The object of research, development or design (in Russian) : виды семейства Orchidaceae в естественных местах произрастания на территории Юго-Западного Алтая и при интродукции в Алтайском ботаническом саду.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Оңтүстік-Батыс Алтайдың табиғи өсетін жерлеріндегі және Алтай ботаникалық бағына жерсіндіру кезіндегі Orchidaceae тұқымдасының түрлері.

Aim of work (in Russian) : Популяционно-количественное и эколого-биологическое изучение видов семейства Орхидных Казахстанского Алтая, первичная интродукция выявленных видов в Алтайском ботаническом саду, разработка мероприятий по их охране.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстандық Алтайдың Орхидея тұқымдастарының түрлерін популяциялық-сандық және экологиялық-биологиялық зерттеу, анықталған түрлерін Алтай ботаникалық бағында бастапқы жерсіндіру, оларды қорғау жөніндегі іс-шараларды әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : маршрутно-рекогносцировочный, классические общепринятые методики по изучению морфологии растений, ценопопуляций, фитоценозов; картирование местонахождений орхидей – в системе Map-Info; успешность первичной интродукции – по методике Р.А. Карписоновой; статус видов в зависимости от угрожаемого состояния и категория редкости – согласно классификации Р.В. Камелина и Г.Г. Соколовой.

Методы исследования (на казахском) : маршруттық-барлау, өсімдіктер морфологиясын, ценопопуляцияларды, фитоценоздарды зерттеудің жалпы қабылданған классикалық әдістері; орхидеялардың орналасуын картаға түсіру – Map-Info жүйесінде; алғашқы жерсіндірудің сәттілігі – Р.А. Карписонованың әдістемесі бойынша; түрлердің қауіптілік жағдайына байланысты мәртебесі және сиректік санаты – Р.В. Камелин мен Г.Г. Соколованың классификациясына сәйкес.

Obtained results and novelty (in Russian) : выявлены географические места обитания 12 видов орхидей во флоре Юго-Западного Алтая. По характеру поведения в фитоценозе выявленные виды Орхидных являются патиентами, которые обитают в специфических экологических условиях, но сами их не создают. В фитоценозах популяции орхидей Юго-Западного Алтая из любых экологических ниш разомкнуты, состоят из ограниченного числа особей, которые по площади размещены диффузно, отдельными особями или небольшими группами. Каждый вид имеет индивидуальные черты адаптации. Изучены популяционно-количественные и эколого-биологические особенности видов Orchidaceae в природных популяциях Юго-Западного Алтая. Привлечены в интродукцию в Алтайский ботанический сад виды рода Dactylorhiza, Cypripedium, проведены агротехнические и уходные мероприятия.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Оңтүстік-Батыс Алтайдың флорасында орхидеялардың 12 түрінің географиялық мекендеу орындары анықталды. Фитоценоздағы өсу сипаты бойынша орхидеялардың анықталған түрлері белгілі бір экологиялық жағдайда өмір сүретін, бірақ оларды өздері жасамайтын патенттер болып табылады. Фитоценоздарда кез келген экологиялық тауашалардан Оңтүстік-Батыс Алтай орхидеяларының популяциясы ашық, шектеулі дарақтардан тұрады, олар диффузды, жеке немесе шағын топ болып орналасқан. Әр түрдің жеке бейімделу ерекшеліктері бар. Оңтүстік-Батыс Алтайдың табиғи популяцияларындағы Orchidaceae түрлерінің популяциялық-сандық және экологиялық-биологиялық ерекшеліктері зерттелді. Алтай ботаникалық бағына Dactylorhiza, Cypripedium түрлері жерсіндірілді, агротехникалық және күтім шаралары жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Во флоре Казахстанского Алтая ( регионы: Калбинский, Южный, Юго-Западный Алтай) в ходе инвентаризации видового разнообразия семейства Orchidaceae отмечены географические местонахождения 19 видов орхидных, что составляет 70,37% от общего их числа в Республике Казахстан. Установлено произрастание на территории Калбинского Алтая 7 видов орхидных, Южного Алтая – 14 видов, Юго-Западного – 12 видов в 78 ценопопуляциях.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қазақстан Алтайының флорасында (аймақтар: Калбинский, Оңтүстік, Оңтүстік-Батыс Алтай), орхидеялар тұқымдасының түрлілігін түгендеу кезінде, орхидеяның 19 түрінің географиялық орналасуы атап өтілді, бұл олардың Қазақстан Республикасындағы жалпы санының 70,37% құрайды. Калбинский Алтайының аумағында орхидеялардың 7 түрі, Оңтүстік Алтайда 14 түр, Оңтүстік-Батыс 12 ценопопуляцияда 12 түрі өсетіндігі анықталды.

Level of implementation (in Russian) : Создана коллекция наземных орхидей в открытом грунте на базе Алтайского ботанического, состоящая из 16 видов, 27 образцов орхидей Казахстанского Алтая. По показателям первичной интродукционной оценки выявлена интродукционная устойчивость у корневищных видов орхидей, которые в культуре зимуют без выпадов, ежегодно цветут и завязывают семена. У орхидей со стеблекорневыми тубероидами выявлена нестабильность в сезонных ритмах развития, проявляющаяся в сокращении продолжительности и даже выпадения отдельных фаз из сезонного ритма развития. Разработана технология создания культигенной популяции любого вида орхидей живыми растениями с блоком природной дернины, обеспечивающая приживаемость и сохранность особей на 98 – 100%. Для обеспечения мониторинга видового разнообразия орхидных Казахстанского Алтая составлены карты, содержащие информацию по местонахождениям ценопопуляций во флоре Казахстанского Алтая, составлены паспорта 19 видам орхидей и оформлено 100 гербарных листов. Результаты научных исследований опубликованы в рецензируемых отечественных научных журналах с ненулевым импакт-фактором, в международном научном ресурсе Scopus, в монографии, рекомендации. Для популяризации результатов исследований в социальной среде выпущены закладки

Level of implementation (in Kazakh) : Алтай ботаникасы негізінде ашық далада жердегі орхидеялар жиынтығы құрылды, 16 түрден, Қазақстан Алтайынан орхидеялардың 27 үлгісінен тұрады. Интродукцияны бастапқы бағалаудың көрсеткіштері бойынша тамырға қондырылған орхидеялардың тұқымдас өсімдіктерде анықталды, олар мәдениетте шабуыл жасамай қыстайды, жыл сайын гүлдейді және тұқым береді. Түбірлік тубероидтары бар орхидеяларда дамудың маусымдық ырғағындағы тұрақсыздық анықталды, бұл дамудың маусымдық ырғағынан ұзақтықтың қысқаруымен және тіпті кейбір фазалардың жоғалуымен көрінеді. Орхидеяның кез-келген түрінің культигендік популяциясын табиғи шым жабындысы бар тірі өсімдіктермен құру технологиясы жасалды, бұл адамдардың тіршілігі мен қауіпсіздігін 98 - 100% қамтамасыз етеді. Қазақстан Алтайындағы орхидейлердің түрлік алуан түрлілігінің мониторингін қамтамасыз ету үшін Қазақстан Алтай флорасында ценопопуляциялардың орналасуы туралы мәліметтерден тұратын карталар жасалды, 19 орхидея түріне паспорттар жасалды және 100 гербарий парақтары шығарылды. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері нөлдік емес импакт-факторы бар отандық ғылыми журналдарда, Scopus халықаралық ғылыми ресурсында, монографияда, ұсыныстарда жарияланады. Зерттеу нәтижелерін әлеуметтік ортада танымал ету үшін бетбелгілер шығарылды

Efficiency (in Russian) : Впервые в Казахстанском Алтае выявлено географическое распространение видов сем. Орхидных, изучены эколого-фитоценотические особенностей местообитаний видов орхидных Казахстанского Алтая. На основе популяционно-количественных и эколого-биологических особенностей видов Орхидных в природных популяциях Казахстанского Алтая определена их жизненность, предложены мероприятия по их охране с указанием факторов, лимитирующих редкость, составлены паспорта видов, оформлен гербарий. Создана единственная в Казахстане коллекция орхидей ex-situ, дана первичная интродукционная оценка культивируемым видам орхидей. Реализация настоящего проекта способствовала устойчивому развитию и экологической безопасности Республики Казахстан, развитию международных научных связей, повышению престижа страны на международной арене в деле сохранения биоразнообразия.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанда алғаш рет Алтайда отбасы түрлерінің географиялық таралуы анықталды. Орхидеялар, Қазақстандағы орхидеялардың тіршілік ету орталарының экологиялық және фитоценотикалық ерекшеліктері зерттелді. Қазақстан Алтайының табиғи популяцияларындағы орхидеялардың популяциялық-сандық және экологиялық-биологиялық сипаттамалары негізінде олардың тіршілік қабілеттілігі анықталды, сирек кездесетін факторларды көрсете отырып, оларды қорғау шаралары ұсынылды, түрлердің паспорты жасалды, гербарий жасалды. Қазақстандағы орхидеялардың жалғыз ex-situ коллекциясы құрылды және өсірілген орхидея түрлеріне алғашқы енгізу бағасы берілді. Бұл жобаны іске асыру Қазақстан Республикасының тұрақты дамуы мен экологиялық қауіпсіздігіне, халықаралық ғылыми байланыстардың дамуына, биоалуантүрлілікті сақтаудағы халықаралық аренада елдің беделін арттыруға ықпал етті.

Field of application (in Russian) : Потребителями научных результатов являлись: работники ботанических садов, заповедников и национальных парков, преподаватели кафедры биологии Восточно-Казахстанского государственного университета им. С. Аманжолова, а также сотрудники природоохранных учреждений: Восточно-Казахстанской областной территориальной инспекции лесного и охотничьего хозяйства, Восточно-Казахстанского управления природных ресурсов и регулирования природопользования, Восточно-Казахстанского филиала Иртышского департамента экологии.

Field of application (in Kazakh) : Ғылыми нәтижелерді тұтынушылар: ботаникалық бақтардың, қорықтардың және ұлттық саябақтардың қызметкерлері, Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің биология кафедрасының оқытушылары болды. С.Аманжолова, сонымен қатар табиғатты қорғау мекемелерінің қызметкерлері: Шығыс Қазақстан облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясы, Шығыс Қазақстан табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы, Ертіс экология департаментінің Шығыс Қазақстан филиалы.