The object of research, development or design (in Russian) : Объекты исследования: бериллиды, жидко-литиевые системы, композиционные керамические материалы, топливные керамические материалы на основе диоксида циркония.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысандары: бериллидтер, сұйық-литий жүйелері, композициялық керамикалық материалдар, цирконий диоксиді негізіндегі жанармай керамикалық материалдар.

Aim of work (in Russian) : Основной целью программы является разработка технологических решений в области создания новых композиционных материалов для энергетики и топливного цикла, их характеризация и испытания в условиях, имитирующих условия их реальной эксплуатации, а также моделирование процессов высокотемпературной деструкции и газового распухания.

Aim of work (in Kazakh) : Бағдарламаның негізгі мақсаты – энергетика және жанармай циклін қамтамасыз ету саласында жаңа композициялық материалдарды жасауға арналған технологиялық шешімдерді әзірлеу, оларды сипаттау және нақты пайдалану жағдайларына ұқсас ортада сынау, сондай-ақ жоғары температуралық деструкция мен газ тәрізді ісіну процестерін модельдеу.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: рентгенофазовый анализ, растровая электронная микроскопия, метод индентирования, метод определения теплопроводности.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: рентгенфазалық талдау, сканерлеуші электронды микроскопия, инденттеу әдісі, жылу өткізгіштікті анықтау әдісі.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведены сорбционно/десорбционные эксперименты и определены параметры взаимодействия водорода с бериллидами Be2Zr , Be3Nb и Be2Nb3 в диапазоне температур образцов 300-973 К при давлениях водорода от 103 до 80·105 Па, относительно которых были получены параметры взаимодействия водорода, а именно: температурная зависимость растворимости водорода в исследуемых материалах. Перед проведением экспериментов было произведено первоначальное гидридообразующее насыщение образца. Оказалось, что наибольшая растворимость водорода в диапазоне температур 300-600 К наблюдается в образцах бериллида ниобия Nb3Be2, несколько меньше в бериллидах циркония, и гораздо меньше в бериллидах Be3Nb (более чем в 100 раз меньше). В результате чего получены новые экспериментальные данные по изменению парциальных давлений газовой фазы в камере над испытуемыми образцами в зависимости воздействия таких факторов как температура и наличие водородосодержащих примесей. Установлена динамика фазовых трансформаций в xSi3N4 – (1-x)ZrO2 керамик общий вид которой можно записать как ZrO2/ZrSiO4 → ZrSiO4/мелкодисперсная фракция SiO2. Установлено, что добавление к ZrO2 керамикам Si3N4 позволяет инициировать полиморфные трансформации типа m-ZrO2 → t-ZrSiO4, формирование которой в сочетании с мелкодисперной фракцией SiO2 приводит к упрочнению керамик и увеличению их устойчивости к внешним воздействиям.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Сорбция/десорбция эксперименттері жүргізіліп, 300-973 К температура диапазонында және сутегі қысымы 103-80·105 Па аралығында Be2Zr, Be3Nb және Be2Nb3 бериллидтерімен сутегінің өзара әрекеттесу параметрлері анықталды, олардың ішінде зерттелген материалдарда сутегінің ерігіштігінің температураға тәуелділігі алынды. Эксперименттер алдында үлгілердің бастапқы гидридтік қанығуы жүзеге асырылды. Сутегінің ең жоғары ерігіштігі 300-600 К температура диапазонында Nb3Be2 ниобий бериллидтерінде байқалды, цирконий бериллидтерінде сәл төменірек болды, ал Be3Nb бериллидтерінде айтарлықтай төмен (100 еседен астам) болды. Нәтижесінде температура және сутегі бар қоспалардың болуы сияқты факторлардың әсеріне байланысты сынақ үлгілерінің үстіндегі камерадағы газ фазасының ішінара қысымдарының өзгеруіне қатысты жаңа эксперименттік деректер алынды. xSi3N4–(1-x)ZrO2 керамикаларындағы фазалық трансформациялардың динамикасы анықталды, оны жалпы ZrO2/ZrSiO4→ZrSiO4/ұсақ дисперсті SiO2 фракциясы ретінде жазуға болады. ZrO2 керамикаларына Si3N4 қосу m-ZrO2 → t-ZrSiO4 типіндегі полиморфтық трансформацияларды бастауға мүмкіндік беретіні, оның ұсақ дисперсті SiO2 фракциясымен бірге қалыптасуы керамикалардың нығаюына және олардың сыртқы әсерлерге төзімділігін арттыруға әкелетіні анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Основными конструктивными и технико-экономичесикми показателями программы будут являться технологические решения в области создания новых композиционных материалов для энергетики и топливного цикла

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Негізгі конструктивті және техникалық-экономикалық көрсеткіштер ретінде бағдарламада энергетика және отын циклі үшін жаңа композициялық материалдарды жасау саласындағы технологиялық шешімдер қарастырылады.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение результатов проведенных исследований в рамках Программы не предполагается.

Level of implementation (in Kazakh) : Бағдарлама аясында жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін енгізу қарастырылмаған.

Efficiency (in Russian) : Результаты, полученные в ходе реализации Программы, будут способствовать развитию возможностей производства высокотехнологичной продукции на казахстанских промышленных предприятиях, создадут обоснованные предпосылки для коммерциализации и дальнейшего развития технологий производства новых композиционных материалов, в рамках разработанных подходов и методов обработки материалов. Научный эффект программы обусловлен получением новых экспериментальных данных о свойствах новых композиционных материалов; определением новых механизмов и моделей, описывающих взаимодействие исследуемых материалов с активными средами в условиях высоких температур.

Efficiency (in Kazakh) : Бағдарламаны іске асыру барысында алынған нәтижелер Қазақстанның өнеркәсіптік кәсіпорындарында жоғары технологиялық өнім өндіру мүмкіндіктерін дамытуға ықпал етеді, жаңа композициялық материалдарды өндіру технологияларын коммерцияландыру және одан әрі дамыту үшін негізделген алғышарттар жасайды. Бағдарламаның ғылыми әсері жаңа композициялық материалдардың қасиеттері туралы жаңа эксперименттік мәліметтер алумен, зерттелген материалдардың жоғары температура жағдайындағы белсенді орталармен өзара әрекеттесуін сипаттайтын жаңа механизмдер мен модельдерді анықтаумен айқындалады.

Field of application (in Russian) : Область применения: атомная энергетика, водородная энергетика, современные ядерные и термоядерные установки, создание твердооксидных топливных элементов.

Field of application (in Kazakh) : Қолданылу саласы: атом энергетикасы, сутегі энергетикасы, қазіргі заманғы ядролық және термоядролық қондырғылар, қатты оксидті жанармай элементтерін жасау.