The object of research, development or design (in Russian) : Археологический комплекс гунно-сарматской эпохи Таусамалы

The object of research, development or design (in Kazakh) : Таусамалы ғұн-сармат дәуірінің археологиялық кешені

Aim of work (in Russian) : Исследование позднепазырыкского могильника Таусамалы и фиксация родоплеменных тамг, геометрических и идеограмматических знаков, меток в его окрестностях.

Aim of work (in Kazakh) : Кейінгі пазырықтық Таусамалы қорымын зерттеу мен оның маңайындағы туыс-тайпалық тамғалар, геометриялық және идеограмматикалық белгілер, таңбаларды тіркеу

Методы исследования (на русском) : Методологическую основу проекта составляют универсальные общенаучные методы: научное наблюдение, измерение и качественное и количественное описание объектов изучения. В перечень включаются традиционные для научного исследования анализ, синтез, моделирование, обобщение, индукция, а так же формирование научных гипотез и научное объяснение. Для осуществления археологических раскопок планируется применять традиционные археологические методы. Планируется использовать ряд естественно-научных методов. Специфика исследования предполагает использование методов петроглифистики. На первом этапе применены полевые методы исследования и поиска наскальных изображений. Основным можно считать археологическую разведку, которая представляет собой совокупность приемов поиска и первичного изучения археологических памятников. На следующем этапе научных работ применялись контактные и бесконтактные методы фиксации памятников наскального искусства. Одновременно с этим осуществляется универсальное и целенаправленное описание, которое включает несколько этапов. Присвоение изображению или группе рисунков индекса, порядкового номера и номеров отдельным рисункам. Осуществляется краткая характеристика рисунка: положение, направление, особые детали, стилистические особенности, размеры. Приводятся особенности техники и плотность загара. Для дальнейшей работы использованы различные приемы анализа.

Методы исследования (на казахском) : Жобаның әдіснамалық негізін әмбебап жалпы ғылыми әдістер құрайды: ғылыми Бақылау, өлшеу және зерттеу объектілерінің сапалық және сандық сипаттамасы. Тізімге ғылыми зерттеулерге арналған дәстүрлі талдау, синтез, модельдеу, жалпылау, индукция, сондай-ақ ғылыми гипотезаларды қалыптастыру және ғылыми түсіндіру кіреді. Археологиялық қазбаларды жүзеге асыру үшін дәстүрлі археологиялық әдістерді қолдану жоспарлануда. Бірқатар жаратылыстану әдістерін қолдану жоспарлануда. Зерттеудің ерекшелігі петроглифистика әдістерін қолдануды қамтиды. Бірінші кезеңде жартастағы суреттерді зерттеу мен іздеудің далалық әдістері қолданылды. Археологиялық ескерткіштерді іздеу және алғашқы зерттеу әдістерінің жиынтығы болып табылатын археологиялық барлауды негізгі деп санауға болады. Ғылыми жұмыстардың келесі кезеңінде рок өнер ескерткіштерін бекітудің байланыс және байланыссыз әдістері қолданылды. Сонымен қатар, бірнеше кезеңдерді қамтитын әмбебап және мақсатты сипаттама жүзеге асырылады. Кескінге немесе суреттер тобына индекс, реттік нөмір және жеке суреттерге нөмірлер беру. Суреттің қысқаша сипаттамасы жүзеге асырылады: орналасуы, бағыты, арнайы бөлшектері, стилистикалық ерекшеліктері, өлшемдері. Техниканың ерекшеліктері мен тотығу тығыздығы келтірілген. Әрі қарай жұмыс істеу үшін әртүрлі талдау әдістері қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : За период выполнения проекта осуществлен ряд теоретических и практических работ нацеленных на выполнение научных задач исследования. Проведены археологические раскопки кургана 45 могильника Таусамалы. Материалы исследования позволили отнести памятники к позднесакскому периоду и соотнести с кула-жоргинской археологической культурой. Проведены археологические исследования на кургане 48 и двух оградах могильника Суук 3 входящего в комплекс Таусамалы. На поселении Таусамалы II заложены два рекогносцировочных раскопа. Выявлены следы производственной деятельности эпохи раннего Средневековья. Археологическая разведка была осуществлена в горах Коныртау, Каракунгей, Кайракколь, Маркатау, Сарытау Аксуского, Сарканского, Ескельдинского районов Жетысуской области. Обнаружено 134 новых групп изображений. Выделено 30 тамг-петроглифов гунно-сарматского времени. В лаборатории масс-спектрометрии Vilnius Radiocarbon получены три даты для курганов №№ 33, 34, 45. Контрольный образец из кургана № 4 датирован в лаборатории 14C HRONO при Королевском университете Белфаста (Северная Ирландия). Подготовлен и издан Атлас. Атлас выходит на двух языках – казахском и русском. В работе впервые приводятся и обобщаются данные по символам, знакам и тамгам древнего населения региона от эпохи бронзы до гунно-сарматского периода. Рассматриваются вопросы хронологии и семантики наиболее часто встречающихся знаков. Состоит из пяти разделов. Всего в Атласе 384 страницы, 514 иллюстраций.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жобаны орындау кезеңінде зерттеудің ғылыми міндеттерін орындауға бағытталған бірқатар теориялық және практикалық жұмыстар жүзеге асырылды. Таусамалы қорымының 45 қорғанына археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді. Зерттеу материалдары ескерткіштерді кейінгі сақ кезеңге жатқызуға және құлажорғын археологиялық мәдениетімен байланыстыруға мүмкіндік берді. Таусамалы кешеніне кіретін Суық 3 қорымының 48 қорғанында және екі қоршауында археологиялық зерттеулер жүргізілді. Таусамалы II қонысында екі барлау қазбасы салынды. Ерте орта ғасырлардағы өндірістік қызметтің іздері анықталды. Археологиялық барлау Жетісу облысының Қоңыртау, Қаракүнгей, Қайрақкөл, Марқатау, Ақсу, Сарқан, Ескелді аудандарының Сарытау тауларында жүзеге асырылды. 134 жаңа сурет тобы табылды. Ғұн-сармат уақытының 27 таңба-петроглифтері белгіленді. Vilnius Radiocarbon масс-спектрометрия зертханасында № 33, 34, 45 қорғандар үшін үш мерзім алынды. № 4 қорғанның бақылау үлгісі Белфаст Корольдік университетінің (Солтүстік Ирландия) 14CHRONO зертханасында жасалған. Атлас дайындалып, жарық көрді. Атлас екі тілде – қазақ және орыс тілдерінде шығады. Жұмыста алғаш рет қола дәуірінен ғұн-сармат кезеңіне дейінгі аймақтың ежелгі халқының рәміздері, белгілері мен таңбалары бойынша деректер келтіріліп, жинақталды. Ең жиі кездесетін белгілердің хронологиясы мен семантикасы қарастырылды. Бес бөлімнен тұрады. Атласта барлығы 384 бет, 514 иллюстрация бар.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научный эффект связан с введением в научный оборот новых данных об уникальных памятниках наскального искусства расположенных в Восточном Жетысу. Одним из основных типов петроглифов планируемых к фиксации и дальнейшему изучению являются родоплеменные тамги и различные знаки и метки. Анализ полученных при исследовании материалов позволит продемонстрировать уровень социального и культурного развития населения Восточного Жетысу в конце раннего железного века и гунно-сарматский период. Некоторые аспекты работы по проекту могут стать предметами исследований дипломных работ обучающихся в бакалавриате, магистерских диссертаций. Отдельно будет сформулирована научная тема для докторантов специальности история и археология. Экономический эффект в первую очередь связан с развитием регионального туристического кластера в Республике Казахстан. Скопления петроглифов предполагаемые к исследованию расположены в зоне доступности, рядом с трассой Алматы – Ушарал, которая выходит на курорты побережья оз. Алаколь. Изучение и описание петроглифов, тамг и знаков, включение информации о них в уже существующие туристические локации и маршруты позволит привлечь всех интересующихся историческим и культурным наследием Республики Казахстан, к новым и интересным памятниками историко-культурного наследия.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ғылыми әсер ғылыми айналымға Шығыс Жетісуда орналасқан жартас өнерінің бірегей ескерткіштері туралы жаңа деректерді енгізумен байланысты. Бекітуге және одан әрі зерттеуге жоспарланған петроглифтердің негізгі түрлерінің бірі-тайпалық белгілер мен әртүрлі белгілер мен белгілер. Зерттеу барысында алынған материалдарды талдау ерте темір дәуірінің соңындағы Шығыс Жетісу халқының әлеуметтік және мәдени даму деңгейін және ғұн-сармат кезеңін көрсетуге мүмкіндік береді. Жоба жұмысының кейбір аспектілері бакалавриат студенттерінің дипломдық жұмыстары, магистрлік диссертациялар бойынша зерттеулердің пәні бола алады. Тарих және археология мамандығының докторанттары үшін ғылыми тақырып жеке тұжырымдалады. Экономикалық тиімділік бірінші кезекте Қазақстан Республикасындағы өңірлік туристік кластердің дамуымен байланысты. Зерттеуге болжанған петроглифтердің шоғырлары қол жетімділік аймағында, Алакөл көлі жағалауындағы курорттарға қарайтын Алматы – Үшарал тас жолының жанында орналасқан. Петроглифтерді, таңбалар мен белгілерді зерделеу және сипаттау, олар туралы ақпаратты бұрыннан бар туристік орындар мен маршруттарға енгізу Қазақстан Республикасының тарихи және мәдени мұрасына қызығушылық танытқандардың барлығын тарихи-мәдени мұраның жаңа және қызықты ескерткіштеріне тартуға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) : Материалы исследования опубликованы в трех статьях, включенных в список, рекомендованный Комитетом по обеспечению качества науки и высшего образования Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан, и в журнальной статье, включенной в базу данных Scopus. Подготовлен и издан Атлас: Таусамалы петроглифтері, белгілері мен таңбалары – Петроглифы, знаки и тамги Таусамалы – Petroglyphs, signs and tamgas of Tausamaly. Атлас / С. А. Ярыгин, С. К. Сакенов, Н. Н. Ильдеряков, А.С. Ганиева. Астана: ИП «ART Collection», 2024. 384 с.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу материалдары Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім беру сапасын қамтамасыз ету комитеті ұсынған тізімге енгізілген үш мақалада және Scopus деректер базасына енгізілген журналдық мақалада жарияланды. Атлас дайындалып, басылып шықты: Таусамалы петроглифтері, белгілері мен таңбалары – Петроглифы, знаки и тамги Таусамалы – Petroglyphs, signs and tamgas of Tausamaly. Атлас / С. А. Ярыгин, С. К. Сакенов, Н. Н. Ильдеряков, А.С. Ганиева. Астана: ИП «ART Collection», 2024. 384 с.

Efficiency (in Russian) : За 2022 – 2024 годы все цели и результаты достигнуты, соответствуют календарному плану и технической спецификации Договоров. Научный эффект связан с исследованием и вводом в научный оборот новых археологических материалов позднесакского и гунно-сарматского времени Восточного Жетысу.

Efficiency (in Kazakh) : 2022 - 2024 жылдарға арналған барлық мақсаттар мен нәтижелерге қол жеткізілді және күнтізбелік жоспарға және Келісімнің техникалық ерекшеліктеріне сәйкес келеді. Ғылыми әсері Шығыс Жетісудың кейінгі сақ және ғұн-сармат дәуірінің жаңа археологиялық материалдарын зерттеп, ғылыми айналымға енгізумен байланысты.

Field of application (in Russian) : История и археология

Field of application (in Kazakh) : Тарих және археология