The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования были образцы воды, почвы, продукты питания, кормовые и древесно-кустарниковые растения, пчелы, индикаторные виды животных, сельскохозяйственные копытные животные (овцы, крупный рогатый скот) и население из 5-ти точек расположения бывших хранилищ пестицидов в Талгарском районе Алматинской области (пп. Кызылкайрат, Бескайнар, Бельбулак, Амангельды, Енбекши) и п. Басши Кербулакского района Алматинской области. Также объектами исследования были модельные тест-системы (Salmonella/микросомы, лабораторные линии Drosophila melanogaster и первичные культуры лимфоцитов периферической крови овец и человека).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі ретінде Алматы облысы Талғар ауданына қарасты Қызылқайрат, Бесқайнар, Белбұлақ, Амангелді, Еңбекші ауылдары маңындағы пестицидтер сақталған жерлер аймақтарынан және бақылау ретінде Алматы облысы Кербұлақ ауданы Басшы ауылынан жиналған су, топырақ, азық-түлік, азықтық және ағаш-бұта өсімдіктері, бал аралары, жануарлардың сезімтал түрлері, ауыл шаруашылық жануарлары (қойлар, ірі қара мал) және жергілікті тұрғындар қолданылды. Сонымен қатар, үлгі тест-жүйелері (Salmonella/микросомдар, Drosophila melanogaster шыбынының зертханалық линиялары және адам мен қойлардың перифериялық қан үлгілері) қолданылды.

Aim of work (in Russian) : Провести биоэкологический анализ многолетней загрязненности окружающей среды Алматинской области стойкими органическими загрязнителями и тяжелыми металлами, оценить риски для здоровья населения, разработать рекомендации.

Aim of work (in Kazakh) : Алматы облысы аймағының қоршаған ортасына ауыр металлдар мен тұрақты органикалық ластағыштардың көпжылдар бойына әсеріне биоэкологиялық талдаулар жүргізу және тұрғындардың денсаулығына қаупін бағалау, ұсыныс әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : В Программе учитывается многоуровневый подход к исследованиям (вода, почва, растения, животные, население); разнообразные методы анализа вероятностного и фактического риска для населения, подверженного действию стоиких органических загрязнителей (СОЗ). В работе применялись методы химический, генетический, молекулярно-генетический, цитогенетический, гистологический, морфологический, биохимический, физиологический и статистический анализы, классические методы фаунистических, флористических исследований.

Методы исследования (на казахском) : Бағдарламада зерттеу жұмыстарына көпдеңгейлі тәсіл (су, топырақ, өсімдіктер, жануарлар, жергілікті тұрғындар) және жергілікті тұрғындарға тұрақты органикалық ластағыштар (ТОЛ) әсерлерін бағалайтын әртүрлі әдістер қолданылды. Жұмыста химиялық, генетикалық, молекулалы-генетикалық, биохимиялық, физиологиялық және статистикалық әдістер, сонымен қатар классикалық фаунистикалық және флористикалық әдістер қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В 2019 г. проведен комплекс мероприятий в 5 населенных пунктах Талгарского района (пп. Кызылкайрат, Бескайнар, Бельбулак, Амангельды, Енбекши) и 1 населенном пункте (п. Басши) Кербулакского района Алматинской области. Мониторинг расположения бывших хранилищ пестицидов; определение СОЗ, продуктов их распада и ТМ в образцах почвы, воды и продуктов питания проведен во всех исследуемых точках. В пп. Амангельды, Бельбулак и Басши проведена оценка генотоксического потенциала СОЗ и тяжелых металлов с использованием модельных тест-систем разного уровня организации; анализ микрофлоры и выделение микроорганизмов - потенциальных деструкторов СОЗ и тяжелых металлов; определение воздействия техногенных факторов на кормовые растения, индикаторных и сельскохозяйственных животных; микроклональное размножение древесно-кустарниковых растений – потенциальных фиторемедиаторов; оценка соматического здоровья населения, его цитогенетический и молекулярно-генетический анализ. Всего по Программе опубликовано 29 работ, из них 2 в рейтинговых журналах базы Scopus, 7 - в рейтинговых отечественных изданиях (ККСОН), 1 монография, 1 методическое пособие, 1 статья в коллективной монографии, 8 материалов международных конференций за рубежом, и 9 тезиса докладов на отечественных международных конференциях. Получено 2 патента, подано 2 заявки на патент.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2019 жылы Алматы обылысы Талғар ауданы 5 ауылдық аймаққа (Қызылқайрат, Бесқайнар, Белбұлақ, Амангелді, Еңбекші) және Алматы облысы Кербұлақ ауданына қарасты Басшы (бақылау) ауылына кешенді зерттеулер жүргізілді. Осы аталған елді мекендер аймағында пестицидтердің сақталған орындарына мониторинг жүргізілді; зерттеу нүктелерінен жиналған су, топырақ және азық-түлік үлгілері құрамында ауыр металлдар мен ТОЛ анықталды. Амангелді, Белбұлақ және Басшы ауылынан жиналған материалдардағы ТОЛ және ауыр металлдардың генотоксикалық жағдайын бағалау үшін әртүрлі деңгейдегі үлгі жүйелерге зерттеулер жүргізілді; микрофлораға талдаулар жүргізілді және ауыр металлдар мен ТОЛ ыдыратушы микроорганизмдер іріктелді; әртүрлі факторларға сезімтал жануарларға, ауылшаруашылық жануарларына, азықтық өсімдіктерге техногенді факторлардың әсері анықталды; сипаты жағынан «мүмкін» фиторемедиаторларға – ағаш-бұта өсімдіктеріне микроклональды көбейту жүргізілді; жергілікті тұрғындардың соматикалық денсаулығы, олардың цитогенетикалық және молекулалы-генетикалық талдаулары бағаланды. Бағдарлама бойынша жалпы саны 29 ғылыми еңбектер жарияланды: оның ішінде 2 мақала жоғары рейтингті Scopus қорындағы басылымда, 7 мақала жоғары рейтингті отандық басылымдарда (БҒСБК), 1 монография, 1 әдістемелік құрал, 1 мақала коллективті монография құрамында, шет елдердегі халықаралық ғылыми конференцияларда 8 тезис, отандық халықаралық конференцияларда 9 тезис жарыққа шықты. 2 патент алынды және патент алуға 2 өтініш берілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научные публикации.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ғылыми мақалалар.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Экология, медицинская генетика, медицина

Field of application (in Kazakh) : Экология, медициналық генетика, медицина