The object of research, development or design (in Russian) : Сорта и линии озимой пшеницы. Вредитель пшеницы Клоп вредная черепашка (Eurygaster integriceps Puton).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Күздік бидайдың сорттары мен линиялары. Бидай зиянкесі Зиянды бақашық қандала (Eurygaster integriceps Puton).

Aim of work (in Russian) : Отбор генотипов озимой пшеницы с адаптивными свойствами к повреждению клопом вредной черепашкой (Eurygaster integriceps Puton) на юго-востоке Казахстана в связи с изменением климата.

Aim of work (in Kazakh) : Климаттың өзгеруіне байланысты Қазақстанның оңтүстік-шығысында зиянды бақашық қандаламен (Eurygaster integriceps Puton) зақымдануына бейімділік қасиеттері бар күздік бидай генотиптерін сұрыптау.

Методы исследования (на русском) : Методы мониторинга вредных организмов растений, а также современные методы экологии, энтомологии и защиты растений. Методы отбора генотипов озимой пшеницы с адаптивными свойствами к повреждению клопом вредной черепашкой в полевых и лабораторных условиях. Методы отбора сортов и линий озимой пшеницы по показателям продуктивности, качества зерна и муки.

Методы исследования (на казахском) : Өсімдіктердің зиянды организмдерін бақылау әдістері, сонымен қатар экология, энтомология және өсімдіктерді қорғаудың заманауи әдістері. Далалық және зертханалық жағдайда зиянды бақашық қандаламен зақымдалуына бейімделу қасиеттері бар күздік бидай генотиптерін сұрыптау әдістері. Өнімділік көрсеткіштері, дән және ұн сапасы бойынша күздік бидайдың сорттары мен линияларын сұрыптау әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен мониторинг развития клопа вредной черепашки (Eurygaster integriceps Puton) на посевах озимой пшеницы в зерносеющих регионах Казахстана с учетом погодно-климатических условий регионов. Изучена динамика развития вредителя на пшенице в зависимости от погодных условий и фазы роста растений. Определены показатели: 1) Сроки прилета клопов на посевы; 2) Сроки массовой откладки яиц и отрождения личинок; 3) Средняя и максимальная численность вредителя; 4) Выживаемость личинок нового поколения до уборки пшеницы. Проведен анализ полученных результатов в сравнении с климатическими факторами.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Өңірлердің ауа-райы мен климаттық жағдайларын ескере отырып, Қазақстанның астықты аймақтарында күздік бидай егістігінде зиянды бақашықтың (Eurygaster integriceps Puton) дамуына мониторинг жүргізілді. Бидайда зиянкестердің даму динамикасы ауа райы жағдайларына және өсімдіктердің өсу фазасына байланысты зерттелді. Мынадай көрсеткіштер анықталды: 1) Егістікке зиянды бақашық қандаланың келу мерзімі; 2) Дернәсілдердің жаппай жұмыртқалау және инкубациялау мерзімі; 3) Зиянкесттің орташа және максималды саны; 4) Жаңа ұрпақ дернәсілдерінің бидай жинауға дейін тіршілігі. Алынған нәтижелер климаттық факторлармен салыстыра отырып талданды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В благоприятных погодных условиях на посевах озимой пшеницы развитие клопа вредной черепашки было заметным. В результате исследований определены: 1) Сроки прилета клопов на посевы – 15-25 апреля; 2) Сроки массовой откладки яиц – 1-7 мая и отрождения личинок – 7-20 мая; 3) Средняя и максимальная численность вредителя – от 0-0,5 до 1-2 шт/кв.м; 4) Выживаемость личинок нового поколения до уборки пшеницы – 30-40%. Оптимальные условия для развития вредителя создаются при средней температуре этого периода выше 15 °С и ГТК менее 1,0; удовлетворительные – при температуре более 16 °С и ГТК в пределах 0,2-0,7. При прохладной и влажной погоде, особенно после ливневых дождей (ГТК более 1,5), а также в засушливый период (ГТК менее 0,2) отмечается снижение численности вредителя.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қолайлы ауа райы жағдайында күздік бидай егістігінде зияеды бақашық қандаланың дамуы байқалды. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде мыналар анықталды: 1) Ауыл шаруашылығы дақылдарына зиянды бақашық қандаланың келу мерзімі 15-25 сәуір; 2) Жаппай жұмыртқа салу мерзімі 1-7 мамыр және дернәсілдердің шығуы 7-20 мамыр; 3) Зиянкестердің орташа және максималды саны – 0-0,5-тен 1-2 дана/кв.м дейін; 4) Жаңа ұрпақ дернәсілдерінің бидай жинауға дейінгі тіршілігі 30-40% құрайды. Зиянды бақашық қандаланың дамуы үшін оңтайлы жағдайлар осы кезеңдегі орташа температура 15 °C-тан жоғары және ГТК 1,0-ден төмен болғанда жасалады; қанағаттанарлық - 16 °C жоғары температурада және ГТК 0,2-0,7 диапазонында. Салқын және ылғалды ауа-райында, әсіресе қатты жаңбырдан кейін (ГТК 1,5-тен көп), сондай-ақ құрғақ кезеңде (ГТК 0,2-ден аз) зиянкестердің санының азаюы байқалды.

Level of implementation (in Russian) : Выделенные сорта и селекционные линии озимой пшеницы посеяны в Казахском научно-исследовательском институте земледелия и растениеводства (Алматинская область) и Красноводопадской сельскохозяйственной опытной станции (Туркестанская область) для использования и изучения в селекционном процессе.

Level of implementation (in Kazakh) : Күздік бидайдың сұрыпталынған сорттары мен линиялары Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтында (Алматы облысы) және Красноводопад ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясында (Түркістан облысы) селекция процесінде пайдалану және зерттеу үшін себілді.

Efficiency (in Russian) : Выделенные сорта и селекционные линии, слабо повреждаемые клопом вредной черепашкой, повышает эффективность селекции озимой пшеницы устойчивость и адптивность к повреждению вредителем.

Efficiency (in Kazakh) : Сұрыпталған зиянды бақашық қандаламен аз зақымданатын сорттар мен линиялар зиянкеске төзімділікке және бейімділікке бағытталған күздік бидай селекциясының тиімділігін арттырады.

Field of application (in Russian) : Естественные науки, Биологические науки, Экология.

Field of application (in Kazakh) : Жаратылыстану, Биология ғылымдары, Экология.