The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования служит венозная кровь, набранная в пробирки с К2ЭДТА (этилендиаминтетрауксусная кислота) в объеме 10 мл, для проведения биохимических, иммунологических и молекулярно-генетических исследований.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны биохимиялық, иммунологиялық және молекулалық-генетикалық зерттеулер үшін 10 мл көлемінде К2ЭДТА (этилендиаминтетрасірке қышқылы) бар шынылдарға жиналған веноздық қан болады.

Aim of work (in Russian) : Разработать персонализированный подход к ранней диагностике и профилактике предиабета у лиц казахской популяции на основе изучения клинико-метаболических и генетических маркеров его развития

Aim of work (in Kazakh) : Қазақ популяциясында предиабеттің ерте диагностикасы мен алдын алудың клиникалық, метаболикалық және генетикалық дамуының маркерлерін зерттеу негізінде дербестелген тәсілді әзірлеу

Методы исследования (на русском) : 1. Проведение анкетирования (с использованием разработанной анкеты) среди исследуемых лиц в возрасте от 16 до 60 лет, включая антропометрию (рост, вес, ИМТ, объем талии (ОТ), объем бедер (ОБ), отношение ОТ/ОБ, ОТ/рост), данные анамнеза, измерение артериального давления (АД). 2. Оценка качества жизни у исследуемых лиц группы риска развития СД2 типа с помощью опросника EQ-5D-5L. 3. Измерение глюкозы в крови капиллярным методом с использованием глюкометрии; гликемический профиль (гликемия натощак и через 2 часа после нагрузки глюкозой). 4. Биохимические исследования: концентрация триглицеридов, холестерина, холестерин липопротеинов высокой и низкой плотности (ХС-ЛПВП, ХС-ЛПНП), аполипопротеины А1 и В, индекс АпоВ/АпоА1, гликозилированный гемоглобин, инсулин, С-пептид, определение индекса инсулинорезистентности (HOMA-IR, HOMA-β), уровень лептина и мочевой кислоты, креатинин крови и мочи, 25-ОН витамина Д. Определение индекса АСR (альбумин/креатининовый коэффициент мочи); а также оценка отдельных параметров функционального состояния эндотелия (оксид азота, эндотелин1) и маркеров системного воспаления (СРБ, фибриноген, ФНО-α, IL-6). 5. ИФА на наличие антител IgM, IgG к коронавирусу. 6. Молекулярно-генетическое исследование: экстракция ДНК для генотипирования полиморфизма генов PPARG (rs18012824) и TCF7L2 (rs7903146), ассоциированных с СД 2 типа.

Методы исследования (на казахском) : 1. Зерттелетін 16 жастан 60 жасқа дейінгі адамдар арасында сауалнама жүргізу (әзірленген сауалнаманы пайдалану), оның ішінде антропометрия (бой, салмақ, ДСИ, бел шеңбері (БШ), жамбас шеңбері (ЖШ), БШ/ЖШ, БШ/бой арақатынасы), тарих деректері, қан қысымын өлшеу (АҚҚ). 2. EQ-5D-5L сауалнамасы арқылы қант диабеті 2 типті даму қаупі бар зерттелген тұлғалардың өмір сүру сапасын бағалау. 3. Глюкометрия көмегімен қандағы глюкозаны капиллярлық әдіспен өлшеу; гликемиялық профиль (аш қарынға гликемия және глюкозаны жүктегеннен кейін 2 сағаттан кейін). 4. Биохимиялық зерттеулер: триглицеридтердің, холестериннің, жоғары және төмен тығыздықтағы липопротеиндердің (ХС-ЖТЛП, ХС-ТТЛП), A1 және B аполипопротеиндерінің, АпоВ/АпоА1 индексінің, гликозирленген гемоглобиннің, инсулиннің, С-пептидінің концентрациясы, анықтау. инсулинге төзімділік индексі (HOMA -IR, HOMA-β), лептин және несеп қышқылының деңгейі, қан мен зәрдегі креатинин, 25-ОН дәрумені D. ACR индексін анықтау (зәрдегі альбумин/креатинин қатынасы); сонымен қатар эндотелийдің функционалдық күйінің жеке параметрлерін бағалау (азот оксиді, эндотелин1) және жүйелі қабыну маркерлері (СРА, фибриноген, ІНФ-α, ИЛ-6). 5. Коронавирусқа IgM, IgG антиденелерінің болуына ИФА. 6. Молекулалық-генетикалық зерттеу: қант диабеті 2 типті байланысты PPARG (rs18012824) және TCF7L2 (rs7903146) генінің полиморфизмдерін генотиптеу үшін ДНҚ экстракциясы

Obtained results and novelty (in Russian) : -Осуществлен закуп материала для молекулярно-генетических исследований; продолжен скрининг и набор репрезентативной выборки. -Продолжен набор материала и оценивание метаболических, иммунологических, эндотелиальных факторов на стадии предиабета -Продолжается работа по отбору пациентов и определению микроальбуминурии -Проводится выделение ДНК для генотипирования и изучения роли полиморфизмов генов СД2 PPARG,TCF7L2 в популяции казахов -Продолжено формирование базы данных,начата статистическая обработка(SPSS 20.0) -Продолжена оценка влияния предиабета на качество жизни исследуемых(опросник EQ-5D-5L) Статьи: в рецензируемом журнале «Nature»(IF69,5,Q1Scopus):Dusupova A.A et all.«Diminishing benefits of urban living for children and adolescents’growth and development»;журнал КОКСОН РК «Наука и здравоохранение».2023,№2,с183-196 Дюсупова А.А. с соавт. Авторское свидетельство №32496 от09.02.23«Популяционные характеристики генетических предикторов СД2 типа в казахской популяции» Святова Г.С., Дюсупова А.А. и др Доклады: Научно-практическая конференция «Наука и здоровье» 12-13.04.23 г.,Семей «Ранняя диагностика предиабета у лиц казахской национальности г.Семей», Диплом1ст.; ХVI Международная научно-практической конференции «Экология.Радиация.Здоровье», посвященной 70-летию НАО «МУС»: «Предиабет и его ранняя диагностика у лиц казахской национальности г. Семей»28.08.23

Obtained results and novelty (in Kazakh) : -Молекулярлық-генетикалық зерттеулерге материал сатып алу жүргізілді; Репрезентативті үлгіні тексеру және іріктеу жалғасты. - Предиабет сатысындағы метаболикалық, иммунологиялық, эндотелий факторларын бағалау және материалдарды жинау жалғасуда -Науқасты таңдау және микроальбуминурияны анықтау бойынша жұмыс жалғасуда -ДНҚ генотиптеу және қазақстандық популяциядағы ҚД 2, PPARG, TCF7L2 гендік полиморфизмдерінің рөлін зерттеу үшін оқшаулануда. -Мәліметтер қорын қалыптастыру жалғасты, статистикалық өңдеу басталды (SPSS 20.0) -Преддиабеттің науқастардың өмір сүру сапасына әсерін бағалау жалғастырылды (EQ-5D-5L сауалнамасы) Мақалалар: рецензияланған «Nature» журналында (IF69.5, Q1 Scopus): Dusupova A.A et all.«Diminishing benefits of urban living for children and adolescents’growth and development» КОКСОН ҚР «Ғылым және денсаулық сақтау» журналы. 2023 ж., №2, б183-196 Дюсупова А.А. т.б. Авторлық куәлік №32496 09.02.23 ж. «Қазақстандық популяциядағы ҚД2 типінің генетикалық предикторларының популяциялық сипаттамасы» Святова Г.С., Дюсупова А.А. және т.б Баяндамалар: «Ғылым және денсаулық» ғылыми-тәжірибелік конференция 12.13.23ж., Семей, «Семей қаласындағы қазақ ұлты адамдарындағы предиабеттің ерте диагностикасы», 1-дәрежелі диплом; КеАҚ «СМУ» 70 жылдығына арналған «Экология. Радиация. Денсаулық» XVI халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция: «Семей қаласындағы қазақ ұлтындағы предиабет және оның ерте диагностикасы» 28.08.23 ж.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Опубликована статья в международном рецензируемом журнале «Nature» (импакт фактор 69,5,Q1-Scopus): Dusupova A.A et all. Diminishing benefits of urban living for children and adolescents’ growth and development https://doi.org/10.1038/s41586-023-05772-8 Опубликована статья в журнале, рекомендованном КОКСОН РК «Наука и здравоохранение». 2023, №2, с 183-196 Дюсупова А.А, Глушкова Н.Е., Беляева Т.М, Юрковская О.А., Фаизова Р.Е., Святова Г.С., Березина Г.М., Омаркулов Б.К., Джармухаметова А.С., Ахметова В.Т., Досбаева А.М. «К вопросу о патогенетических и молекулярно-генетических механизмах развития сахарного диабета 2 типа и его осложнений на ранних этапах нарушения углеводного обмена. Обзор литературы» https://newjournal.ssmu.kz/publication/482/2023-2-183-196/3. Авторское свидетельство № 32496 от 09.02.2023 «Популяционные характеристики генетических предикторов СД2 типа в казахской популяции» . Святова Г.С., Березина Г.М., Муртазалиева А.В., Дюсупова А.А. По результатам проведенного анализа выступили с докладом и публикацией тезиса на Научно-практической конференции «Наука и здоровье» 12.04-13.04.23 года, г. Семей «Ранняя диагностика предиабета у лиц казахской национальности г. Семей», Диплом 1 степени. 28.08.23 - выступление с докладом на ХVI Международной научно-практической конференции им Атчабарова Б.А. «Экология. Радиация. Здоровье», посвященной 70-летию НАО «Медицинский университет Семей»: «Предиабет и его ранняя диагностика у лиц казахской национальности г. Семей»

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Халықаралық рецензияланатын "Nature" журналында мақала жарияланды (импакт фактор 69,5, Q1-Scopus): Dusupova A.A et all. Diminishing benefits of urban living for children and adolescents’ growth and development https://doi.org/10.1038/s41586-023-05772-8 ҚР БҒСБК ұсынған "Ғылым және денсаулық сақтау"журналында мақала жарияланды. 2023, №2, 183-196 Дюсупова А.А, Глушкова Н.Е., Беляева Т.М, Юрковская О.А., Фаизова Р.Е., Святова Г.С., Березина Г.М., Омаркулов Б.К., Джармухаметова А.С., Ахметова В.Т., Досбаева А.М. " Патогенетикалық және молекулалық -2 типті қант диабетінің дамуының генетикалық механизмдері және оның көмірсулар алмасуының бұзылуының алғашқы кезеңдеріндегі асқынулары сұрақтарына. Әдебиетке шолу" https://newjournal.ssmu.kz/publication/482/2023-2-183-196/3. 09.02.2023 жылғы № 32496 "Қазақ популяциясындағы 2 тип ҚД ің генетикалық болжаушылардың популяциялық сипаттамалары" авторлық куәлігі алынды . С.С.Святова, Г.М.Березина, А.В.Муртазалиева, А.А.Дюсупова Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша 12.04-13.04.23 жылғы "Ғылым және денсаулық" ғылыми-тәжірибелік конференциясында, Семей қаласында "Семей қ.қазақ ұлты адамдарындағы предиабеттің ерте диагностикасы" атты баяндама және тезис жарияланды, 1 дәрежелі Диплом. 28.08.23-Б. А. Атчабаров атындағы ХVI халықаралық ғылыми- тәжірибелік конференцияда " Экология. Радиация. Денсаулық" «Семей медицина университеті» КеАҚ -ның 70 жылдығына арналған: « Семей қ.қазақ ұлтының адамдарындағы предиабет және оның ерте диагностикасы"

Level of implementation (in Russian) : Получено Авторское свидетельство № 32496 от 09.02.2023 «Популяционные характеристики генетических предикторов СД2 типа в казахской популяции» . Святова Г.С., Березина Г.М., Муртазалиева А.В., Дюсупова А.А.

Level of implementation (in Kazakh) : 09.02.2023 жылғы № 32496 "Қазақ популяциясындағы 2 тип қант диабетінің генетикалық болжаушылардың популяциялық сипаттамалары" авторлық куәлігі алынды . С. С. Святова, Г. М. Березина, А. В. Муртазалиева, А. А. Дюсупова

Efficiency (in Russian) : В соответствии с календарным планом

Efficiency (in Kazakh) : Күнтізбелік жоспарға сәйкес тиімділік (орыс тілінде)

Field of application (in Russian) : Подготовленная в результате реализации проекта научно-техническая продукция (статьи, монография, методические рекомендации, патент, акт внедрения) будет внедрена в образовательный, научный процесс ВУЗов РК, в клиническую практику первичного звена в процессе постдипломной подготовки врачей интернов, резидентов, магистрантов, докторантов, практикующих врачей, а также функционирующих школ превентивной медицины на базе лечебных учреждений ПМСП РК. Целевые потребители полученных результатов: лица группы риска по развитию сахарного диабета 2 типа.

Field of application (in Kazakh) : Жобаны іске асыру нәтижесінде дайындалған ғылыми-техникалық өнімдер (мақалалар, монография, әдістемелік ұсыныстар, патент, енгізу актісі) ҚР ЖОО оқу, ғылыми үрдісіне, клиникалық зерттеулерге енгізіледі, интерндерді, ординаторларды, магистранттарды, докторанттарды, тәжірибелік дәрігерлерді, сондай-ақ ҚР БМСККО медициналық мекемелерінің базасында жұмыс істейтін превентивті медицина мектептерін жоғары оқу орнынан кейінгі оқыту үдерісінің бастапқы буынының тәжірибесіне. Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары: 2 тип қант диабетінің даму қаупі бар адамдар.