The object of research, development or design (in Russian) : Интродуцированные сорта яблони

The object of research, development or design (in Kazakh) : Интродукцияланған алма сұрыптары

Aim of work (in Russian) : Сравнительное сортоизучение интродуцированных сортов яблони, выделение и размножение наиболее устойчивых и продуктивных в местных условиях для решения проблем продовольственной безопасности населения региона.

Aim of work (in Kazakh) : Енгізілген алма сорттарын салыстырмалы түрде зерттеу, аймақ тұрғындарының азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін шешу үшін жергілікті жерлерде анағұрлым тұрақты және өнімді сорттарды іріктеу және көбейту.

Методы исследования (на русском) : Изучение ритмов сезонного развития и перспективности сортов проводилось по «Методике интродукционных исследований в Казахстане» и метода «Интегральной оценки перспективности интродуцируемых растений» П. И. Лапина и С. В. Сидневой. Исследование зимостойкости плодовых, определение оводненности листьев проводились по «Программе и методике сортоизучения плодовых, ягодных и орехоплодных культур». Общая оводненность однолетних побегов и листьев и водоудерживающая способность листьев определялись путем их высушивания до постоянного веса при температуре 100 – 1050С, интенсивность транспирации определялась по А.А. Иванову, жаростойкость – по Ф.Ф.Мацкову. Определение биологически активных веществ в плодах яблони (кислот и сахаров) проводилось по Музычкиной, с использованием методических разработок Бурашевой. Содержание кислот и углеводов определялось методом капиллярного электрофореза (система «Капель 105Р», НПФ Люмэкс, Россия). Определение сахаров проводилось по методу Бертрана, титруемых кислот (общей кислотности), Р-активных веществ – колориметрическим методом. Статистическую обработку полученных результатов проводили по методике Г.Ф. Лакина и Н.Л.Удольской, с использованием также пакета статистических программ Statgraphics Centurion XVI.I (2011).

Методы исследования (на казахском) : Маусымдық даму ырғағы мен сорттардың келешегін зерттеу «Қазақстандағы интродукцияны зерттеу әдістемесі» және П.И.Лапин мен С.В.Сидневаның «Интродукцияланған өсімдіктердің болашағын интегралды бағалау» әдісі бойынша жүргізілді. Жемістердің қысқа төзімділігін зерттеу, жапырақтарының сулылығын анықтау «Жеміс, жидек және жаңғақ дақылдарының сорттарын зерттеудің бағдарламасы мен әдістемесі» бойынша жүргізілді. Бір жылдық өскіндер мен жапырақтардың жалпы су мөлшері және жапырақтың суды ұстау қабілеті оларды 100-1050С температурада тұрақты салмаққа дейін кептіру арқылы анықталды, транспирация қарқындылығы А.А. Иванов, ыстыққа төзімділік - Ф.Ф.Мацков бойынша. Алма жемістеріндегі (қышқылдар мен қанттар) биологиялық белсенді заттарды анықтау Музычкина бойынша Бурашеваның әдістемелік әзірлемелерін қолдана отырып жүргізілді. Қышқылдар мен көмірсулардың мөлшері капиллярлық электрофорез арқылы анықталды (Капел 105Р жүйесі, NPF Lumex, Ресей). Қанттарды анықтау Бертран әдісі бойынша, титрленетін қышқылдар (жалпы қышқылдығы), Р-белсенді заттар - колориметриялық әдіспен жүргізілді. Нәтижелер Г.Ф. әдісі бойынша статистикалық өңделді. Лакин және Н.Л. Удолская, сонымен бірге Statgraphics Centurion XVI.I (2011) статистикалық бағдарламалық жасақтамасын қолданады.

Obtained results and novelty (in Russian) : 1. Составлены списки инорайонных сортов яблонь на основе обобщения и сравнительного анализа материалов многолетних исследований и наблюдений. 2. Выполнена реконструкция и пополнение новыми сортами коллекции яблонь. 3. Выявлены наиболее оптимальные способы и методы размножения и агротехнического выращивания инорайонных сортов яблонь. Обработаны и проанализированы полученные результаты. 4. Изучены биометрические, физиологические параметрвы и биохимическая оценка плодов интродуцированных сортов яблонь. 5. Опубликована монография, рекомендация и научные статьи.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1. Ұзақ мерзімді зерттеулер мен бақылаулар материалдарын жалпылау және салыстырмалы талдау негізінде алма ағаштарының шетелдік сорттарының тізімдері жасалды. 2. Алма ағаштарының коллекциясының жаңа түрлерін қайта құру және толықтыру. 3. Алма ағаштарының шетелдік сорттарын көбейту мен агротехникалық өсірудің оңтайлы әдістері мен әдістері анықталды. Нәтижелер өңделіп, талданды. 4. Алманың енгізілген сорттарының биометриялық, физиологиялық параметрлері мен жемістерінің биохимиялық бағасы зерттелді. 5. Монография, ұсыным және ғылыми мақалалар шығарды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В процессе НИР были выявлены: высокая степень варьирования фенодат по годам наблюдений; уменьшение габитуса и средней величины прироста побегов, средней массы плодов и продуктивности; ускорение онтогенетического развития; закономерное снижение оводненности побегов и листьев, водоудерживающей способности и жаростойкости в сезонной динамике; различия между сортами по содержанию в них органических кислот, сахаров и витаминов. По совокупности полезных свойств – продуктивности, устойчивости, скороплодности, качеству плодов выделены наиболее перспективные сорта: Золотое превосходное, Ренет Бурхардта, Столовка, Аскар. Выявлены оптимальные сроки и способы размножения сортов яблони прививкой, разработана агротехника выращивания и содержания яблони в местных условиях. В 2020 году опубликовано 4 статьи (из них 2 – в международном научном ресурсе Scopus), разработаны и переданы в печать рекомендации по выращиванию яблонь в Мангистау (30 стр.), подготовлена к печати монография «Интродукция сортов яблони в аридные условия Мангистау» (102 стр., 11 глав, 23 таблицы, 20 рисунков, библиография – 60 наименований).

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жылдық зерттеулер нәтижесінде: әр түрлі фенобақылаудың жоғары деңгейі; бұтақтардың жылдық өсімінің орташа деңгейі мен сырт бейнесінің төмендеуі, жемістердің орташа салмағы мен өнімділігі; онтогенетикалық дамуын жылдамдату; маусымдық динамика кезінде бұтақтар мен жапырақтарда су мөлшерінің, субулану және қызуға төзімділік қабілетінің табиғи азаюы, құрамындағы органикалық қышқылдар, қанттар мен дәрумендер бойынша сұрыптар арасындағы айырмашылықтар анықталды. Пайдалы қасиеттері – өнімділігі, тұрақтылығы, тез жетілуі, жеміс сапасы бойынша Золотое превосходное, Ренет Бурхардта, Столовка, Асқар сұрыптары ең перспективті болып табылады. Жергілікті жағдайдағы алмалардың құрамы мен агротехникалық өсіруі бойынша, алма сұрыптарын тиімді уақытта көбейту әдістері анықталды. 2020 жылы 4 ғылыми мақала, Маңғыстау аймағы бойынша алма өсіру жөнінде ұсыныс (30-бет) баспаға дайындалды және тапсырылды, «Маңғыстаудың құрғақшылық аймағында алма сұрыптарын жерсіндіру» атты монография баспаға дайындалды.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Результаты исследований могут быть использованы для улучшения ассортимента местных садов и выращивания полезной высоковитаминной продукции в аридных условиях. Потребителями научных результатов могут являться научные, сельскохозяйственные, производственные организации, садоводческие товарищества и отдельные садоводы – любители.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері жергілікті бақтардың түрлерін жақсарту мақсатында және аридті жағдайда жоғары витаминді пайдалы өнімді өсіру үшін қолданылуы мүмкін. Ғылыми нәтижелерді ғылыми, ауыл-шаруашылық, өндірістік мекемелер, бағбаншылық серіктестіктер мен бағбандар қолдануы мүмкін.