The object of research, development or design (in Russian) : Яровая мягкая пшеница, яровой ячмень и нут. На полевых стационарах АО «КАТУ им. С. Сейфуллина», «НПЦЗХ им А.И.Бараева» (Акмолинская область) и в «КХОС им. А.Ф.Христенко» (Карагандинская область) изучали мировые коллекции пшеницы, ячменя и нута, новые и созданные ранее гибридные популяции.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Жаздық жұмсақ бидай, жаздық арпа және ноқат. «С. Сейфуллин атындағы ҚАТУ» АҚ, «А.И.Бараев атындағы АШҒӨО» (Ақмола облысы) және «А.Ф.Христенко атындағы ҚАШТС» (Қарағанды облысы) танаптық стационарларында бидай, арпа және ноқаттың әлемдік коллекциялары, жаңа және бұрын алынған будандық популяциялары зерттелді.

Aim of work (in Russian) : На основе изучения мировой коллекции и гибридов выявить и изучить наиболее вероятные «гены-кандидаты», контролирующие устойчивость растений к засухе и засолению, для создания новых перспективных селекционных линий пшеницы с высокими показателями урожайности и адаптированными к условиям Северного и Центрального Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Солтүстік және Орталық Қазақстан жадайларына бейімделген және өнімділік көрсеткіштері жоғары бидайдың жаңа перспективті селекциялық линияларын алу мақсатында өсімдіктің қуаңшылыққа және тұздануға төзімділігін бақылайтын анағұрлым мүмкін болатын «үміткер-гендерді» әлемдік коллекциялар мен будандарды зерттеу негізінде анықтау және зерттеу.

Методы исследования (на русском) : В проекте использованы два типа исследований – полевые испытания, гибридизация и анализ растений яровой пшеницы, ячменя и нута, лабораторные – молекулярно-генетические исследования с Amplifluor-like SNP маркерами, культура ткани и технология CRISPR/Cas9.

Методы исследования (на казахском) : Жобада зерттеудің екі типі қолданылды ¬¬- жаздық бидай, арпа және ноқат өсімдіктерін танаптық сынау, гибридизация және талдау, зертханалық ¬- SNP Amplifluor-KASP маркерлерімен молекулярлы-генетикалық зерттеулер, ұлпалар культурасы және CRISPR/Cas9 технологиясы.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведено изучение мировых коллекции пшеницы, ячменя и нута, и получены гибриды между местными сортами и генотипами иностранного происхождения для обогащения генофонда в Северном и Центральном Казахстане. Изучены и выделены перспективные гибридные популяции пшеницы, ячменя и нута, проведено молекулярное картирование, выявлены наиболее важные «гены-кандидаты» для создания новых высокопродуктивных селекционных линий. Разработанные молекулярные маркеры ‘Amplifluor-like SNP’ использовали для проведения генотипирования при создании новых селекционных линий пшеницы, ячменя и нута. Из полученных гибридных популяций созданы высокопродуктивные селекционные линии с применением генотипирования по молекулярным SNP маркерам. Разработан современный метод «Редактирования генома» пшеницы по системе ‘CRISPR/Cas9’ и адаптирован на примере генов яровизации Vrn1 и Vrn2 с созданием векторов и генетической трансформации пшеницы (с помощью Agrobacterium и баллистическим методом). Полученные растения-регенеранты проверили и подтвердили у них наличие и правильность точечных мутаций в генах-мишенях методом ПЦР и прямым секвенированием. Проверенные регенерантные растения с отредактированными генами Vrn пересадили в контейнеры с почвой для выращивания и получения семян.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Солтүстік және Орталық Қазақстанда жаздық бидай, арпа және ноқаттың әлемдік коллекцияларындағы үлгілер зерттеліп, осы дақылдардың гендік қорын байыту мақсатында олардың жергілікті сорттары шетелдік генотиптерімен будандастырылып, будандар алынды. Бидай, арпа және ноқаттың перспективті будандық популяциялары зерттеліп, ажыратылды, молекулалық карталары жасалды, жоғары өнімді жаңа селекциялық линияларын алу мақсатында анағұрлым маңызды «үміткер-гендер» анықталды. Құрастырылған Amplifluor-like SNP’ молекулалық маркерлері бидай, арпа және ноқаттың жаңа селекциялық линияларын алу барысында генотиптеу жүргізу мақсатында пайдаланылды. Алынған будандық популяциялардан молекулалық SNP маркерлер бойынша генотиптеуді қолдана отырып жоғары өнімді селекциялық линиялар алынды. ‘CRISPR/Cas9’ жүйесі бойынша бидайдың заманауи «Геномды редакциялау» әдісі құрастырылды және векторлары құрастырылған Vrn1 и Vrn2 яровизация гендері мен бидайдың гендік трансформациясы ( Agrobacterium көмегімен және баллистикалық әдіспен) мысалында бейімделді. Алынған регенерант-өсімдіктер тексеріліп, оларда ПТР және тікелей секвенирлеу әдістерімен нысана-гендерде нүктелі мутациялар болатындығын және олардың дұрыс жүретіндігін растадық. Vrn гендерімен редактирленген тексеруден өткен регенерант өсімдіктер тұқымын алу үшін топырақ салынған контейнерлерге көшіріліп отырғызылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Полученные результаты позволяют селекционеру работать более эффективно с гибридами пшеницы, ячменя и нута; дают возможность выделять перспективные образцы с наиболее важными генами из гибридных популяций; устраняют возможные ошибки при отборах на основе генотипирования с молекулярными маркерами; определяют дальнейшее улучшение селекционного материала с отредактированными генами. Все это обеспечивает точность анализа, сокращает время отбора перспективных форм растений и обеспечивает экономию материальных ресурсов и трудовых затрат.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған нәтижелер селекционерге бидай, арпа және ноқат будандарымен тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік береді; будан популяцияларынан ең маңызды гендері бар перспективті үлгілерді бөліп алуға мүмкіндік береді; молекулалық маркерлермен генотиптеу негізінде іріктеу кезінде мүмкін болатын қателіктерді жояды; редакцияланған гендермен селекциялық материалдың одан әрі жақсаруын анықтайды. Мұның бәрі талдаудың дәлдігін қамтамасыз етеді, өсімдіктердің перспективалық формаларын таңдау уақытын қысқартады және материалдық ресурстар мен еңбек шығындарын үнемдейді.

Level of implementation (in Russian) : Выделенные перспективные селекционные линии яровой мягкой пшеницы, ячменя и нута с применением методов молекулярных маркеров переданы селекционным учреждениям Северного и Центрального Казахстана (ТОО «НПЦЗХ им. А.И. Бараева» и ТОО «Карагандинская СХОС им. А.Ф. Христенко) для дальнейшей селекционной работы.

Level of implementation (in Kazakh) : Жаздық жұмсақ бидайдың, арпаның және ноқаттың молекулалық маркерлер әдістерін қолдана отырып алынған перспективалы селекциялық линиялары Солтүстік және Орталық Қазақстанның селекциялық мекемелеріне («А.И. Бараев ат. АШҒӨО» ЖШС және «А. Ф. Христенко ат. Қарағанды АШТС» ЖШС) одан әрі селекциялық жұмыс үшін берілді.

Efficiency (in Russian) : Для создания новых сортов, адаптированных к условиям Северного и Центрального Казахстана, выделены перспективные линии яровой пшеницы, ячменя и нута, которые обладают высокой продуктивностью и засухоустойчивостью. Использование выделенных перспективных линий в селекции позволит создать принципиально новые сорта яровой пшеницы, ячменя и нута для климатических условий Северного и Центрального Казахстана.

Efficiency (in Kazakh) : Солтүстік және Орталық Қазақстанның жағдайларына бейімделген жаңа сорттарды жасау үшін өнімділігі мен құрғақшылыққа төзімділігі жоғары жаздық бидайдың, арпаның және ноқаттың перспективті линиялары анықталды. Солтүстік және Орталық Қазақстанның климаттық жағдайларында селекцияда алынған перспективалы линиялары жаздық бидайдың, арпаның және ноқаттың түбегейлі жаңа сорттарын алуға мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты и выделенные перспективные селекционные линии на основе молекулярных маркеров можно широко использовать в практической селекции Северного и Центрального Казахстана (НПЦ, НИИ, СХОС) при создании высокопродуктивных сортов яровой пшеницы, ячменя и нута.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелер мен молекулалық маркерлер негізінде анықталған перспективалы селекциялық линияларын Солтүстік және Орталық Қазақстанның (ҒӨО, ҒЗИ, АШТС) жаздық бидайдың, арпаның және ноқаттың жоғары өнімді сорттарын алу кезінде практикалық селекцияда кеңінен пайдалануға болады.