The object of research, development or design (in Russian) : Вариации медленных нейтронов

The object of research, development or design (in Kazakh) : Баяу нейтрондардың вариациялары

Aim of work (in Russian) : Исследование вариаций интенсивности медленных нейтронов, вызванные эффективными атмосферными и космическими источниками возмущений, выделение потока медленных нейтронов литосферного происхождения на фоне вариаций, обусловленных межпланетными и геофизическими источниками возмущений для диагностики и прогноза землетрясений.

Aim of work (in Kazakh) : Тиімді атмосфералық және ғарыштық бұзылулар көздерінен туындаған баяу нейтрондардың қарқындылығының ауытқуын зерттеу, жер сілкінісі диагностикасы мен болжау үшін планетааралық және геофизикалық бұзылу көздерінен туындаған вариациялар фонында литосфералық шыққан баяу нейтрондардың ағынын анықтау.

Методы исследования (на русском) : Методы статистического и корреляционного анализа с учетом конкретных условий эксперимента. Мониторинг интенсивности потока нейтронов разных энергий (высокоэнергичных и медленных) в атмосфере вблизи поверхности земли, использование измерений различных параметров межпланетной среды (солнечный ветер, межпланетное магнитное поле), геомагнитного поля, метеорологических параметров. Статистический метод для случайных процессов с использованием корреляционного анализа; статистический метод выделения сигнала из шума для выделения возмущений.

Методы исследования (на казахском) : Эксперименттің нақты жағдайларын ескере отырып, статистикалық және корреляциялық талдау әдістері қолданылды. Жер бетіне жақын атмосферадағы әртүрлі энергиялы (жоғары энергиялы және баяу) нейтрондар ағынының қарқындылығын бақылау, планетааралық ортаның әртүрлі параметрлерін (Күн желі, планетааралық магнит өрісі), геомагниттік өрісті, метеорологиялық параметрлерді өлшеуді қолдану. Корреляциялық талдауды қолданатын кездейсоқ процестерге арналған статистикалық әдіс; ауытқуларды оқшаулау үшін шудан сигналды бөлудің статистикалық әдісі.

Obtained results and novelty (in Russian) : Были выявлены периодические вариации в интенсивности медленных нейтронов, их источники, определены амплитуды вариаций. Проведено сравнение со спектром периодических вариаций высокоэнергичных нейтронов. Установлено, что на всех детекторах (Большой нейтронный монитор, регистрирующий высокоэнергичные нейтроны и два детектора медленных нейтронов) наблюдается явное сходство в вариациях интенсивности, независимо от энергии регистрируемых нейтронов. Установлено, что наиболее эффективным источником периодических вариаций является анизотропия потока галактических космических лучей. Получено, что амплитуда суточной вариации медленных нейтронов значительно превышает подобные вариации интенсивности высокоэнергичных нейтронов. Было установлено, что наиболее устойчиво суточная вариация в медленных нейтронах проявляется в летние периоды. Исследованы спорадические проявления солнечной активности (выбросы корональных масс, сопровождаемые форбуш-эффектами и магнитными бурями) в интенсивности медленных нейтронов в сейсмически спокойных условиях, проведено сравнение с эффектами в данных нейтронного монитора. Во всех детекторах нейтронов наблюдается схожий отклик на такие возмущения в межпланетном пространстве: резкое падение интенсивности примерно на 3-10%. Медленное восстановление интенсивности происходит также во всех детекторах. Однако детекторы медленных нейтронов реагируют на магнитные бури менее сильно, чем нейтронный монитор (процентное падение интенсивности в них меньше).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Баяу нейтрондардың қарқындылығындағы периодтық өзгерістер, олардың көздері және өзгерістердің амплитудасы анықталды. Жоғары энергиялы нейтрондардың периодтық өзгерістер спектрімен салыстыру жүргізілді. Барлық детекторларда (жоғары энергиялы нейтрондарды тіркейтін Үлкен нейтрон мониторы және екі баяу нейтрон детекторы) нейтрондардың энергиясына қарамастан, қарқындылықтағы өзгерістерде айқын ұқсастық байқалды. Периодтық өзгерістердің ең тиімді көзі галактикалық ғарыштық сәулелер ағынының анизотропиясы екені анықталды. Баяу нейтрондардың тәуліктік өзгеріс амплитудасы жоғары энергиялы нейтрондардың қарқындылығындағы ұқсас өзгерістерден айтарлықтай жоғары екені анықталды. Баяу нейтрондардағы тәуліктік өзгеріс жаз айларында тұрақты түрде көрінетіні анықталды. Сейсмикалық тыныш жағдайларда баяу нейтрондардың қарқындылығында Күн белсенділігінің спорадикалық көріністері (форбуш-эффекттері мен магниттік дауылдармен қатар жүретін корональды массалар шығарылымдары) зерттелді және нейтрон мониторындағы деректердегі әсерлермен салыстырылды. Барлық нейтрон детекторларында мұндай ғарыштағы бұзылыстарға ұқсас жауап байқалады: қарқындылықтың шамамен 3-10% күрт төмендеуі. Барлық детекторларда қарқындылықтың баяу қалпына келуі де байқалады. Дегенмен, баяу нейтрон детекторлары магниттік дауылдарға нейтрон мониторына қарағанда аз сезімтал (оларда қарқындылықтың төмендеуі пайыздық жағынан азырақ).

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проведены работы по модификации системы регистрации медленных нейтронов на высокогорной станции космических лучей. Модифицирована плата усилителя-формирователя сигналов: увеличен коэффициент усиления сигналов, улучшено отношения "сигнал / шум" системы регистрации сигналов. Это способствует получению более точных и надежных экспериментальных данных.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ғарыштық сәулелер биік таулы станциясында баяу нейтрондарды тіркеу жүйесін өзгерту бойынша жұмыстар жүргізілді. Сигналды күшейткіш-форматор тақтасы өзгертілді: сигналдарды күшейту коэффициенті артты, сигналдарды тіркеу жүйесінің "сигнал / шу" қатынасы жақсарды. Бұл дәлірек және сенімді эксперименттік деректерді алуға көмектеседі.

Level of implementation (in Russian) : На данном этапе реализации проекта (первый год) внедрение не предусмотрено.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаны іске асырудың осы кезеңінде (бірінші жылы) енгізу көзделмеген.

Efficiency (in Russian) : Результаты, полученные при выполнении данного проекта, будут способствовать развитию фундаментальной физики, внесут вклад в долгосрочное экономическое и социальное развитие Казахстана путем использование полученных результатов исследований для решения задач поиска предвестников землетрясений.

Efficiency (in Kazakh) : Бұл жобаны жүзеге асыру барысында алынған нәтижелер іргелі физиканың дамуына ықпал етеді және жер сілкінісінің прекурсорларын іздеу мәселелерін шешу үшін алынған зерттеу нәтижелерін пайдалану арқылы Қазақстанның ұзақ мерзімді экономикалық және әлеуметтік дамуына ықпал етеді.

Field of application (in Russian) : Геофизика, физика солнечно-земных связей, сейсмология.

Field of application (in Kazakh) : Геофизика, Күн-Жер байланыстары физикасы, сейсмология.