The object of research, development or design (in Russian) : Мультимодальные импульсы ШАЛ с энергией выше 1017 эВ. Химический состав и степень анизотропии первичного космического излучения. Корреляции в распределениях частиц из узкого переднего конуса ШАЛ. Акустические сигналы в земной коре при прохождении мюонов КЛ высоких энергий.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Энергиясы 1017 эВ жоғары КАН мультимодальды импульстары. Бастапқы ғарыштық сәулеленудің химиялық құрамы мен анизотропиясының дәрежесі. КАН алдыңғы тар конусынан бөлшектердің үлестірілулеріндегі корреляция. Жоғары энергиялы ҒС мюондардың өтуі кезінде жер қыртысында болатын акустикалық сигналдар.

Aim of work (in Russian) : Изучение мультимодальных импульсов в широких атмосферных ливнях при энергиях выше 1017 эВ. Состояние химического состава и степени анизотропии первичного космического излучения. Изучение в отдельных событиях многочастичных геометрических и энергетических корреляций в распределениях частиц из узкого переднего конуса ШАЛ при высоких энергиях. Исследование акустических сигналов в земной коре на основе процессов вызванных прохождением мюонов космических лучей высоких энергий.

Aim of work (in Kazakh) : 1017 эВ жоғары энергияларда кең атмосфералық нөсерлердегі мультимодальды импульстарды зерделеу. Бастапқы ғарыштық сәулеленудің химиялық құрамы мен анизотропия дәрежесінің жай-күйі. Жоғары энергияларда КАН алдыңғы тар конусынан бөлшектердің үлестірілулерінде жекелеген оқиғалардағы көп бөлшекті геометриялық және энергетикалық корреляцияларды зерделеу. Жоғары энергиялы ғарыштық сәулелер мюондарының өтуінен туындаған процестер негізінде жер қыртысындағы акустикалық сигналдарды зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Теоретические, экспериментальные, компьютерные.

Методы исследования (на казахском) : Теориялық, эксперименттік, компьютерлік

Obtained results and novelty (in Russian) : На модернизированной установке был обнаружен ШАЛ, в котором потоки заряженных частиц были зарегистрированы на 10 пунктах установки во всех 18 детекторах. Этому Unusual-событию присвоено имя Un133 с энергией 21018 эв. Обработка и анализ события Un133 позволило разобраться с природой изменения формы импульсов в Unusual-событиях. На основе современной микропроцессорной техники с низким энергопотреблением созданы системы единой регистрации: электронно-фотонной, адронной и нейтронной компонент ШАЛ. Созданы база данных и комплекс программного обеспечения для одновременной регистрации электронно-фотонной, адронной и нейтроной компонентов ШАЛ в системе синхронно работающих детекторов. Проведено проектирование, создание и калибровка электроники каналов 7-го и 8-го ряда гибридного ионизационного калориметра «Адрон-55». Проведены пуско-наладочные работы по адронному блоку. Разработана программа для анализа амплитуд данных гамма и адронного блоков установки «Адрон-55». Систематизированы результаты теоретических и экспериментальных исследований по влиянию мюонов космических лучей на напряженно-деформированное состояние земной коры в сейсмоактивных регионах.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жасалған бағдарламалар: оқиғаларды қарап шығу және іріктеу. Барлық 18 детекторда қондырғының 10 нүктесінде зарядталған бөлшектер ағындары тіркелген КАН анықталды. Бұл Unusual-оқиғаға 21018 эв энергиялы Un133 деген ат берілді. Un133 оқиғасын өңдеу және талдау Unusual-оқиғалардағы импульстар пішінінің өзгеру сипатын түсінуге мүмкіндік берді. Энергия тұтынуы төмен заманауи микропроцессорлық техника негізінде бірыңғай тіркеу жүйесі құрылды: электрондық-фотонды, КАН адронды және нейтронды құрауышы. Синхронды жұмыс істейтін детекторлар жүйесінде КАН электрондық-фотонды, адрондық және нейтрондық құрауыштарын бір уақытта тіркеу үшін деректер базасы мен програмалық жасақтама құрылды. 7-ші және 8-ші қатарлы гибридтік иондаушы Адрон-55 калориметрі арналарының электроникасын жобалау, жасау және калибрлеу жүргізілді. Адрондық блогында іске қосу-баптау жұмыстары жүргізілді. Адрон-55 қондырғысының гамма және адрондық блоктары деректерінің амплитудасын талдау үшін программа әзірленді. Ғарыштық сәулелер мюондарының сейсмикалық белсенді аймақтардағы жер қыртысының кернеулі-деформацияланған күйіне ықпалы бойынша теориялық және эксперименттік зерттеулер нәтижелері жүйелендірілді. Жер қыртысына енетін, КАН пайда болған жоғары энергиялы ғарыштық сәулелер мюондары ағынын жер сілкінісі ошақтарының қалыптасу тереңдігінде тау жынысы кернеуінің деңгейін мониторингілеу үшін пайдалануға болатыны көрсетілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : На установке Горизонт-Т были созданы 20 СЦ-детекторов, предназначеные для регистрации времени прохождения потоков заряженных частиц ШАЛ на больших расстояниях от оси ливня. Каждый детектор состоит из пластины полистирола размером 1001005 см3 и фотоэлектронного умножителя. В двух СЦ-детекторах вспышки света регистрируются фотоэлектронными умножителями Hamamatsu H6527 RA3168, имеющими диаметр 12 см. В 18 СЦ-детекторах вспышки света регистрируются фотоэлектронными умножителями ФЭУ-49Б, имеющими диаметр 15 см. На основе современной микропроцессорной техники с низким энергопотреблением созданы системы единой регистрации: электронно-фотонной, адронной и нейтронной компонент ШАЛ.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Орнату Көкжиек-Т құрылды 20 СО-детекторлар, предназначеные үшін тіркеу уақыты ағындарын зарядталған бөлшектердің ШАЛ үлкен қашықтықтарда осінен қалды. Әрбір детектор тұрады пластиналар полистирол өлшемі 1001005 см3 және фотоэлектронного умножителя. Екі СО-детекторах тұтану жарық тіркеледі фотоэлектронными умножителями Hamamatsu H6527 RA3168 бар диаметрі 12 см-18 СО-детекторах тұтану жарық тіркеледі фотоэлектронными умножителями ҚЭБ-49Б бар, диаметрі 15 см. Негізінде қазіргі заманғы микропроцессорлық техниканы энергия тұтынудың төмендігімен құрылған жүйесі бірыңғай тіркеу: электронды фотонной, адронной және нейтрондық компонент ШАЛ.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Установленные 10 солнечных батарей и замена современной микропроцессорной техники снизила энергопотребление на 15 процентов.

Efficiency (in Kazakh) : Белгіленген 10 күн батареяларын ауыстыру және қазіргі заманғы микропроцессорлық техника снизила энергия тұтыну 15 процентке.

Field of application (in Russian) : Теоретическая физика адронных процессов высоких энергий, экспериментальная физика космических луч и высоких энергий, астрофизика, физика атмосферы и сейсмология.

Field of application (in Kazakh) : Жоғары энергиялы адрондық процестердің теориялық физикасы, ғарыштық сәулелердің және жоғары энергиялардың эксперименттік физикасы, астрофизика, атмосфера және сейсмология физикасы.