The object of research, development or design (in Russian) : быки производители и их сперма

The object of research, development or design (in Kazakh) : тұқымдық бұқалар мен олардың шәуеті

Aim of work (in Russian) : Определение влияния породы и страны происхождения на воспроизводительную способность быков производителей с разным генотипом мясных пород

Aim of work (in Kazakh) : Етті бағыттағы генотипі әртүрлі аталық бұқалардың көбейтушілік қабілетіне тұқымы мен шыққан елінің әсерін анықтау

Методы исследования (на русском) : Для исследований сперму проводят иммуногенетическое тестирование клинически здоровых животных, быков производителей в соответствии с инструкцией по применению. Определение генетического влияния на продуктивность быков-производителей с разным генотипом проводится по сезонам года: зимой (декабрь, январь, февраль), весной (Март, Апрель,Май), летом (Июнь, Июль, Август), осенью (Сентябрь,Октябрь, Ноябрь). Полученную сперму исследуют по физиологическим показателям на основе общепринятых методик: цвет, запах. консистенция-органолептический анализ; - объем спермы-через дозированный цилиндр; активность спермы по 10 - балльной шкале при 138-40°С, микроскопе, увеличенном в 180-200 раз; концентрация спермы в 1 мл-по фотоэлектроколориметрическому методу (Ф. И. Остаппсо, Г. С. Гайворонский), Фэк-м определяли с помощью фотоколориметра - резистентность-устойчивость спермы к раствору NaCl 1% определяется методом Короткова; - интенсивность покоя спермы-0,1% определяется по скорости обесцвечивания метиленового синего; - Концентрация ионов водорода (рН) - определяется на приборе электропотенциометра рН-340 электрометрическим методом. Используя набор реагентов на основе исследовательского биоматериала, используется ДНК, полученная из образцов крови быков-производителей. Генотипирование быков по гену гормона роста (GH) осуществляется методом ПЦР-ПДРФ. ПЦР-полимеразная цепная реакция.

Методы исследования (на казахском) : Генотипі әртүрлі өндіруші бұқалардың өнімділігіне генетикалық әсерін анықтауды жыл маусымдары бойынша жүргізіледі: қыста (желтоқсан, қаңтар, ақпан), көктемде (наурыз, сәуір,мамыр), жазда (маусым, шілде, тамыз), күзде (қыркүйек,қазан, қараша). Алынған шәуетті жалпы қабылданған әдістемелер негізінде физиологиялық көрсеткіштері бойынша зерттеледі: түсі, иісі. консистенциясы - органолептикалық талдау; - шәует көлемі - мөлшерленген цилиндр арқылы; шәуеттің белсенділігін 10 балдық шкала бойынша 138-40°С, 180-200 есе ұлғайтылған микроскоп арқылы; 1 мл -дегі шәует концентрациясы - фотоэлектроколориметрлік әдіс бойынша (Ф.И. Остаппсо, Г.С. Гайворонский), ФЭК-М фотоколориметр немесе зритрогемометр құралдарының көмегімен анықталды. -резистенттілік - шәуеттің 1% NaCl ертіндісіне тұрақтылығын Коротков әдісімен анықталады; - шәует демалысының қарқындылығы - 1% метилен көгінде 0,1 түссіздену жылдамдығы бойынша анықталады; - Сутегі иондарының концентрациясы (рН) - электропотенциометр рН-340 құралында, электрометрлік әдіспен анықталынады. Генетикалық факторлардың шәует өндіруге тигізетін әсерін факторлы дисперсиялық талдау әдісі арқылы анықталады. Зерттеу биоматериалы негізінде реагент жиынтығын қолдану арқылы өндіруші бұқалардың қан үлгілерінен алынған ДНҚ қолданылады. Өсу гормоны (GH) гены бойынша бұқаларды генотиптендіру ПТР-ПДРФ әдісі арқылы жүзеге асырылады. ПТР – полимеразды тізбекті реакция.

Obtained results and novelty (in Russian) : Впервые в сравнении было изучено влияние генотипа, породы, страны происхождения на способность производить и оплодотворять сперму и потомство племенных быков, принадлежащих к мясным породам с разными генотипами, выведенных в северных регионах Казахстана. Стали известны селекционные и генетические параметры показателей спермопродукции (изменчивость, корреляция между показателями) и возможности их использования в прогнозировании и сортировке. - подготовлено предложение с анализом взаимосвязи между генетическим воздействием на показатели качества и способностью к оплодотворению и признаками спермы быков разных пород и генотипов страны происхождения; - было изучено влияние наследственных свойств и генов гормона роста в их сперме на потомство быков с разными генотипами и определен генетический вклад. - благодаря результатам исследования по сезонам года была установлена взаимосвязь между высокими продуктивными качествами быков-производителей разных генотипов и возрастов и влиянием генов гормона роста в их сперме на потомство и выдан 1 акт о внедрении в производство В рамках проекта было опубликовано 3 статьи в отечественном издании, рекомендованном ККСОН, и 2 статьи в рецензируемых научных изданиях, содержащих не менее 50 (пятидесяти) процентилей импакт-фактора в базе данных Scopus;

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстанның солтүстік аймақтарында өсірілетін генотипі әртүрлі етті бағыттағы тұқымдарға жататын өндіруші бұқалардың шәует өндіру және ұрықтандыру қабілетігі мен ұрпақтарына генотипі, тұқымы, шыққан елінің әсері алғаш рет салыстырмалы түрде зерттелді. Шәует өндіру көрсеткіштерінің селекциялық-генетикалық параметрлері (өзгергіштік, көрсеткіштер арасындағы корреляциялық байланысы) және оларды болжау жасау мен сұрыптауда қолдану мүмкіндіктері белгілі болды. - тұқымы мен шыққан елінің генотипі әртүрлі өндіруші бұқалар шәуітінің сапа көрсеткіштері мен ұрықтандыру қабілетіне генетикалық әсері мен белгілер арасындағы байланысы талданды; - генотипі әртүрлі өндіруші бұқалардың ұрпақтарына тұқым қуалаушылық қасиеті мен олардың шәуітіндегі өсу гормоны гендерінің ұрпақтарына әсері зерттеліп, генетикалық үлесі анықталды. - Зерттеу нәтижелерінің арқасында жыл маусымына қарай генотипі мен жас шамасы әртүрлі өндіруші бұқалардың жоғары өнімділік қасиеттері мен селекциялық белгілер арасындағы байланыстары мен олардың шәуітіндегі өсу гормоны гендерінің ұрпақтарына әсері анықталып, өндіріске 1 енгізу актісі берілді Жоба аясында 3 мақала БҒССКҚ ұсынған отандық басылымда және Scopus дерекқорында CiteScore бойынша кемінде 50 (елу) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 мақала жарияланды;

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Учитывая, что по преобладающей крови быков производителей чем меньше связь между самками и матерями, тем выше преобладание их отцов, мы показали самую низкую положительную связь (r = 0,26, 0,31, 0,28) между потомками и матерями быков-производителей по сравнению с другими быками. Проведенный молекулярно-генетический анализ показывает, что популяции крупного рогатого скота, относящиеся к отечественным и зарубежным породам мясного направления, имеют различия по генетическим параметрам. Казахская белоголовая порода будет иметь разные показатели по количеству аллелей, чем герефордская, что, в свою очередь, связано с объединением генофондов двух разных пород с разным происхождением. Выявленные показатели отражались на частоте встречаемости в гомозиготных (VV; LL) и гетерозиготных (LV) вариантах. Установлено, что у быков Абердин-ангусской и казахской белоголовой пород отсутствует гомозиготный генотип VV, а у быков герефордской породы - (0,18). Стоимость дозы в племенном центре АО "Асыл-түлік" в среднем за 5 лет составила 500 тенге. Исходя из полученных семенных индикаторов, мы предлагаем быкам дополнительную стоимость за каждую дозу, начиная с ее фактической стоимости, которая была в пределах 51 - 55% от оплодотворяющей способности, плюс 100 тенге, плюс 200 тенге в пределах 55 - 60%. То есть, с надбавкой к себестоимости каждой породы отмечалось увеличение рентабельности с 20 до 40%.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Аталық бұқалардың басым қандылығы бойынша ұрғашы ұрпақтар мен енелерінің арасындағы байланыс аз болған сайын, олардың әкелерінің басымдылығы жоғарылай беретінін ескеріп қарағанымызда өндіруші бұқаларының ұрпақтары мен енелері арасындағы коореляциялық байланыстың (r е/ұ) басқа бұқалармен салыстырғанда ең төмен оң байланысты (r = 0,26, 0,31, 0,28) көрсетті. Жүргізілген молекулалық-генетикалық талдау көрсеткендей отандық және шетелдік етті бағыттағы тұқымдарға жататын ірі қара мал популяциялары генетикалық параметрлері бойынша айырмашылықтарға ие болады. Қазақтың ақбас тұқымы герефордқа қарағанда аллельдер саны бойынша әртүрлі көрсеткіштерге ие болады, бұл өз кезегінде шығу тегі әртүрлі екі тұқымның генофондтарының бірігуіне байланысты. Анықталған көрсеткіштер гомозиготалық (VV; LL) және гетерозиготалық (LV) нұсқаларда кездесу жиілігінен көрініс тапты. Абердин-ангус және қазақтың ақбас тұқымдарының бұқаларында гомозиготалы VV генотипінің болмайтыны, ал герефорд тұқымының бұқаларында кездесетіні (0,18) анықталды. «Асыл-Түлік» АҚ асыл тұқымды орталықтағы дозаның құны орта есеппен 5 жыл ішінде 500 теңгені құрады. Алынған тұқымдық индикаторларға сүйене отырып, біз бұқаларға әрбір доза үшін қосымша құнын ұсынамыз, оның нақты құнынан бастап, ұрықтандыру қабілеті 51 - 55% шегінде болған, 100 теңге қосқанда, 55 - 60% ішінде 200 теңге қосылды. Яғни, әр тұқымның өзіндік құнына үстеме ақы алғанда, рентабельділік 20-дан 40% -ға дейін артқаны байқалды.

Level of implementation (in Russian) : При оценке генетического влияния племенных самцов Быков мясного направления на репродуктивную способность необходимо исходить из его генотипа и породы. Это связано с тем, что результаты исследования показали, что 22,0% по генотипу быка, 14,0% по породе и 2,0% по стране происхождения имеют генетический эффект. При отборе быков с разным генотипом по репродуктивной способности следует учитывать наблюдаемость половых рефлексов, объем эякулята, количество живой спермы, их подвижность и оптимальный уровень концентрации, поскольку все перечисленные показатели являются основными истинными показателями для прогнозирования оплодотворяющей способности спермы.

Level of implementation (in Kazakh) : Етті бағыттағы асыл тұқымды аталық бұқалардың көбейтушілік қабілеттілігіне генетикалық әсерін бағалаған кезде, оның генотипі мен тұқымын негізге алу қажет. Өйткені зерттеу нәтижелері бұқаның генотипі бойынша 22,0%, тұқымы 14,0% және 2,0% шыққан елі бойынша генетикалық әсер ететінін көрсетті. Көбейтушілік қабілеттілігі бойынша генотипі әртүрлі бұқаларды іріктеген кезде жыныстық рефлекстердің байқалуы, эякулят көлемі, тірі шәует саны, олардың қозғалғыштығы және концентрациясының оңтайлы деңгейін ескеру керек, себебі аталғанған көрсеткіштер барлығы шәуеттің ұрықтандыру қабілетін болжау үшін ең негізгі шынайы көрсеткіштер болып табылады.

Efficiency (in Russian) : Результаты исследования показали, что по оплодотворяемости у казахских белоголовых быков– в пределах 47 - 60%; у Абердин – ангусских быков – в пределах 30 – 59%; у херефордских – в пределах 45 – 60%. Низкая способность к оплодотворению у быков Абердин – ангус основана на его породных особенностях и адаптивных свойствах. Эффективность использования быков-производителей в качестве оплодотворяющей способности в целом обусловлена генетическими факторами 24,90%: 13,20% генотипа, 10,2% его породы и 1,5% его происхождения. В связи с этим результаты исследования показали, что на показатели продуктивности спермы быков-производителей влияют генетические факторы на 38%. Из них 22,0% по генотипу, 14,0% по породе и 1,5% по стране происхождения. Экономическая эффективность по продуктивности спермы животных данной породы увеличилась на 40 процентов.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелерінің ұрықтандыру қабілеті бойынша қазақтың ақбас тұқымында бұқалары– 47 - 60% аралығында болса; абердин – ангус бұқаларында – 30 – 59%; герефорд тұқымында – 45 – 60% аралығында болды. Абердин – ангус бұқаларындағы ұрықтандыру қабілетінің төмен көрсеткіші оның тұқымдық ерекшеліктері мен бейімделу қасиеттеріне негізделген. Жалпы өндіруші бұқаларды ұрықтандыру қабілеті ретінде пайдалану тиімділігі 24,90% генетикалық факторларға байланыстылығы анықталады: генотиптің 13,20%, оның тұқымының 10,2% және шығу тегінің 1,5%. Осыған орай, зерттеу нәтижелері өндіруші бұқалардың шәует өнімділігі көрсеткіштеріне генетикалық факторлардың 38% әсер ететінін көрсетті. Оның ішінде генотипі бойынша 22,0%, тұқымы 14,0% және 1,5% шыққан елі. Аталмыш тұқым малдарының шәуіт өнімділігі бойынша экономикалық тиімділігі 40 пайызға артты.

Field of application (in Russian) : область применения-животноводство. Целевые потребители: фермерские и фермерские хозяйства; племенные центры.

Field of application (in Kazakh) : қолдану саласы – мал шаруашылығы. Мақсатты тұтынушылар: фермерлік және шаруа қожалықтары; асылдандыру орталықтары.