The object of research, development or design (in Russian) : Компоненты окружающей среды (почва, вода, растения и животные), водные обитатели (рыбы, полихеты), биосубстраты человека и животных (кровь человека, волос животных).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қоршаған орта компоненттері (топырақ, су, өсімдік және жануар), судағы жануарлар (балықтар, полихеттер), адам мен жануарлар биосубстраттары (адам қаны, жануарлар жүні).

Aim of work (in Russian) : Экогенетическая оценка влияния загрязнителей окружающей среды на устойчивость генома. Определение методом атомно-абсорбционной спектрометрии (ААС) содержание загрязнителей в тест-объектах (рыбы, полихеты, биосубстраты человека) для оценки риска воздействия полигонов на организм человека; и молекулярно-генетические исследования.

Aim of work (in Kazakh) : Қоршаған ортаны ластаушы заттардың геномның тұрақтылығына әсерін экогенетикалық бағалау. Адам ағзасына полигондардың әсер ету қаупін бағалау үшін сынақ объектілеріндегі ( балықтар, полихеттер, адамдар биосубстраты) ластаушы заттардың құрамын атомдық абсорбциялық спектрометрия (ААС) арқылы анықтау; молекулалық-генетикалық зерттеулер.

Методы исследования (на русском) : Использованы общепринятые стандартные методы отбора проб, почвы, воды, образцов растений, животных и человека. Отбор проб почвы и грунта производили согласно стандартной методике. Каждую пробу сопровождали записью в полевом журнале, включающий место отбора, дату и название населенного пункта, код пробы. Подготовку проб к измерению проводили в лабораторных условиях. Были проведены спектрометрические измерения проб почвы для установления подвижного равновесия между изотопами 226Ra, 224Ra и продуктами их распада. Отобраны образцы доминанттных видов растений прилегающей к полигону территорий из населенных пунктов. Определение радиационного фона проводили спектрометрическим методом с использованием гамма-спектрометра «Мультирад-гамма» МКС-01А. Исследования по содержанию радионуклидов и тяжелых металлов (Zn, Pb, Cd, Cu и др.) в организме тест-объектов были проведены в соответствии с общепринятыми стандартами (ГОСТ 30178 – 96). Для проведения молекулярно-генетического анализа полиморфизма генов репарации ДНК XRCC1 (Arg194Trp) и XRCC3 (Thr241Met) у лиц, проживающих в экологически неблагоприятном регионе казахстанской зоны Каспийского моря (Мангистауская область), была выделена геномная ДНК из замороженных образцов периферической крови 30 индивидуумов. Количественную и качественную оценку выделенных ДНК проводили с помощью спектрофотометра (NanoDrop One, Thermo Scientific, США) и агарозного гель-электрофореза. Далее было проведено генотипирование по методу ПЦР-ПДРФ-анализа.

Методы исследования (на казахском) : Адам, топырақ, су, өсімдік және жануарлар үлгілерін алу үшін жалпы қабылданған стандартты үлгі алу әдістері қолданылды. Топырақ және топырақ үлгілері стандартты әдістер бойынша алынды. Әрбір үлгіні далалық тірке журналына сынама алу орнын, елді мекеннің атауы мен алынған күнін жазып отырдық. Үлгіні өлшеуге дайындау зертханалық жағдайда жүргізілді. 226Ra, 224Ra изотоптары мен олардың ыдырау өнімдері арасындағы жылжымалы тепе-теңдікті орнату үшін топырақ үлгілерінің спектрометриялық өлшемдері жүргізілді. Сынақ алаңына іргелес орналасқан елді мекендерден басым өсімдік түрлерінің үлгілері таңдалды. Радиациялық фон МКС-01А мультирад-гамма-спектрометрін қолдану арқылы спектрометриялық әдіспен анықталды. Сынақ объектілерінің организмінде радионуклидтер мен ауыр металдардың (Zn, Pb, Cd, Cu және т.б.) құрамы бойынша зерттеулер жалпы қабылданған стандарттарға (ГОСТ 30178 - 96) сәйкес жүргізілді. Каспий теңізінің Қазақстан аймағының (Маңғыстау облысы) экологиялық қолайсыз аймағында тұратын тұрғындардағы XRCC1 (Arg194Trp) және XRCC3 (Thr241Met) ДНҚ репарация гендерінің полиморфизміне молекулярлық-генетикалық талдау жүргізу үшін геномдық ДНҚ мұздатылған 30 адамның перифериялық қан үлгілерінен бөлініп алынды.. бөлініп алынған ДНҚ-ның сандық және сапалық бағасы спектрофотометр (NanoDrop One, Thermo Scientific, АҚШ) және агарозды гель электрофорезі арқылы жүзеге асырылды. Содан кейін генотиптеу ПТР-RFLP талдауы арқылы жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Во всех исследованных точках (Акшукыр (1), Баскудык (2), Мангистау-1 (3), Мунайлы (4); район МАЭК (5) и приблежной зоны Каспийского моря (6) гамма-фон радиации составил в среднем 0,14 мкЗв/ч. Некоторое превышение отмечается в зоне МАЭК. Результаты по суммарной альфа активности в пробах воды с сбросного канала в среднем составила 0,1202±0,064 (Допустимое содержание 0,2), а по суммарная бетта активности в пробах воды составила Бк/л 0,0738±0,029 (Допустимое содержание 1,0). Анализ суммарной удельной эффективной активности Бк/кг в пробах почвы составила: Cs-137 – 2,186; Ra-226 – 28,586; Th-232 – 16,214; K-40 – 440,714; Sr-90 – 0; в то время как растения по Cs-137 –5,53; Ra-226 – 8,26; Th-232 – 13,74; K-40 – 675,71; Sr-90 – 0. Повышенное содержание изученных радионуклидов обнаружена в пробах почвы Ra-226 – 36,4±7,5; Th-232 – 28,2±6,7; K-40 – 630±140 Мунайлы, а растений Ra-226 – 11; K-40 – 830±250 в Мангистау-1. В результате было установлено распределение генотипов генов репарации ДНК XRCC1 (Arg194Trp) и XRCC3 (Thr241Met), у лиц, проживающих в экологически неблагоприятном регионе казахстанской зоны Каспийского моря (Мангистауская область). Для гена XRCC1 (Arg194Trp): гомозиготный генотип 194Arg/Arg – 44,8%; гетерозиготный генотип 194Arg/Trp – 48,3%; а генотип по мутантному аллелью 194Trp/Trp –6,9%. Для гена XRCC3 (Thr241Met): гомозиготный генотип 241Thr/Thr – 50% и гетерозиготный генотип 241Thr/Met – 50%. Гомозиготный генотип по мутантному аллелю 241 Met/Met не обнаружено.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттелген барлық нүктелерде (Ақшұқыр (1), Басқұдық (2), Маңғыстау-1 (3), Мұнайлы (4); МАЭК (5) ауданы және Каспий теңізінің жағалау аймағы (6) радиацияның гамма-фоны орта есеппен 0,14 мкЗв/сағ құрады. Кейбір жоғары көрсеткіштер МАЭК аймағында байқалды. Ағызу каналынан су сынамаларындағы жиынтық альфа белсенділігі бойынша нәтижелер орта есеппен 0,1202±0,064 (рұқсат етілген мөлшер 0,2), ал су сынамаларындағы белсенділіктің жиынтық беттасы бойынша 0,0738±0,029 (рұқсат етілген мөлшер 1,0) құрады. Топырақ сынамаларында БК/кг жиынтық меншікті тиімді белсенділігі: Cs-137 – 2,186; Ra-226 – 28,586; Th-232 – 16,214; K-40 – 440,714; Sr-90 – 0 құраса; ал өсімдіктерде Cs-137 – 5,53; Ra-226 – 8,26; Th-232 – 13,74; K-40 – 675,71; Sr-90 – 0 болды. Зерттелген радионуклидтердің көп мөлшері Мұнайлы топырақ сынамаларында Ra-226 – 36,4±7,5; Th-232 – 28,2±6,7; K-40 – 630±140, ал Маңғыстау-1 өсімдіктерінде Ra-226 – 11; K-40 – 830±250. Нәтижесінде Каспий теңізінің қазақстандық аймағының (Маңғыстау облысы) экологиялық қолайсыз аймағында тұратын адамдарда XRCC1 (Arg194Trp) және XRCC3 (Thr241Met) ДНҚ репарация гендерінің генотиптерінің таралуы анықталды. XRCC1 гені үшін (Arg194Trp): гомозиготалы генотип 194Arg/Arg – 44,8%; гетерозиготалы генотип 194Arg/Trp – 48,3%; ал 194Trp/Trp мутант аллельінің генотипі 6,9% құрайды. XRCC3 гені үшін (Thr241Met): гомозиготалы генотип 241Thr/Thr – 50% және гетерозиготалы генотип 241Thr/Met – 50%. 241 Met/Met мутант аллелі үшін гомозиготалы генотип анықталмады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По данный радиологического обследования исследуемый район характеризуется незначительным уровнем радиационного фона, среднее значение МЭД по району составляет 0,14 мкЗв/ч. Абсолютный максимум – 0,66 мкЗв/ч – зарегистрирован в объекте №5. Установлено распределение генотипов по генам репарации ДНК XRCC1 (Arg194Trp) и XRCC3 (Thr241Met), у жителей, проживающих в зоне исследования, то есть экологически неблагоприятный регион Казахстанской зоны Каспийского моря.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Осы радиологиялық зерттеу бойынша зерттелетін аудан радиациялық фонның шамалы деңгейімен сипатталады, аудан бойынша ЭҚЖ орташа мәні 0,14 мкЗв/сағ құрайды, абсолюттік максимум-0,66 мкЗв / сағ – №5 объектіде тіркелген. Зерттеу аймағында тұратын тұрғындарда, яғни Каспий теңізінің қазақстандық аймағының экологиялық қолайсыз өңірінде XRCC1 (Arg194Trp) және XRCC3 (Thr241Met) ДНҚ жөндеу гендері бойынша генотиптердің таралуы анықталды.

Level of implementation (in Russian) : по календарному плану на 2023 год внедрений нет

Level of implementation (in Kazakh) : күнтізбелік жоспар бойынша 2023 жылда енгізулер жоқ

Efficiency (in Russian) : Эффект экологический, решение экологических проблем исследуемого района

Efficiency (in Kazakh) : Тиімділігі экологиялық, зерттелетін аймақтың экологиялық мәселелерінің шешімі

Field of application (in Russian) : Экология, генетика, медицина

Field of application (in Kazakh) : Экология, генетика, медицина