The object of research, development or design (in Russian) : Потенциальную опасность представляет загрязнение почв пылью, содержащей радионуклиды с поверхности хвостохранилищ при недостаточном их обводнении, загрязнение воздуха радоном и его дочерними продуктами распада; загрязнение поверхностных и подземных вод. В окрестностях хвостохранилищ и отвалов и на ураноперерабатывающих предприятиях проводится периодический дозиметрический контроль. Однако, для населения такой контроль проводился лишь эпизодически по уровню фонового излучения.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Потенциалды қауіп - бұл суару жеткіліксіз қалдық қоймаларының бетінен радионуклидтері бар шаңмен топырақтың ластануы, радонмен және оның аналық ыдырау өнімдерімен ауаның ластануы; жер үсті және жер асты суларының ластануы. Мерзімді дозиметриялық бақылау қоқыс үйінділері мен үйінділердің маңында және уранды қайта өңдеу кәсіпорындарында жүргізіледі. Алайда, халық үшін мұндай бақылау фондық сәулелену деңгейі бойынша тек анда-санда жүргізіліп отырды.

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является разработка и применение комплекса методов оценки доз для работников урановой промышленности и населения, подвергшегося воздействию радиационно-опасных объектов.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты уран өнеркәсібі қызметкерлері және радиациялық қауіпті объектілердің әсеріне ұшыраған халық үшін дозаларды бағалау әдістерінің кешенін әзірлеу және қолдану болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Образцы эмали приготовляли механическим способом путем очистки эмали от дентина с использованием зубоврачебных боров. Образцы эмали для определения индивидуальных доз были приготовлены в виде гранул размером 1-2 мм путем измельчения очищенной от дентина эмали с помощью кусачек. Для измерений спектров ЭПР использовали навеску эмали около 100 мг. Образцы эмали приготовляли раздельно для эмали, выделенной из внутренней (язычной) и внешней (щечной) стороны зубов. Для моляров и премоляров (позиции зуба 4-8) использовали для определения доз величины РС, полученные для эмали обеих сторон зуба. Для резцов и клыков (позиции 1-3) использовали для определения доз только результаты измерений для эмали, выделенной из внутренней стороны зуба, поскольку в эмали внешней стороны индуцируется сигнал схожий с РС, вследствие воздействия ультрафиолетового компонента солнечного света. Радиационно-индуцированный (РИ) сигнал получали путем вычитания нативного фонового сигнала (измеренного для заведомо необлученного образца) после его подгонки к измеренному сигналу с помощью программного обеспечения спектрометра под контролем оператора. Измеряли также амплитуду сигнала маркера окиси марганца, встроенного в резонатор.

Методы исследования (на казахском) : Эмаль сынамалары механикалық жолмен эмальды дентиннен тазарту арқылы дайындалды. Жеке дозаларды анықтауға арналған эмаль үлгілері дентиннен тазартылған эмальды нипперлердің көмегімен ұнтақтау арқылы мөлшері 1-2 мм түйіршіктер түрінде дайындалды. ЭПР спектрін өлшеу үшін шамамен 100 мг эмаль үлгісін қолдандық. Эмаль сынамаларын тістердің ішкі (тілдік) және сыртқы (буккал) бүйірлерінен оқшауланған эмальға бөлек дайындады. Молярлар мен премолярлар үшін (4-8 тістердің позициялары) дозаны анықтау үшін тістің екі жағының эмальына алынған ПК мәндері қолданылды. Дозаларды анықтау үшін азу тістер мен азу тістер үшін (позициялар 1-3) тістің ішкі жағынан оқшауланған эмальды өлшеу нәтижелері ғана қолданылды, өйткені күн сәулесінің ультрафиолет компонентінің әсерінен сыртқы жағының эмальында RS сигналына ұқсас сигнал туындайды. Радиациялық индукция (RI) сигналы оператордың басқаруымен спектрометр бағдарламалық жасақтамасын қолданып өлшенген сигналға қондырылғаннан кейін натуралды фондық сигналды (белгілі сәулеленбеген үлгі үшін өлшенген) алып тастау арқылы алынған. Резонаторға салынған марганец оксиді маркерінің сигнал амплитудасы да өлшенді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе выполнения проекта разработан метод определения вклада альфа-излучения (АИ) инкорпорированных изотопов в накопленную дозу, оцениваемую по образцам эмали зубов методом спектроскопии электронного парамагнитного резонанса (ЭПР). Для этого проведен теоретический расчет профиля поглощенной дозы АИ в эмали зубов от поверхностных и объемных источников с использованием аналитических моделей и с использованием метода стохастического моделирования транспорта ионизирующих частиц (метод Монте-Карло). Проведены модельные эксперименты с облучением образцов эмали альфа- частицами, определен профиль распределения поглощенной дозы по изменению амплитуды радиационно-индуцированного сигнала (РС) ЭПР в эмали в процессе травления поверхности образцов кислотой. Определена радиационная чувствительность РС в эмали к гамма-излучению и радиационный выход парамагнитных центров на единицу поглощенной дозы. Определена радиационная чувствительность РС в эмали к АИ. Разработан метод определения вклада АИ в РС в эмали зубов, основанный на исследовании изменения РС в процессе травления.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жоба барысында электронды парамагниттік резонанс (ЭПР) спектроскопия әдісімен стоматологиялық эмаль сынамаларынан алынған альфа-сәулеленудің жинақталған дозаға қосылатын изотоптардың үлесін анықтау әдісі жасалды. Ол үшін тістердің эмальындағы сіңірілген дозаның беттік және көлемдік көздерден алынған бейінінің теориялық есебі аналитикалық модельдер көмегімен және иондаушы бөлшектердің тасымалдануын стохастикалық модельдеу әдісі арқылы жүргізілді (Монте-Карло әдісі). Эмаль сынамаларын альфа бөлшектерімен сәулелендіруге модельдік тәжірибелер жүргізілді, сіңірілген дозаның таралу профилі сынама бетін қышқылмен ойып өңдеу кезінде эмальдағы сәулелендірілген ЭПР сигналының (RS) амплитудасының өзгеруінен анықталды. Гамма сәулеленуге эмальдағы RS сәулелену сезімталдығы және сіңірілген доза бірлігіне парамагниттік орталықтардың сәулеленуі анықталды. RS эмальдағы сәуленің ИИ-ге радиациялық сезімталдығы анықталды. Тіс эмальына АИ-дің үлесін анықтау әдісі ойлап табылған кезде РС өзгеруін зерттеуге негізделген.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Измерены спектров ЭПР для подготовленных образцов, и проведена оценка суммарных накопленных доз облучения в образцах эмали. На основе проведенных измерений проведен статистический анализ полученных значений добавленных доз раздельно для групп населения и персонала. Для населения г. Степногорска (70 образцов) получено среднее значение дозы 7+/-7 мГр, вариация 60 мГр. Для персонала уранодобывающего предприятия, проживающего в пос. Шантобе среднее значение дозы 76+/-14 мГр, вариация 78 мГр. Для остального населения пос. Шантобе среднее значение дозы 25+/-12 мГр, вариация 37 мГр. Более высокое среднее значение доз и большая вариация для персонала, вероятно, обусловлена вкладом профессионального облучения.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Дайындалған үлгілер үшін ЭПР спектрлері өлшеніп, эмаль сынамаларында жинақталған сәулеленудің жалпы дозалары бағаланды. Өлшеу негізінде алынған дозалардың алынған мәндеріне статистикалық талдау халық топтары мен персонал үшін бөлек жүргізілді. Степногорск тұрғындары үшін (70 сынама) орташа доза 7 +/- 7 мГг, вариациясы 60 мГй құрады. Ауылда тұратын уран өндіретін кәсіпорынның персоналы үшін. Шантөбенің орташа дозасы 76 +/- 14 мГг, вариациясы 78 мГи. Ауылдың қалған тұрғындары үшін. Шантөбенің орташа дозасы 25 +/- 12 мГг, вариациясы 37 мГг. Персонал үшін орташа дозаның жоғарылауы және әртүрліліктің жоғарылауы кәсіби әсердің үлесімен байланысты болуы мүмкін.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : После практического использования и верификации, эта методика может быть предложена к использованию для диагностики воздействия АИ в случаях радиационных аварий и инцидентов, а также возможных террористических актов.

Field of application (in Kazakh) : Іс жүзінде қолданудан және тексеруден кейін бұл әдісті радиациялық апаттар мен оқиғалар, сондай-ақ ықтимал террористік актілер жағдайында АИ-нің әсерін диагностикалау үшін қолдануға ұсынуға болады.