The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются: перспективные сорта и дикие формы грецкого ореха; микробиологические и молекулярно-генетические методы выявления возбудителей болезней грецкого ореха; выделение ДНК; генотипирование SNP-маркерами

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: грек жаңғағының перспективалы сорттары мен жабайы түрлері; жаңғақ ауруының қоздырғыштарын анықтаудың микробиологиялық және молекулалық-генетикалық әдістері; ДНҚ оқшаулау; SNP маркерлерімен генотиптеу

Aim of work (in Russian) : Обнаружение и исследование возбудителей основных болезней грецкого ореха с помощью микробиологических и молекулярно-генетических методов, анализ генетического потенциала устойчивости локальных сортов и диких генотипов к экономически важным патогенам, а также разработка рекомендаций по защите грецкого ореха от болезней с целью улучшения селекционного процесса и повышения урожайности.

Aim of work (in Kazakh) : .Микробиологиялық және молекулалық-генетикалық әдістер арқылы негізгі жаңғақ ауруларының қоздырғыштарын анықтау және зерттеу, жергілікті сорттар мен жабайы генотиптердің экономикалық маңызды қоздырғыштарға төзімділігінің генетикалық әлеуетін талдау және селекциялық процесті жақсарту және өнімділікті арттыру мақсатында жаңғақты аурулардан қорғау бойынша ұсыныстар әзірлеу

Методы исследования (на русском) : В процессе работы проводились полевые и экспериментальные исследования по выявлению возбудителей болезней грецкого ореха, выделению чистой культуры, ДНК, ПЦР-анализ, использованию молекулярно-генетического метода по идентификации SNP-маркеров.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыс барысында грек жаңғағы ауруларының қоздырғыштарын анықтау, таза культураны бөлу, ДНҚ, ПТР-талдау, SNP маркерлерін анықтауда молекулалық-генетикалық әдістерді қолдану бойынша далалық және эксперименттік зерттеулер жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате исследований собраны 192 образцов листьев и идентифицированы возбудители болезней сортов и местных форм грецкого ореха. Выявлено распространенность и динамика развития грибных и бактериальных болезней грецкого ореха. Пораженность болезнью на различных сортах и формах грецкого ореха составила 1-4 баллов. Молекулярная идентификация возбудителей грибных и бактериальных болезней методом ПЦР на основе геномной ДНК показала, что исследуемые образцы грецкого ореха были идентифицированы как фитопатогенные грибы: Alternaria alternata, Fusarium solani, а также фитопатогенные бактерии: Pantoea agglomerans, Pseudomonas syringae, Pseudomonas oryzahabitans. Выявлено 5 изолятов Marsonia juglandis в образцах грецкого ореха, собранного на территории южного Казахстана. Впервые выявлены генетические структуры диких популяций и культурного ореха, определен уровень гетерогенности. Проведенное исследование данных SNP-генотипирования с использованием не менее 500 000 снипов позволило выявить ключевые генетические маркеры, способствующие селекции устойчивых к болезням сортов. Сравнительный анализ полевой оценки биологической эффективности фунгицидов в борьбе с распространенной грибной болезнью, вызванной грибом рода Alternaria показал, что фунгициды Скор и Строби успешно защитили от болезни грецкого ореха с биологической эффективностью более 80-90%.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижесінде 192 жапырақ үлгілері жиналып, жаңғақ сорттары мен жергілікті түрлерінің қоздырғыштары анықталды. Грек жаңғағының саңырауқұлақ және бактериялық ауруларының таралуы мен даму динамикасы анықталды. Жаңғақтың әртүрлі сорттары мен формаларында ауруға шалдығу 1-4 баллды құрады. Саңырауқұлақтар мен бактериялық аурулардың қоздырғыштарын геномдық ДНҚ-ға негізделген ПТР әдісімен молекулалық анықтау зерттелген жаңғақ үлгілері фитопатогенді саңырауқұлақтар ретінде анықталғанын көрсетті: Alternaria alternata, Fusarium solani, сондай-ақ фитопатогенді бактериялар: Pantoea agglomerans, Pseudomonas syringae, Pseudomonas oryzahabitans. Оңтүстік Қазақстан аумағында жиналған жаңғақ үлгілерінде Marsonia juglandis 5 изоляты анықталды. Алғаш рет жабайы популяциялар мен мәдени жаңғақтардың генетикалық құрылымдары, гетерогенділік деңгейі анықталды. Кем дегенде 500 000 Snip көмегімен SNP генотиптеу деректерін зерттеу ауруға төзімді сорттарды өсіруге ықпал ететін негізгі генетикалық маркерлерді анықтады. Alternaria тектес саңырауқұлақтар тудыратын көп таралған саңырауқұлақ ауруымен күресте фунгицидтердің биологиялық тиімділігін далалық бағалаудың салыстырмалы талдауы Скор мен Строби фунгицидтері биологиялық тиімділігі 80-90%-дан асатын жаңғақ ауруынан сәтті қорғағанын көрсетті.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научно-техническая значимость исследований заключается в получении молекулярно-генетической информации между группами сортов и диких форм грецкого ореха, являющейся важной для будущих селекционных программ. Выявление генетически устойчивых сортов грецкого ореха к возбудителям болезней позволит проводить международный обмен ценными генотипами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеулердің ғылыми-техникалық маңыздылығы болашақ селекциялық бағдарламалар үшін маңызды болып табылатын грек жаңғағының сорттары мен жабайы түрлерінің топтары арасында молекулалық-генетикалық ақпарат алу болып табылады. Грек жаңғақ ауруларының қоздырғыштарына генетикалық төзімді сорттарын анықтау құнды генотиптермен халықаралық алмасуға мүмкіндік береді

Level of implementation (in Russian) : Внедрение перспективных сортов грецкого ореха, устойчивых к основным болезням в фермерских хозяйствах, в практическое ореховодство позволит увеличить урожайность грецкого ореха в среднем до 4 т/га.

Level of implementation (in Kazakh) : Фермерлік және практикалық жаңғақ шаруашылығына негізгі ауруларға төзімді грек жаңғағының перспективалы сорттарын енгізу жаңғақ өнімділігін орта есеппен 4 т/га дейін арттыруға мүмкіндік береді.

Efficiency (in Russian) : Экономический эффект заключается в расширении отношений между государственным и частным секторами для принятия интегрированных методов управления и повышения урожайность орехоплодных культур за счет обеспечения фитосанитарного безопасности.

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық нәтиже фитосанитарлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету арқылы жаңғақ дақылдарының өнімділігін басқару мен жақсартудың интеграцияланған әдістерін қабылдау үшін мемлекеттік және жеке секторлар арасындағы қатынастарды кеңейту болып табылады.

Field of application (in Russian) : Целевыми потребителями являются фермерские и крестьянские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы в основной промышленной зоне садоводства РК, занимающиеся выращиванием орехоплодных культур.

Field of application (in Kazakh) : Мақсатты тұтынушылар - жаңғақ дақылдарын өсірумен айналысатын ҚР бау-бақша шаруашылығының негізгі өнеркәсіптік аймағындағы фермерлік және шаруа қожалықтары, селекциялық ҒЗИ, тәжірибе шаруашылықтар, АШТС, жоғары оқу орындары болып табылады.