікке төзімді алма ағаштарының перспективті сорттары мен қорларын практикалық бағбандыққа енгізу алма ағашының өнімділігін орта есеппен 50 т/га дейін арттыруға мүмкіндік береді.

Efficiency (in Russian) : Устойчивые к бактериальному ожогу сорта и подвои яблони обеспечат эффективность 300-600 тыс. тенге/га.

Efficiency (in Kazakh) : Алма ағашының бактериялық күйікке төзімді сорттары мен телітушілері 300-600 мың теңге/га тиімділікті қамтамасыз етеді.

Field of application (in Russian) : Фермерские и крестьянские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы в основной промышленной зоне садоводства РК, занимающиеся выращиванием плодовых культур.

Field of application (in Kazakh) : Жеміс дақылдарын өсірумен айналысатын ҚР бағбандығының негізгі өнеркәсіптік аймағындағы фермерлік және шаруа қожалықтары, селекциялық ҒЗИ, тәжірибе шаруашылықтар, ауылшаруашылық тәжірибе станциялары, жоғары оқу орындары болады.