The object of research, development or design (in Russian) : Объекты исследования - Растительный материал: 5 отечественных сортов ячменя пивоваренного и кормового направлений. Генетический материал: конструкции хитин-разрушающего ас гена и СRISPR/Cas9-eif4e с нРНК для модификации гена eif4e ячменя – эукариотического фактора инициации трансляции вирусов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері - өсімдік материалы: сыра ашытуға арналған және мал азықтық бағыттағы арпаның 5 отандық сорты. Генетикалық материал: хитинді бұзатын ас генінің және СRISPR/Cas9-eif4e нРНҚ-ды арпаның eif4e генін өзгерту үшін – вирустарды трансляциялаушы эукариотты қоздырғыш фактордың конструкциялары.

Aim of work (in Russian) : Цель проекта: Разработать и внедрить новые биотехнологии CRISPR/Cas9 редакти-рования генов и germ-line генетической трансформации для создания элитных сортов яч-меня, устойчивых к вирусам, в Казахстане.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты: Қазақстанда вирустарға төзімді элиталы арпа сорттарын құрастыру үшін CRISPR/Cas9 гендерін редакциялау мен germ-line генетикалық трансформациялаудың жаңа биотехнологиясын құрастыру және енгізу.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: Методы молекулярного клонирования генов, синтез и кло-нирование целевой нРНК гена eif4e в растительную Саs плазмиду, агробактериальная трансформация, germ-line генетическая трансформация и редактирование генома ячменя, молекулярное подтверждение событий редактирования генома: методы рестрикции, ПЦР, генотипирования, ИФА тесты на вирусоустойчивость.Сегрегация ГМО кассет экспрес-сии.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: Гендерді молекулалық клондау әдістері, мақсатты eif4e генінің нРНҚ-ын өсімдік тектес Caѕ плазмидасына синтездеу және клондау, агробактериалды трансформация, герм-line генетикалық трансформация және арпа геномын редакциялау, геномды редакциялауды молекулярлық растау: шектеу әдістері, ПТР, генотиптеу, вирусқа төзімділіктің ИФАтесті. ГМО экспрессивті кассеталарының сегрегациясы.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты работы и их новизна: Созданы генетические конструкции ас гена и СRISPR/Cas9-eif4e гена редактирования генома ячменя для модификации эукариоти-ческого фактора инициации трансляции вирусов. Разработан и запатентован метод germ-line генетической трансформации ячменя. Проведено редактирование генома и получено около 5000 предположительно трансгенных семян Т0 у 5 сортов ячменя. Проведены скри-нинг и молекулярное подтверждение событий трансформации и модификации гена eif4e ячменя в отредактированных растениях Т1 и Т2. Проведена сегрегация кассет экспрессии из редактированных растений Т2, и их тестирование на устойчивость к вирусам. Разрабо-тана СRISPR/Cas9 биотехнология редактирования генома ячменя. Получены отредактированные вирусоустойчивые растения ячменя. Цели и задачи проекта выполне-ны.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы: Вирустарды трансляциялауды бастамалаудың эукариоттық факторын өзгертетін ас генінің және СRISPR/Cas9-eif4e арпа геномын редакциялаушы геннің генетикалық конструкциялары жасалды. Арпаны генетикалық трансформациялаудың germ-line әдісі әзірленді және патенттелді. Геномды редакциялау жүргізілді және арпаның 5 сортынан, 5000 трансгенді Т0 тұқым алынды. Арпаның Т1 және Т2 өңделген өсімдіктеріндегі eif4e генінің трансформациясы мен модификациясы оқиғаларын сканерлеу және молекулалық растау жүргізілді. Өңделген T2 өсімдіктерден экспрессиялық кассеталарды бөлу және олардың вирустарға төзімділігіне тексеру жүргізілді. СRISPR/Cas9 арпа геномын өңдеу биотехнологиясы жасалды. Вирусқа төзімді арпа өсімдіктері алынды. Жобаның мақсаттары мен міндеттері орындалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Патент на изобретение РК № 34330, 2020. Биотехнология геномного редактирования ячменя. Международные публикации, участие в Конгрессах, информации на веб-сайтах.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : № 34330, 2020 ҚР өнертабыс патенті. Арпаны геномдық редакциялау биотехнологиясы. Халықаралық жарияланымдар, Конгрестерге қатысу, институттың веб-сайтына ақпарат беру.

Level of implementation (in Russian) : Результаты НИР готовы к использованию. Геномное редактирование впервые развивается в Казахстане и позволяет получить результаты мировой новизны, а также устойчивый к болезням ячмень для науки, селекции и фермеров.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері қолдануға дайын. Геномдық редакциялау Қазақстанда алғаш рет дамып келеді және әлемдік деңгейде жаңа нәтижелер алуға және ғылым, селекция және фермерлер үшін ауруға төзімді арпа алуға мүмкіндік береді.

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность или значимость работы. Биотехнология геномного редактирования- стремительно развивающееся прорывное направление ускорения и уточнения селекции, в 5 раз превышающее по скорости традиционную селекцию, и 3 раза - Маркер опосредованную селекцию и селекцию дигаплоидов. Это экономичный в затратах современный биотехнологический процесс, обещающий создание новых продуктивных, качественных и устойчивых к болезням приоритетных сельскохозяйственных культур с высокой экономической и социальной эффективностью.

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық тиімділігі немесе маңыздылығы.Геномдық редакциялау биотехнологиясы - бұл дәстүрлі сұрыптаудан 5 есе жылдам, ал 3 есе көп - селекцияны үдету мен нақтылаудың қарқынды дамып келе жатқан бағыты. Диаглоидтарды таңдау. Бұл экономикалық, әлеуметтік тиімділігі жоғары жаңа өнімді, жоғары сапалы және ауруларға төзімді басым дақылдарды құруға уәде беретін экономикалық тұрғыдан тиімді, заманауи биотехнологиялық процесс.

Field of application (in Russian) : Область применения результатов – сельское хозяйство, селекция, защита растений, увеличение биоразнообразия, продовольственная безопасность.

Field of application (in Kazakh) : Нәтижелерді қолдану саласы - ауыл шаруашылығы, селекция, өсімдіктерді қорғау, биоәртүрлілікті арттыру, азық-түлік қауіпсіздігі.