The object of research, development or design (in Russian) : Для индуцирования химического (Cr (VI)) канцерогенеза самкам крыс вводили Cr (VI) в дозе 180 мг/л в течение 3 месяцев. Индуцирование сочетанного радиационно-химического канцерогенеза: однократное тотальное γ-облучение в дозе 4 Гр перед 3 месячным введением Cr (VI) с питьевой водой 180 мг/л. Для химиопрофилактики рака использовали «Лопуха корня масло» и «Крапивы масло», которых применяем через 10 дней после тотального γ-облучения ежесуточно в дозе 2,5 мл/кг массы тела в течение 16 месяцев.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Химиялық (Cr(VI)) канцерогенезді индукциялау үшін ұрғашы егеуқұйрықтарға 3 ай бойы 180 мг/л дозада Cr(VI) енгізілді. Аралас радиациялық-химиялық канцерогенезді индукциялау: бір реттік жалпы γ-сәулелену 4 Гр дозада Cr (VI) 3 айлық ауыз сумен 180 мг/л енгізу алдында. Қатерлі ісік ауруларының химиопрофилактикасы үшін біз 16 ай бойы дене салмағына 2,5 мл/кг дозада күн сайын жалпы γ-сәулеленуден кейін 10 күннен кейін қолданылған «Түйме тамыр майы» және «Қалақай майын» ​​қолдандық.

Aim of work (in Russian) : Оценить эффективность антиканцерогенного действия фитопрепаратов из местного сырья на индуцированный канцерогенез крыс – самок, в том числе у потомства, в условиях сочетанного воздействия гамма-облучения и шестивалентного хрома.

Aim of work (in Kazakh) : Гамма – сәулеленудің және алты валентті хромның (CR(VI)) аралас әсері жағдайында жергілікті шикізаттан алынған фитопрепараттардың аналық егеуқұйрықтардың, соның ішінде ұрпақтардағы канцерогенезіне канцерогенге қарсы әсерінің тиімділігін бағалау.

Методы исследования (на русском) : Модели канцерогенеза В качестве инициирующего фактора будет применено γ-облучение или шестивалентный хром (CrVI) или их сочетанное (Cr (VI) и γ-лучи) влияния на самок крыс, так как у них в сравнение с самцами используемые агенты вызывают большое количество и более широкий спектр опухолей [30]. Индукция радиационного канцерогенеза. Животные подвергают индивидуально однократному тотальному γ-облучению в дозе 4 Гр на радиотелеметрической установке «Teragam» (Чехия) 60Со, мощность дозы –1,34 Гр /мин. Исследуемые препараты животные получают перорально через внутрижелудочный зонд в дозе 2,5 мл/кг массы тела. За крысами наблюдаем в течении 16 месяцев. Для индуцирования химического (Cr (VI)) канцерогенеза самкам крыс вводили Cr (VI) в виде бихромата калия с питьевой водой в дозе в перерасчете на Cr(VI) 180 мг/л в течение 3 месяцев. Индуцирование сочетанного радиационно-химического канцерогенеза: однократное тотальное γ-облучение в дозе 4 Гр (N–1,34 Гр мин) перед 3 месячным введением Cr (VI) с питьевой водой 180 мг/л. Для химиопрофилактики рака использовали фитопрепараты «Лопуха корня масло» и «Крапивы масло», которых применяем через 10 дней после тотального γ-облучения ежесуточно в дозе 2,5 мл/кг массы тела перорально с помощью внутрижелудочной зонда в течение 16 месяцев.

Методы исследования (на казахском) : Канцерогенез модельдері Қоздырушы фактор ретінде γ-сәулелену немесе алты валентті хром (crvi) немесе олардың біріктірілген (Cr (VI) және γ-сәулелер) ұрғашы егеуқұйрықтарға әсері қолданылады, өйткені оларда еркектермен салыстырғанда қолданылатын агенттер ісіктердің үлкен саны мен кең спектрін тудырады [30]. Радиациялық канцерогенезді индукциялау. Жануарлар "Teragam" (Чехия) 60со радиотелеметриялық қондырғысында 4 г дозада жеке бір реттік γ-сәулеленуге ұшырайды, дозаның қуаты -1,34 г /мин. Зерттелетін препараттарды жануарлар дене салмағының 2,5 мл/кг дозасында асқазан ішілік түтік арқылы ауызша алады. Біз егеуқұйрықтарды 16 ай бойы бақылаймыз. Химиялық (Cr (VI)) канцерогенезді индукциялау үшін ұрғашы егеуқұйрықтарға 3 ай ішінде CR (VI) 180 мг/л дозада ауыз суы бар калий бихроматы ретінде CR(VI) енгізілді. Біріктірілген радиациялық-химиялық канцерогенезді индукциялау: 180 мг/л ауыз сумен 3 айлық CR (VI) енгізер алдында 4 гр (N-1,34 Гр мин) дозада бір реттік толық γ–сәулелену. Қатерлі ісіктің химиопрофилактикасы үшін "Лопуха тамыры майы" және "қалақай майы" фитопрепараттары қолданылды, олар жалпы γ-сәулеленуден кейін 10 күн өткен соң, 16 ай бойы асқазан ішілік зондпен дене салмағының 2,5 мл/кг дозасында тәулік сайын қолданылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты планируемого исследования дополнят базу фундаментальных теоретических знаний о механизмах повреждающего совместного действия Cr(VI) и -облучения в области канцерогенеза и по химиопрофилактике рака, дополняя пробели в области радиобиологических наук. Изучение и определение активности фитопрепаратов «Лопуха корня масло» и «Крапивы масло» в качестве средств химиопрофилактики как радиационного, так и радиационно-хромового канцерогенеза во взаимосвязи с окислительным стрессом, цитокининовым статусом, процессами мутаций дает возможность патогенетически обосновать их применения для торможения индуцированного канцерогенеза. Количественная оценка повреждающих эффектов сочетанного воздействия малых доз (1,0 Гр) -облучения и соединения хрома Cr(VI) на процессы мутагенеза, канцерогенеза, особенно у потомства является важным звеном в комплексе профилактических мероприятий по снижению частоты мутагенных, тератогенных, эмбриотоксических и ганодотоксических последствий у потомства, по снижению рождения детей с отклонениями внутриутробного развития, по обеспечению их полноценного роста и развития в послеродовом периоде, и является особо приоритетным направлением профилактики канцерогенеза.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жоспарланған зерттеу нәтижелері радиобиологиялық ғылымдар саласындағы олқылықтарды толықтыра отырып, канцерогенез және қатерлі ісіктің химиопрофилактикасы саласындағы CR(VI) және дистилляциялық бірлескен әсер ету механизмдері туралы іргелі теориялық білім базасын толықтырады. Тотығу стрессімен, цитокинин статусымен, мутация процестерімен өзара байланыста радиациялық және радиациялық-хромдық канцерогенездің химиопрофилактикасы ретінде "Лопуха тамыры майы" және "қалақай майы" фитопрепараттарының белсенділігін зерттеу және анықтау олардың индукцияланған канцерогенезді тежеу үшін қолданылуын патогенетикалық негіздеуге мүмкіндік береді. Мутагенез, канцерогенез процестеріне, әсіресе ұрпақтардағы CR(VI) хром қосылысының (1,0 Гр) аз дозаларының аралас әсерінің зиянды әсерлерін сандық бағалау ұрпақтардағы мутагендік, тератогендік, эмбриотоксикалық және ганодотоксикалық салдарлардың жиілігін төмендету, құрсақішілік даму ауытқулары бар балалардың туылуын төмендету жөніндегі профилактикалық іс-шаралар кешеніндегі маңызды буын болып табылады, олардың босанғаннан кейінгі кезеңде толыққанды өсуі мен дамуын қамтамасыз ету бойынша және канцерогенездің алдын алудың ерекше басым бағыты болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По технологической готовности (TRL) данный проект находится на уровне № 2 (2. Прикладные исследования). По результатам выполнения задач проекта уровень готовности технологии (TRL) будет соответствовать уровню № 7. В ходе раелизации данного проекта будут получены доклинические данные, поддерживающие применения фитопрепаратов в качестве сопроводительной терапии онкологических пациентов, получающих радиолучевое лечение, предназначенного для профилактики отдаленных генотоксических эффектов такого лечения.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Технологиялық дайындық бойынша (TRL) бұл жоба № 2 (2. Қолданбалы зерттеулер). Жоба тапсырмаларын орындау нәтижелері бойынша технологияның дайындық деңгейі (TRL) № 7 деңгейге сәйкес келеді. Осы жобаны раелизациялау барысында осындай емдеудің алыс генотоксикалық әсерлерінің алдын алуға арналған радиолокациялық ем қабылдайтын онкологиялық пациенттердің ілеспе терапиясы ретінде фитопрепараттарды қолдануды қолдайтын клиникаға дейінгі деректер алынады.

Level of implementation (in Russian) : не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : енгізілген жоқ

Efficiency (in Russian) : С целью коммерциализации будут организованы платные обучающиеся семинары для экологов, токсикологов, радиобиологов, врачей, магистров, докторантов и для студентов (бесплатно) о проявлениях сочетанного воздействия химических веществ и ионизирующего излучения, и путях их коррекции, по химиопрофилактике индуцированного канцерогенеза (опухолей). Кроме того, полученные результаты позволяют рекомендовать исследуемые отечественные фитопрепараты из местного сырья с учетом безопасности, отсутствия токсичности и побочных эффектов включать в комплексную неадьювантную и адьювантную терапию, используемых в онкологической практике с целью оптимизации и повышения эффективности проводимой терапии, а также является основой (обоснованием) разработки мер профилактики развития опухолей, индуцированных облучением и / или химическими генотоксичными (мутагенными) агентами, а также доказательной базой для клинической апробации масляных экстрактов лопуха и крапивы из местного сырья в качестве средства химиопрофилактики лучевого и химического (ятрогенного) канцерогенеза у человека, и профилактики трансгенерационных нарушений. Планируется публикация 2-х статей в зарубежных рецензируемых научных журналах, процентиль, которых по CiteScore в базе Scopus не менее 65, в журналах, рекомендованных КОКНВО (1-статья); участие в международных конференциях, конгрессах с публикацией тезисов.

Efficiency (in Kazakh) : Коммерцияландыру мақсатында экологтарға, токсикологтарға, радиобиологтарға, дәрігерлерге, магистрлерге, докторанттарға және студенттерге (тегін) химиялық заттар мен иондаушы сәулеленудің аралас әсерінің көріністері және оларды түзету жолдары, индукцияланған канцерогенездің (ісіктердің) химиопрофилактикасы бойынша ақылы білім алушылар семинарлары ұйымдастырылатын болады. Сонымен қатар, алынған нәтижелер қауіпсіздікті, уыттылық пен жанама әсерлердің болмауын ескере отырып, жергілікті шикізаттан зерттелетін отандық фитопрепараттарды жүргізілетін терапияның тиімділігін оңтайландыру және арттыру мақсатында онкологиялық практикада қолданылатын кешенді адьювантты емес және адьювантты терапияға енгізуді ұсынуға мүмкіндік береді, сондай-ақ сәулеленуден туындаған ісіктердің дамуының алдын алу шараларын әзірлеудің негізі (негіздемесі) болып табылады және / немесе химиялық генотоксикалық (мутагендік) агенттер, сондай-ақ адамдардағы радиациялық және химиялық (ятрогендік) канцерогенездің химиопрофилактикасы және трансгенерациялық бұзылулардың алдын алу құралы ретінде жергілікті шикізаттан алынған лопуха мен қалақайдың май сығындыларын клиникалық сынау үшін дәлелді негіз болып табылады. Citescore бойынша Scopus базасында кемінде 65 болатын шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда, КОКНВО ұсынған журналдарда 2 мақала жариялау жоспарлануда (1-мақала); тезистерді жариялай отырып, халықаралық конференцияларға, Конгрестерге қатысу.

Field of application (in Russian) : Медицина и здравоохранение; Общая медицина; Экспериментальная медицина.

Field of application (in Kazakh) : Медицина және денсаулық сақтау; Жалпы медицина; Эксперименттік медицина.