The object of research, development or design (in Russian) : Природные биоразлагаемые сорбенты, йодкоординационные комплексные вещества, плодородность почвы, комплексные удобрения.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Табиғи биологиялық ыдырайтын сорбенттер, йодкоординациялық кешенді күрделі заттар, күрделі тыңайтқыштар.

Aim of work (in Russian) : Разработка комплексных иодкоординационых биоразлогаемых удобрений на основе природных сорбентов с моделированными свойствами для повышения плодородности почвы, повышения урожайности и получения обогащенного йодом сельско-хозяйственных продуктов.

Aim of work (in Kazakh) : Топырақтың құнарлылығын арттыру, өнімділікті арттыру және йодпен байытылған ауыл шаруашылығы өнімдерін алу үшін модельденген қасиеттері бар табиғи сорбенттер негізінде кешенді үйлестіру биологиялық ыдырайтын тыңайтқыштарды әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Методология работ включает: дизайн работ in silico; физико-химические, биохимические, микробиологические методы, методы исследования коллоидно-дисперсионных сред – иммобилизация веществ, адсорбционные методы, методы исследования пористых веществ, а также, специфические диагностические и инструментальные диагностические методы.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыстың әдістемесіне мыналар кіреді: in silico жұмысты жобалау; физика-химиялық, биохимиялық, микробиологиялық әдістер, коллоидты дисперсиялық орталарды зерттеу әдістері – заттарды иммобилизациялау, адсорбциялау әдістері, кеуекті заттарды зерттеу әдістері, сонымен қатар нақты диагностикалық және аспаптық диагностикалық әдістер.

Obtained results and novelty (in Russian) : Выбраны активная субстанция и природные сорбенты и определены их основные характеристики, подобраны оптимальные условия иммобилизации субстанции на природные сорбенты. Синтезированы соединения йодид α,α'-диамино-β,β'-дифенилпропионовая кислоты и ди-((2S)-2-амино-3-(1H-индол-3-ил)пропионат)-дигидротетрайодид. В качестве природных сорбентов были выбраны карбонизированные части растений: рисовая шелуха; опилки ели; абрикосовая косточка и солома пшеницы. Проведена предварительная оценка безопасности и эффективности иодсодержащей субстанции. Определены цитотоксичность, острая токсичность, антимикробная активность in vitro, антивирусная активность. Исследованы методы иммобилизации координационной субстанции на природный сорбент и подобраны условия и оптимальные режимы иммобилизации субстанции на сорбент. Изготовлены образцы удобрений в лабораторных условиях. Подана 1 заявка на патент. Научная новизна заключается в необходимости научно обоснованной разработки новых иодкоординационных комплексов иммобилизированных на биоразлогаемых сорбентах природного происхождения, биодоступных и стабильных комплексных удобрений с иодом, а также проведение исследований и определение спектра эффективности их применения. Учитывая то, что одним из основных физиологических источников поступления иода для человека служат продукты питания агропромышленного комплекса, обеспеченность продукции иодом приобретает социальную значимость для населения Республики Казахстан.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Белсенді зат пен табиғи сорбенттер таңдалып, олардың негізгі сипаттамалары анықталды, табиғи сорбенттерде затты иммобилизациялаудың оңтайлы шарттары таңдалды. α,α'-диамино-β,β'-дифенилпропион қышқылы йодид және ди-((2S)-2-амино-3-(1Н-индол-3-ил)пропионат)-дигидротетраиодид қосылыстары синтезделді. Табиғи сорбенттер ретінде өсімдіктердің көміртекті бөліктері таңдалды: күріш қабығы; шырша үгінділері; өрік дәні және бидай сабаны. Құрамында йод бар заттың қауіпсіздігі мен тиімділігіне алдын ала бағалау жүргізілді. Цитоуыттылық, жедел уыттылық, in vitro микробқа қарсы белсенділік және вирусқа қарсы белсенділік анықталды. Координациялық затты табиғи сорбентке иммобилизациялау әдістері зерттеліп, затты сорбентке иммобилизациялау шарттары мен оңтайлы режимдері таңдалды. Тыңайтқыш үлгілері зертханалық жағдайда дайындалды. 1 патентке өтінім берілді. Ғылыми жаңалық табиғи текті биологиялық ыдырайтын сорбенттерге, йодпен биожетімді және тұрақты кешенді тыңайтқыштарға иммобилизацияланған жаңа йод координациялық кешендерін ғылыми негізделген әзірлеу, сондай-ақ зерттеулер жүргізу және оларды қолданудың тиімділік ауқымын анықтау қажеттілігінде. Адам үшін йодтың негізгі физиологиялық көздерінің бірі агроөнеркәсіп кешенінің азық-түлік өнімдері екенін ескерсек, өнімдердегі йодпен қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының халқы үшін әлеуметтік мәнге ие болады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Основной экономический эффект: Повышение урожайности сельскохозяйственных культур (картофель, сахарная свекла, подсолнечник и т.д.) и тем самым решены проблемы продовольственной безопасности. Конечную выгоду будет получать населения страны, употребляя в пищу безопасную и иодированную продукцию. Основной социальный эффект: В краткосрочной перспективе позволит охватить население в 1,13 млн. человек обогащенной иодом продукцией. В среднесрочной перспективе – до 1,95 млн человек, т.е. население Алматинского региона страны. В долгосрочной перспективе под положительным влиянием возможно охватить всё население Республики Казахстан.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Негізгі экономикалық тиімділік: Ауыл шаруашылығы дақылдарының (картоп, қант қызылшасы, күнбағыс және т.б.) өнімділігін арттыру және сол арқылы азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін шешу. Соңғы пайданы ел тұрғындары қауіпсіз және йодталған өнімдерді жеу арқылы алады. Негізгі әлеуметтік тиімділік: Қысқа мерзімде 1,13 миллион халықты йодпен байытылған өнімдермен қамтуға мүмкіндік береді. Орта мерзімді перспективада – 1,95 млн адамға дейін, яғни Алматы облысының халқы түгелімен. Ұзақ мерзімді перспективада Қазақстан Республикасының бүкіл халқына оң әсер ету арқылы жетуге болады.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Результаты могут легко масштабироваться и тиражироваться в другие страны без необходимости значительного переосмысления и корректировки. В основе идеи лежит эффективный принцип универсальности. Иодсодержащая субстанция и биоразлогаемый сорбент выбраны исходя из соображений доступности и дешевизны.

Efficiency (in Kazakh) : Нәтижелерді айтарлықтай қайта қарау мен түзетуді қажет етпей-ақ оңай кеңейтуге және басқа елдерге көшіруге болады. Идея әмбебаптықтың тиімді принципіне негізделген. Құрамында йод бар зат және биологиялық ыдырайтын сорбент қолжетімділік пен төмен бағаны ескере отырып таңдалды.

Field of application (in Russian) : При реализации проекта прорывные результаты применимы в области химической технологии производства удобрений, сельского хозяйства, экологии и почвоведении.

Field of application (in Kazakh) : Жобаны жүзеге асыру барысында тыңайтқыштар өндірудің химиялық технологиясы, ауыл шаруашылығы, экология және топырақтану салаларында серпінді нәтижелер болады.