The object of research, development or design (in Russian) : Нефтегазовый комплекс Казахстана, предприятия по производству товарной продукции нефтепереработки и нефтехимии.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстанның мұнай-газ кешені, мұнай өңдеу және мұнай-химияның тауарлық өнімдерін шығаратын кәсіпорындар.

Aim of work (in Russian) : Разработка методики экономической оценки инвестиций, направленных на развитие нефтеперерабатывающего и нефтехимического секторов экономики Республики Казахстан. Представление методических подходов по выбору эффективных инвестиционных проектов строительства (или модернизации) объектов по выпуску продукции нефтепереработки и нефтехимии.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстан Республикасы экономикасының мұнай өңдеу және мұнай-химия секторларын дамытуға бағытталған инвестицияларды экономикалық бағалау әдістемесін әзірлеу. Мұнай өңдеу және мұнай-химия өнімдерін өндіру объектілерін салу (немесе жаңғырту) бойынша тиімді инвестициялық жобаларды таңдаудың әдістемелік тәсілдерін ұсыну.

Методы исследования (на русском) : В процессе реализации проекта использовались следующие методы: монографический метод для проведения обзора литературных источников по теме проекта в целях выработки авторских методических подходов оценки инвестиций с учетом особенностей предприятий нефтепереработки и нефтехимии; статистические и динамические методы оценки эффективности инвестиционных проектов для конкретизации количественных показателей оценки инвестиций, методы анализа и мониторинга для уточнения качественных показателей инвестиций (экологических, социальных); метод сравнения для определения отношений между экономическими явлениями и выбора эффективного инвестиционного проекта, метод экономического анализа для исследования состояния инвестиционной деятельности нефтегазового комплекса; расчетно-конструктивный метод для экономической оценки эффективности инвестиционного проекта на строительство (модернизацию) предприятия по выпуску продукции нефтепереработки и нефтехимии. С помощью метода экономико-математического моделирования определены прогнозные показатели, расчет мультипликативного эффекта от реализации инвестиционных проектов по расширению объектов нефтепереработки и нефтехимии для социально-экономического развития региона и страны, для определения структурных изменений ВВП, возможностей выхода на мировые рынки продукции.

Методы исследования (на казахском) : Жобаны жүзеге асыру барысында келесі әдістер қолданылды: мұнай өңдеу және мұнай-химия кәсіпорындарының ерекшеліктерін ескере отырып, инвестициялық бағалаудың авторлық әдіснамалық тәсілдерін әзірлеу мақсатында жоба тақырыбы бойынша әдеби дереккөздерге шолу жүргізудің монографиялық әдісі; инвестицияларды бағалаудың сандық көрсеткіштерін нақтылау үшін инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың статистикалық және динамикалық әдістері, инвестициялардың сапалық көрсеткіштерін (экологиялық, әлеуметтік) нақтылау үшін талдау және мониторинг әдістері; экономикалық құбылыстардың өзара байланысын анықтау және тиімді инвестициялық жобаны таңдаудың салыстыру әдісі, мұнай-газ кешенінің инвестициялық белсенділігінің жағдайын зерттеуге арналған экономикалық талдау әдісі; мұнай өңдеу және мұнай-химия өнімдерін өндіру кәсіпорнын салу (жаңғырту) бойынша инвестициялық жобаның тиімділігін экономикалық бағалаудың есептік-конструктивтік әдісі. Экономикалық-математикалық модельдеу әдісін қолданумен болжамдық көрсеткіштер анықталды, аймақтың және еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін, ЖІӨ құрылымдық өзгерістерді, өнімнің әлемдік нарықтарына шығу мүмкіндіктерін анықтау үшін мұнай өңдеу және мұнай-химия объектілерін кеңейту бойынша инвестициялық жобаларды іске асырудан мультипликативті әсері есептелді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Значимость заявленного проекта обосновывается реализацией государственных задач Программы индустриально-инновационного развития Казахстана. В настоящем проекте авторы разработали методику экономической оценки инвестиций, направленных на развитие нефтеперерабатывающего и нефтехимического секторов экономики Казахстана с учетом специфики отрасли, роста производства казахстанской нефтехимической продукции, доли добавленной стоимости в обрабатывающей промышленности, прогноза потребления на внутреннем рынке, прогноза импорта и экспорта, доли товарной продукции в объеме несырьевого сектора, предполагаемых объемов инвестиций и других критериев. При выборе инвестиционных проектных решений комплексная методика оценки инвестиций для развития нефтеперерабатывающего и нефтехимического секторов окажет большую методическую помощь как инвесторам, так предпринимателям, проектировщикам. Разрабатываемая методика будет руководством для оценки инвестиций по развитию производств нефтепереработки и нефтехимии, расширению ассортиментов товаров для экспорта на международные рынки.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Берілген жобаның маңыздылығы Қазақстанның индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының мемлекеттік міндеттерін іске асырумен негізделеді. Бұл жобада авторлар саланың ерекшеліктерін, қазақстандық мұнай-химия өнімдері өндірісінің өсуін, өңдеу өнеркәсібіндегі қосылған құнның үлесін, ішкі нарықтағы тұтыну болжамын, импорт пен экспорттың болжамын, шикізаттық емес сектор көлеміндегі тауарлық өнімнің үлесін, инвестицияның күтілетін көлемдері және басқа критерийлеін ескере отырып Қазақстан экономикасының мұнай өңдеу және мұнай-химия секторларын дамытуға бағытталған инвестицияларды экономикалық бағалау әдістемесін әзірледі. Инвестициялық жобалардың шешімдерін таңдау кезінде мұнай өңдеу және мұнай-химия секторларын дамытуға инвестицияларды бағалаудың кешенді әдістемесі инвесторларға да, кәсіпкерлерге де, жобалаушыларға да үлкен әдістемелік көмек көрсетеді. Әзірленген әдістеме мұнай өңдеу және мұнай-химия өнеркәсібін дамытуға, халықаралық нарықтарға экспорттау үшін тауарлар ассортиментін кеңейтуге инвестицияларды бағалауға арналған нұсқаулық болады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Оценку инвестиций следует проводить по четырем фазам жизненного цикла инвестиционного проекта строительства объекта по производству продукции нефтепереработки и нефтехимии:(концепция проекта; планирование и проектирование; строительство; завершение строительства и ввод объекта в эксплуатацию). Методические подходы по выбору эффективных инвестиционных проектных решений для расширения производств продукции нефтепереработки и нефтехимии: Подход 1 - Оценка экономической эффективности инвестиционного проекта. Определены следующие показатели: денежный поток инвестиционного проекта, чистый доход, чистый дисконтированный доход, внутреннюю норму доходности, срок окупаемости проекта, дисконтированный срок окупаемости, индекс доходности (рентабельности) инвестиций; Подход 2 - Управление рисками инвестиционного проекта. Определены следующие показатели - чувствительность инвестиционного проекта с оценкой эластичности одного из целевых показателей эффективности; экологические риски при реализации инвестиционного проекта строительства НПЗ (НХЗ), социальные риски с учетом проведения информационной работы о создании новых рабочих мест, разработки программ по развитию региональной социальной инфраструктуры и влияния функционирования нового завода на устойчивость региональной экономики.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Инвестицияларды бағалау мұнай өңдеу және мұнай-химия өнімдерін өндіру нысанының құрылысы бойынша инвестициялық жобаның өмірлік циклінің төрт кезеңіне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс: (жоба тұжырымдамасы; жоспарлау және жобалау; құрылыс; құрылысты аяқтау және нысанды пайдалануға беру). Мұнай өңдеу және мұнай-химия өнімдерінің өндірісін кеңейту үшін тиімді инвестициялық жоба шешімдерін таңдаудың әдістемелік тәсілдері: Тәсіл 1 – Инвестициялық жобаның экономикалық тиімділігін бағалау. Келесі көрсеткіштер анықталды: инвестициялық жобаның ақша ағыны, таза табыс, таза келтірілген құн, кірістің ішкі нормасы, жобаның өтелу мерзімі, дисконтталған өтелу мерзімі, инвестициялық табыстылық индексі; Тәсіл 2 – Инвестициялық жоба тәуекелдерін басқару. Келесі көрсеткіштер анықталды: тиімділіктің мақсатты көрсеткіштерінің бірінің икемділігін бағалаумен инвестициялық жобаның сезімталдығы; МӨЗ (МХЗ) құрылысының инвестициялық жобасын іске асыру кезіндегі экологиялық тәуекелдер; жаңа жұмыс орындарын құру бойынша ақпараттық жұмысты іске асыруды, өңірлік әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту бағдарламаларын әзірлеуді және әлеуметтік тәуекелдерді аймақ экономикасының тұрақтылығына жаңа зауыттың жұмысының әсер етуді ескере отырып әлеуметтік тәуекелдер.

Level of implementation (in Russian) : Имеется акт внедрения результатов НИР, выданный ТОО «КазГерМунай». Получены охранные документы: Шалболова У., Маханов С. Экономическая эффективность инвестиций для строительства объекта по выпуску нефтехимической продукции: № 29198 от 2022 г. Шалболова У., Маханов С. Приоритеты Республики Казахстан по выходу на мировые рынки с продуктами нефтехимии: № 39346 от 2023 г. Шалболова У., Маханов С.. Оценка инвестиций на строительство объектов по производству продукции нефтепереработки и нефтехимии: методическая рекомендация: № 40184 от 2023 г. Шалболова У. Методика управления нефтегазовыми инвестиционными проектами в Казахстане: № 46595 от 2024 г. Шалболова У., Маханов С. Переработка нефти: продукция нефтепереработки, крупнейшие мировые нефтеперерабатывающие компании, нефтепереработка в Казахстане: № 48644 от 2024 г. Шалболова У.Ж., Егембердиева С.М., Маханов С.С. МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІ ЖОБАЛАРЫН БАСҚАРУ (оқу құралы): № 49707 от 2024 г. Шалболова У., Маханов С, Егембердиева С. Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу және мұнай химиясы өнеркәсібінің дамуы (монография): № 50243 от 2024 г. Шалболова У., Маханов С., Салыкова Л. PROJECT MANAGEMENT OF THE OIL AND GAS INDUSTRY (Textbook): № 50309 от 2024 г. Шалболова У., Маханов С. DEVELOPMENT OF OIL REFIINING AND PETROCHEMICAL UNDUSTRY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTEN (monograph): № 504165 от 2024 г.

Level of implementation (in Kazakh) : «ҚазГерМұнай» ЖШС берілген зерттеу нәтижелерін енгізу актісі бар. Қорғау құжаттары алынды: Шалболова У., Маханов С. Мұнай-химия өнімдерін өндіру бойынша нысанның құрылысы үшін инвестициялардың экономикалық тиімділігі: 2022 ж. № 29198. Шалболова У., Маханов С. Қазақстан Республикасының мұнай-химия өнімдерімен әлемдік нарықтарға шығу басымдықтары: 2023 ж. № 39346. Шалболова У., Маханов С. Мұнай өңдеу және мұнай-химия өнімдерін өндіру нысандарының құрылысына инвестицияларды бағалау: әдістемелік ұсыным: 2023 ж. № 40184. Шалболова У. Қазақстанда мұнай-газ инвестициялық жобаларын басқару әдістемесі: 2024 ж. № 46595. Шалболова У., Маханов С. Мұнай өңдеу: мұнай өңдеу өнімдері, әлемдегі ірі мұнай өңдеу компаниялары, Қазақстанда мұнай өңдеу: 2024 ж. № 48644. Шалболова У., Егембердиева С., Маханов С. МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІ ЖОБАЛАРЫН БАҚАРУ (оқу құралы): 2024 ж. № 49707. Шалболова У., Маханов С., Егембердиева С. Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу және мұнай химиясы өнеркәсібінің дамуы (монография): 2024 ж. № 50243. Шаболова У., Маханов С., Салықова Л. PROJECT MANAGEMENT OF THE OIL AND GAS INDUSTRY (оқу құралы): 2024 ж. № 50309. Шалболова У., Маханов С. DEVELOPMENT OF OIL REFIINING AND PETROCHEMICAL UNDUSTRY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTEN (monograph): 2024 ж. № 504165.

Efficiency (in Russian) : Опубликованы 15 научных статей, в том числе: в издании «Business: Theory and Practice», имеющий процентиль по Cite Score в базе Scopus 61 – 1 статья; в издании «Gospodarka surowcami mineralnymi – mineral resources management», имеющий процентиль по Cite Score в базе Scopus 50–1 статья; в журнале « E3S Web of Conferences», имеющий процентиль по Cite Score в базе Scopus 23 - 2 статьи; в изданиях, включенных в перечень КОКНВО МНВО РК – 4 статьи; в сборниках трудов международных научно-практических конференций - 7 статей. Изданы учебные пособия – 2 книги. Изданы монографии – 2 книги. Получены свидетельства о внесении в государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом – 9 охранных документов. Подготовлена методическая рекомендация – 1 единица. Выступление на международной конференции с докладом и с презентацией – 1 участие. Подготовлен 1 доктор философии (PhD) по ОП «Аналитическая экономика». Подготовлен 1 магистр наук по ОП «Управление проектами». Имеется акт внедрения результатов НИР, выданный нефтяной компанией ТОО «КазГерМунай». Повышение квалификации: обучение на курсах по теме «Оценка инвестиций для развития нефтеперерабатывающего и нефтехимического секторов экономики Казахстана»; обучение на курсах учебно-тренировочного семинара «Практика управления проектами на основе стандарта IPMA. Базовый курс».

Efficiency (in Kazakh) : 15 ғылыми мақала жарияланды, оның ішінде: «Business: Theory and Practice» басылымында Scopus деректер базасының Cite Score бойынша процентилі 61 – 1 мақала; «Gospodarka surowcami mineralnymi – mineral resources management» басылымында Scopus деректер базасының Cite Score бойынша процентилі 50 – 1 мақала; «E3S Web of Conferences» журналында Scopus деректер базасының Cite Score бойынша процентилі 23 - 2 мақала; ҚР ҒЖБМ ҒЖБСҚК тізіміне енгізілген басылымдарда - 4 мақала; халықаралық ғылыми-практикалық конференциялардың еңбектер жинақтарында – 7 мақала. Жарық көрген оқу құралдары – 2 кітап. Жарық көрген монографиялары – 2 кітап. Авторлық құқықпен қорғалатын объектілерге құқықтардың мемлекеттік тізіліміне енгізу туралы анықтамалар алынды – 9 қорғау құжаты. Әдістемелік ұсыныс әзірленді – 1 бірлік. Баяндама және презентациямен халықаралық конференцияда сөз сөйлеу – 1 қатысу. «Аналитикалық экономика» ББ бойынша 1 философия докторы (PhD) дайындалды. «Жобаларды басқару» ББ бойынша ғылым магистрі дайындалды. «ҚазГерМұнай» ЖШС мұнай компаниясымен зерттеу нәтижелерін енгізу актісі бар. Біліктілікті арттыру: «Қазақстан экономикасының мұнай өңдеу және мұнай-химия секторларын дамытуға инвестицияларды бағалау» тақырыбы бойынша курстарда білім алу; оқыту семинарында оқыту курстары «IPMA стандарты негізіндегі жобаларды басқару тәжірибесі. Базалық курс» оқу-жаттығу семинарының курстарында білім алу.

Field of application (in Russian) : Основные положения и рекомендации могут быть использованы в научно-практической деятельности предприятий нефтегазовой отрасли Казахстана, министерств страны: национальной экономики; энергетики, индустрии и инфраструктурного развития; региональными органами власти. Научные организации могут применять рекомендации при выполнении исследований, связанных с анализом и оценкой инвестиций для развития различных промышленных производств в условиях экономических трендов индустрии.

Field of application (in Kazakh) : Негізгі ережелер мен ұсыныстар Қазақстанның ұлттық экономика, энергетика, индустрия және инфрақұрылымдық даму министрліктерінің, мұнай-газ өнеркәсібі кәсіпорындарының ғылыми-практикалық қызметінде, аймақтық билік органдарымен қолданылуы мүмкін. Ғылыми ұйымдар индустрияның экономикалық трендтері жағдайында әртүрлі өнеркәсіптік өндірістерді дамытуға арналған инвестицияларды талдау және бағалауға байланысты зерттеулерді жүргізу кезінде ұсыныстарды қолдана алады.