The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования данной темы является выявление и установление категории вида в казахском языке и ее сопоставление с категорией вида английского языка.Отсутствие категории вида, выражающей основную идею предложения в морфологии казахского языка и концептуальная путаница категории вида с категорией времени в казахском языке создают определенные трудности в изучении казахского языка и осуществлении правильного перевода аспектуальных (видовых) мыслей с казахского на английский язык или с английского на казахский язык и правильного его применения в коммуникациях. В учебниках грамматики казахского языка данная тема отсутствует и вид не имеет официального названия в казахском языке, фиксированного в академических словарях, хотя казахский язык имеет объективный план содержания, и план выражения данного явления, это означает, что данное явление существует в матрице казахского языка, но субъективное восприятия данной категории было намного сложнее.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Бұл тақырыптың зерттеу нысаны - қазақ тіліндегі түрлену категориясын анықтап, белгілеу және оны ағылшын тілінің түрлену категориясымен салыстыру. Қазақ тілінің морфологиясында сөйлемнің негізгі идеясын білдіретін түрлену категориясының болмауы және түрлену категориясының қазақ тіліндегі уақыт категориясымен ұғымдық шатасуы қазақ тілін оқуда және қазақ тілінен басқа тілдерге немесе басқа тілдерден қазақ тіліне аспектуалдық (түрлену) ойлардың дұрыс аудармасын дәлдікпен беруде және оның коммуникацияда дұрыс қолданылуына белгілі бір қиындықтар туғызады. Қазақ тілі грамматикасы оқулықтарында бұл тақырып жоқ және академиялық сөздіктерде бекітілген түрленудің қазақ тілінде ресми атауы жоқ. Объективті қазақ тілінде түрлену категориясының мазмұн және берілу жоспарлары бар, олай болатын болса бұл ұғым қазақ тілінің матрицасында бар деген сөз, бірақ бұл санатты субъективті түрде қабылдау қиынға түсті.

Aim of work (in Russian) : Целью данного проекта является определить статус объективно существущей категории вида в казахском языке с ее планом содержания и выражения и сопоставить с категорией вида английского языка для правильного определения мыслей, заключенные в них.

Aim of work (in Kazakh) : Бұл жобаның негізгі мақсаты – қазақ тіліндегі объективті бар түрлену категориясының статусын, оның мағынасы мен берілу жолдарын анықтап, оны ағылшын тілінің түрлену категориясымен салғастыру, сол категориямен берілген ойды басқа тілде дұрыс жеткізу үшін қажет.

Методы исследования (на русском) : Для определения и установления категории вида в казахском языке традиционными постулатами существующей теории вида было невозможно, прежние методы привели бы опять к отрицанию категории вида в казахском языке, по этой причине были применены непарадигмальный и аксиологический методы через выявления проблем, выдвижение гипотез, разработку методов по прогнозированию решения проблем посредством методов наблюдения, анализа, синтеза, критического мышления, когнитивной интерпретации для разработки теоретической части. При определении и установлении плана выражения категории вида были применены методы внутренней конструкции, устанавливающие компонентные и структурные составы плана выражения, а именно: посредством анализа непосредственно составляющих, дистрибутивный и трансформационный анализы, а также методы сопоставительного анализа для определения различия и сходства категории вида в казахском и английском языках.

Методы исследования (на казахском) : Түрлену санатын айқындау кезінде қолданыстағы түрлену теориясының дәстүрлі постулаттарын қолдана отырып, қазақ тілінде түрлену категориясын анықтау және белгілеу мүмкін болмады, ол әдістер қазақ тілінде түрлену санатын жоққа шығаруға алып келген әдістер, осы себепті мәселелерді анықтау, гипотезалар ұсыну, болжау әдістерін әзірлеу арқылы парадигматикалық емес және аксиологиялық әдістер қолданылып олар бақылау, талдау, синтез, сын тұрғысынан ойлау, когнитивті интерпретация әдістері арқылы теориялық бөлімді шешуге қолданылды. Түрлену санатының берілу жоспарын анықтау үшін компонентік және құрылымдық композицияларын белгілейтін, ішкі құрылыс әдістері қолданылды, атап айтқанда:тікелей компоненттерді талдау, дистрибутивтік және трансформациялық талдаулар, сонымен қатар салыстырмалы талдау әдістері арқылы қазақ және ағылшын түрлену санаттарының айырмашылықтары мен ұқсастықтарын айқындалды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты и новизны работы: - впервые выявлена категория «вида» и установлен ее статус в казахском языке на фоне объективных закономерностей, создающих категорию вида в объективных языках, восполнен тот серьезный недостаток, имеющийся в морфологии данного языка; - определены планы концептуального содержания и планы выражения с их непосредственно состаляющими и структура категории вида в объективном казахском языке; - впервые выявлены причины возникновения субъективных мнений, способствовавших отрицанию категории вида в казахском языке; - впервые выявлены концептуально–методологические погрешности дефиниции вида в существующей теории вида и способа действия, категории времени и ее взаймоотношение с категорией вида; - планы содержания и планы выражения видов казахского и английского языков совпадают, а также непосредственно составляющие и их структура в матрицах обоих языков одинаково функционируют.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеудің қорытындылары мен жаңалықтары: - обьективті тілдерде түрлену категориясын құратын объективті заңдылықтар аясында алғаш рет қазақ тіліндегі етістік категорияларының арасында «түрлену» категориясы анықталып, оның мәртебесі белгіленді, бұл қазақ тілінің морфологиясында елеулі жетіспеушілікті толтырды; - түрленудің жалпы мазмұн және берілу жоспарлары және объективті қазақ тіліндегі түрленудің мазмұн және берілу жоспарлары айқындалды; - алғаш рет қазақ тілінде түрлену санатын жоққа шығаруға ықпал еткен субъективті пікірлердің пайда болу себептері ашылды; - дәстүрлі түрлену теориясындағы түрленудің анықтамасы және «іс -қимыл әдісі» ұғымы, түрлену мен уақыт санаттарының мазмұн жоспарлары және олардың қарым -қатынасы, қазақ шағының мазмұн жоспары анықталды; - қазақ және ағылшын тілдерінің түрлену категориясының берілу жоспары, оның тілдік бірліктері және оның құрамы екі тілде бірдей жолмен беріледі.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : - придать новый импульс в изучении казахского языка и компаративную грамматику, в понимании аспектуального содержания предложений, текстов, собеседника с точки зрения видов действия для правильного понимания намерения собеседника, для правильной адекватной реакции, а также для решения многих языковых прикладных задач; - улучшить качество переводимых продукции, с точки зрения категории вида, то есть содержания перевода экономических, технических, научных и художественных текстов с казахского на английский с учетом категории вида и наоборот; - развивать онлайн обучающие программы по казахскому языку с категорией вида; - обогатить компаративную лингвистику с дополнительными верифицированными фактами о категории вида казахского и английского языков в сопоставительном аспекте, необходимыми материалами для перевода художественных произведений на английский язык; - расширить интерпретационный аппарат с агглютинативного казахского на аналитический английский язык и наоборот.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Бұл тақырып қазақ, ағылшын тілдерін оқытуда сөйлемді, мәтінді, сөйлеушінің ойын дұрыс түсінуге жаңа бағыт береді, сондай -ақ көптеген қолданбалы лингвистика мәселелерін шешу үшін қажет; - экономикалық, техникалық, ғылыми және әдеби мәтіндердің түрлену категориясы жағынан мазмұнды аударып, аударманың дәлдік сапасын арттыру; - түрлену категориясын қолдана отырып, қазақ тілінде жаңа он-лайн режимінде оқыту бағдарламаларын әзірлеу; - салғыстырмалы лингвистиканы аталмыш тілдердің түрлену категориясы тұрғысынан жаңа фактілермен толықтырылады, ол материалдар қазақ және ағылшын тілдерінің түрлену категориясы тұрғысынан салғастырмалы аудару мен коммуникацияда қолдануын дамытады; - аггютитативты қазақ тілінен аналитикалық ағылшын тіліне және керісінше аударуға қажет интерпретациялаушы аппараттың ауқымын кеңейтеді.

Level of implementation (in Russian) : Чтобы непрерывно внедрить тему в течение трех лет, тема должна состоять из самостоятельных единиц. Тема нашего проекта-это теоретическая тема, довольна сложная, сложность заключалась в том, что существование данной темы отрицалось в учебниках казахского языка, поэтому нам надо было прийти к решению данного вопроса через гипотезы объективных условий для существовании я вида . Были выдвинуты три взаймосвязанные гипотезы на три года и целостную картину получили только в этом году. Работа будет продолжаться еще год или два. Электронный вариант казахского языка с категорией вида будет разослан по кафедрам тюркских языков Европейских стран, (частично передан в библиотеку ИССА при МГУ , где я проводила занятия в 2019 году с учебником с темой проекта, в этом году я должна была поехать на конференцию в Индианский университет и там должна была остаться на 2 недели, проводить апробацию учебника для английской аудитории, но из -за форс мажора отложена). Бумажные варианты монографии (последняя вышла в августе), будут переданы в библиотеки учебных заведений Казахстана, Тюркской академии, Казанского и Башкирского, Алтайского (где тюркские языки) университетов.

Level of implementation (in Kazakh) : Үш жыл ішінде тақырыпты енгізу үшін ол дербес бірліктерден тұруы қажет, жоба тақырыбы теорияға арналған, тақырыптың бір күрделілігі бұл тақырып қазақ тіл білімінде қабылданбаған, сондықтан қазақ тілі оқулықтарында көрініс таппаған. Мәселені шешу үшін үш гипотеза ұсынылды, ол үш гипотеза үш жылға бөлініп толық концепциясы биыл алынды. Бұл жұмыс тағы бір-екі жылға жалғасады. Еуропалық елдердің түркі тілдері кафедраларына қазақ тілі оқулығының электронды нұсқасы жіберіледі, (ішінара Мәскеу мемлекеттік университетіндегі ИССА кітапханасына тапсырылды, мен 2019 жылы ИССА институтында түрлену санатымен шыққан оқулықпен сабақ өткізіп, оның алғашқы сынағы сол института өткізілді. Биыл Индиана университетінде сол оқулықтың ағылшын нұсқасына сынақ өткізбекші болып жоспарланған, Индиана университетінде өтетін конференция форс -мажорлы жағдаятқа байланысты келесі жылға қалдырылды ). Монографиялардың қағаз нұсқалары (соңғысы тамызда шыққан) Қазақстанның оқу орындарының, Түркі академиясының, Қазан және Башқұрт, Алтай (түркі тілдес) университеттерінің кітапханаларына жіберіледі.

Efficiency (in Russian) : - открытие новой категории вида в казахском языке и определение ее место в системе категории глагола казахского языка; - обогащение фактивными материалами и выводами содержания раздела морфологии глагола казахского языкознания с категорией вида; - новое знание о самостоятельной категории вида в отрыве от категории времени глагола в казахском языке; - пересмотр учебников казахского языка и технику перевода с точки зрения категории вида и категории времени; - создание методики обучения казахского языка с точки зрения категории вида; - обогащение фактивными материалами и выводами такие предметы как: «Сопоставительная лингвистика: казахский и английские языки», «Языкознание казахского языка», «Теоретическая и практическая грамматика», «Теория и практика перевода» и другие. - полученные новые знания и научные результаты будут использованы при подготовке специалистов: учителей и переводчиков.

Efficiency (in Kazakh) : Бұл жобаның әсері: - қазақ тілінде жаңа категорияны ашу және оның етістік категорияларының арасындағы орнын анықтау; - қорытынды және деректі материалдармен «Қазақ тілі морфологиясының» етістіктің бөлімін байыту; - қазақ тілінің түрлену санатын шақ санатынан бөліп қарау; - қазақ тілін оқытуда түрлену санатын оқыту туралы жаңа әдістемелермен толықтыру; - «Салғастырмалы лингвистика: қазақ және ағылшын тілдері», " Қазақ тілінің тіл білімі", «Теориялық және практикалық грамматика», «Аударма теориясы және практикасын» және т.б. түрлену категориясымен толықтырылу; - алынған жаңа білімнің ғылыми нәтижелері мұғалімдер мен аудармашылар дайындауда қолдану.

Field of application (in Russian) : - сфера образования, факультеты иностранных и казахского языков, многочисленные современные школы с преподаванием предметов на английском, казахском языках в рамках трехъязычия; организации, предлагающие образовательные услуги: курсы по изучению названных выше языков и перевод-ческие услуги по этим языкам; - научные академические организации по лингвистике, ученые лингвисты и др.

Field of application (in Kazakh) : - білім беру саласы, шетел және қазақ тілдері факультеттері, үштілділік аясында ағылшын, қазақ тілдерінде сабақ беретін көптеген заманауи мектептер; білім беру қызметін ұсынатын ұйымдар: жоғарыда аталған тілдерді үйрену курстары, осы тілдермен аударма қызметі; - лингвистика саласындағы ғылыми академиялық ұйымдар, лингвист ғалымдар және т.б.