The object of research, development or design (in Russian) : Территории законсервированных урановых рудников бывшего рудоуправления №5 Целинного горно-химического комбината и территории населенных пунктов Саумалколь Айыртауского района СКО, Аксу, Заводской и Кварцитка и поселка Шантобе Акмолинской области, расположенные вблизи хранилищ радиоактивных отходов. Планируется отбор проб почвы, воды, растений, биопроб (суточная моча), пищевых продуктов (мясо сельскохозяйственных животных, молочная продукция) для последующего анализа на содержания радионуклидов

The object of research, development or design (in Kazakh) : Целинный тау-кен химиялық комбинатының бұрынғы №5 кен басқармасының консервацияланған уран кеніштерінің аумақтары және СҚО Айыртау ауданының Саумалкөл, Ақсу, Заводской және Кварцитка елді мекендерінің және Ақмола облысының Шаңтөбе, кентінің радиоактивті қалдықтарды сақтау қоймаларына жақын орналасқан аумақтары. Радионуклидтердің құрамын кейіннен талдау үшін топырақ, су, өсімдіктер сынамаларын, биопробты (тәуліктік несеп), тамақ өнімдерін (ет, сүт өнімдері) іріктеу жоспарлануда

Aim of work (in Russian) : Расчет эффективной дозы облучения и исследование заболеваемости населения, проживающего вблизи законсервированных урановых рудников и хранилищ радиоактивных отходов и разработка методов их снижения

Aim of work (in Kazakh) : Жұмысы тоқтатылған уран кеніштері мен радиоактивті қалдықтарды сақтау қоймаларының жанында тұратын халықтың аурушаңдылығын зерттеу, сәулеленуінің тиімді дозасын есептеу және оларды төмендету әдістерін әзірлеу

Методы исследования (на русском) : информационно-аналитический, радиометрический, радиохимический, радиоспектрометрический, масс-спектрометрический, санитарно-гигиенический, эпидемиологический, статистический

Методы исследования (на казахском) : ақпараттық-талдау, радиометриялық, радиохимиялық, радиоспектрометриялық, масс-спектрометриялық, санитарлық- гигиеналық, эпидемиологиялық, клиника –зертханалық, статистикалық.

Obtained results and novelty (in Russian) : Впервые было проведено комплексное радиоэкологическое и эпидемиологическое исследование, в ходе которого были получены результаты удельной активности 226Ra, 232Th, 40К в пробах почвы в исследуемых поселках, которые не превышают среднереспубликанских значений, средняя удельная активность 232Th и 226Ra в пробах почвы отобранных на территории населенного пункта Шантобе и Новокранштадка превышает среднереспубликанские значения по 226Ra 1,4 232Th 11,2 раза. Вблизи законсервированного уранового месторождения, расположенной на ЭРОА радона в жилых и административных помещениях п.Саумалколь достигает до 2471 Бк/м3, при норме 200 Бк/м3, и в погребах до 82415 Бк/м3. На территории населенного пункта Аксу, Заводской и Кварцитка МАЭД гамма-излучения варьирует от 0,05–0,27 мкЗв/час, и в погребах варьирует от 0,17–0,30 мкЗв/час. ЭРОА изотопов радона в жилых и административных помещениях вышеуказанных населенных пунктов достигает до 13684 Бк/м3, и в погребах достигает до 6808 Бк/м3 при норме 200 Бк/м3.Впервые была расчитана вероятная средняя доза за счет внутреннего вдыхания радона для жителей населенного пункта Аксу, Заводской, Новокранштадка и Саумалколь. Впервые были проанализированы данные всей популяции, проживающей вблизи законсервированных урановых рудников: в структуре заболеваемости населения наибольший удельный вес занимали болезни системы кровообращения, была выявлена высокая распространенность онкологических заболеваний в основной группе.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алғаш рет кешенді радиоэкологиялық және эпидемиологиялық зерттеу жүргізілді, оның барысында зерттелетін кенттердегі топырақ сынамаларында 226Ra, 232Th, 40К меншікті белсенділік нәтижелері алынды, олар орташа республикалық мәндерден аспайды, Шантөбе және Новокранштадка елді мекендерінің аумағында іріктелген топырақ сынамаларында 232Th және 226Ra орташа үлес белсенділігі 226Ra бойынша орташа республикалық мәндерден асады 1.4 рет, 232Th 11.2 рет. Саумалкөл кентінің тұрғын және әкімшілік үй-жайларында радонның ЭРОА-да орналасқан консервацияланған уран кен орнының жанында 2471 Бк/м3 дейін, нормасы 200 Бк/м3 дейін және жертөлелерде 82415 Бк/м3 дейін жетеді. Ақсу елді мекенінің аумағында зауыттық және Кварцитка маэд гамма–сәулелену сағатына 0,05–0,27 мкЗв-тан, ал жертөлелерде сағатына 0,17-0,30 мкЗв-тан өзгереді. Жоғарыда аталған елді мекендердің тұрғын және әкімшілік үй-жайларындағы радон изотоптарының ЭРОА 13684 Бк/м3 дейін жетеді, ал жертөлелерде 200 Бк/м3 нормада 6808 Бк/м3 дейін жетеді. Алғаш рет Ақсу, Заводская, Новокранштадка және Саумалкөл елді мекендерінің тұрғындары үшін радонның ішкі ингаляциясы есебінен ықтимал орташа доза есептелді. Алғаш рет сақталған уран кеніштерінің жанында тұратын бүкіл халықтың деректері талданды: халықтың сырқаттанушылық құрылымында қан айналымы жүйесінің аурулары ең көп үлес қосты, негізгі топта онкологиялық аурулардың жоғары таралуы анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Было осуществлено 5 научных экспедиционных выездов сотрудников для отбора проб с последующим проведением лабораторного радиоспектрометрического и радиохимического анализов в лаборатории ИРРЗ: В п.Саумалколь было отобрано 15 проб почвы, 5 проб воды, в п.Шантобе – 59 проб почвы (в том числе 32 пробы рядом с объектами хранения радиоактивных отходов), 5 проб воды, 3 пробы донных отложений. В ходе экспедиционных выездов проведена пешеходная гамма-съемка территории населенных пунктов и за СЗЗ законсервированных рудников в 155 точках и измерена эквивалентная равновесная объемная активность (ЭРОА) изотопов радона в 133 жилых домах населенных пунктов Аксу, Заводской, Кварцитка, Шантобе Акмолинской области и п. Саумалколь Северо-Казахстанской области. Населению вышеуказанных поселков были розданы термолюминисцентные дозиметры в количестве 109 штук. Были осуществлены 4 научные командировки сотрудников в медицинские учреждения исследуемых населенных пунктов, где был собран первичный материал для исследования: с. Саумалколь и Новооукраинка Северо-Казахстанской области – 10 210 человек, с.Шантобе Акмолинской области – 3068 человек, Аксу, Кварцитка, Заводской – 4024 человек. Было проанализировано 2271 случаев онкологических заболеваний в исследуемых населенных пунктах, распространенность злокачественных новообразований в основной группе составила 35,02 на 1000 населения против 26,4 на 1000 человек в группе контроля.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : РРҚИ зертханасында кейіннен зертханалық радиоспектрометриялық және радиохимиялық талдаулар жүргізе отырып, сынама алу үшін қызметкерлердің 5 ғылыми экспедициялық шығуы жүзеге асырылды: Саумалкөл кентінде 15 топырақ сынамасы, 5 су сынамасы, Шантөбе кентінде – 59 топырақ сынамасы (оның ішінде радиоактивті қалдықтарды сақтау объектілерінің жанында 32 сынама), 5 су сынамасы алынды, түбіндегі шөгінділердің 3 сынамасы. Экспедициялық сапарлар барысында елді мекендердің аумағы мен 155 нүктеде сақталған кеніштердің СҚА-на жаяу гамма-түсіру жүргізілді және Ақмола облысы Ақмола облысы мен Саумалкөл кентіндегі Ақсу, Заводская, Кварцитка, Шантобе елді мекендерінің 133 тұрғын үйінде радон изотоптарының эквивалентті тепе-теңдік көлемдік белсенділігі (эроа) өлшенді. Жоғарыда аталған кенттердің тұрғындарына 109 дана термолюминесцентті дозиметрлер таратылды.Зерттеу үшін бастапқы материал жиналған зерттелетін елді мекендердің медициналық мекемелеріне қызметкерлердің 4 ғылыми іссапары жүзеге асырылды: с. Саумалкөл және Солтүстік Қазақстан облысының жаңа Украинасы-10 210 адам, Ақмола облысының Шантөбе ауылы – 3068 адам, Ақсу, Кварцитка, Заводская – 4024 адам. Зерттелетін елді мекендерде онкологиялық аурулардың 2271 жағдайы талданды, негізгі топтағы қатерлі ісіктердің таралуы бақылау тобындағы 1000 адамға шаққанда 26,4-ке қарсы 1000 тұрғынға шаққанда 35,02 құрады.

Level of implementation (in Russian) : Полученные результаты будут внедрены территориальным надзорным и контролирующим органам

Level of implementation (in Kazakh) : Алынған мәліметтер аймақтық қадағалау және бақылау органдарына енгізіледі

Efficiency (in Russian) : Будут разработаны методических рекомендации по снижению факторов риска заболеваемости и смертности населения, проживающего вблизи законсервированных урановых объектов

Efficiency (in Kazakh) : Консервацияланған уран объектілері маңында тұратын халықтың аурушаңдығы мен өлім жітімінің қауіп факторларын төмендету бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірленетін болады

Field of application (in Russian) : Целевыми потребителями полученных результатов являются ответственные сотрудники АО НАК «Казатомпром», МЭГиПР РК,КСЭК МЗ РК, сообщества научных работников и других специалистов, работающих с источниками ионизирующего излучения и радиационной безопасности на производствах. Полученные результаты будут использованы для разработки системы мероприятий по снижению риска облучения населения и оценки и прогнозирования состояния окружающей среды вблизи уранодобывающих предприятий страны.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК АҚ, ҚР ЭГжТРМ, ҚР ДСМ СЭБК, өндірісте иондаушы сәулелену және радиациялық қауіпсіздік көздерімен жұмыс істейтін ғылыми қызметкерлер мен басқа да мамандар қоғамдастығының жауапты қызметкерлері болып табылады. алынған нәтижелер елдің уран өндіруші кәсіпорындарының жанында тұратын халықтың сәулелену қаупін төмендету жөніндегі іс-шаралар жүйесін әзірлеу үшін және қоршаған ортаның жай-күйін бағалау және болжау үшін.