The object of research, development or design (in Russian) : Яблоня, Apple chlorotic leaf spot virus, Apple mosaic virus, Apple stem grooving virus, Apple stem pitting virus, Apple necrotic mosaic virus, Phytophthora plurivora, Erwinia amylovora

The object of research, development or design (in Kazakh) : Алма ағаш, Apple chlorotic leaf spot virus, Apple mosaic virus, Apple stem grooving virus, Apple stem pitting virus, Apple necrotic mosaic virus, Phytophthora plurivora, Erwinia amylovora

Aim of work (in Russian) : Эколого-биологическое изучение популяций дикой яблони на территории Джунгарского и Заилийского Алатау с использованием современных молекулярно-генетических методов, ГИС- и IT-технологий для сохранения генетического потенциала диких популяций, мониторинга и восстановления деградирующих диких лесов.

Aim of work (in Kazakh) : Жоңғар және Іле Алатауы аумағындағы жабайы алма ағаштарының популяциясын жабайы популяциялардың генетикалық әлеуетін сақтау, деградацияға ұшыраған жабайы ормандарды бақылау және қалпына келтіру үшін заманауи молекулалық-генетикалық әдістерді, ГАЖ және IT-технологияларды пайдалана отырып экологиялық - биологиялық зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Классические методы молекулярной биологии: амплификация и секвенирование нуклеиновых кислот, биоинформарический анализ, генотипирование. Точное геоинформационное картографирование, мультиспектральная аэрофотосъемка, высокоточные методы MLP и RBF для нейронных сетей.

Методы исследования (на казахском) : Молекулалық биологияның классикалық әдістері: нуклеин қышқылдарын амплификациясы және секвенирлеу, биоақпараттық талдау, генотиптеу. Дәл геоақпараттық картаға түсіру, көп спектрлі аэрофототүсірілім, нейрондық желілерге арналған жоғары дәлдіктегі MLP және RBF әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате анализа 2022 года в популяциях Джунгарского Алатау были обнаружены 10 деревьев, пораженных вирусом, Apple chlorotic leaf spot virus (ACLSV), 8 деревьев с вирусом Apple stem pitting virus (ASPV) и 5 деревьев, инфицированных одновременно двумя вирусами. В популяциях Заилийского Алатау были обнаружены 35 деревьев, пораженных вирусом ACLSV, 20 деревьев, пораженных вирусом ASPV, 12 дерева были инфицированы одновременно двумя вирусами. В 2023 году в Джунгарском Алатау были обнаружены 14 деревьев, пораженных вирусом, ACLSV, 15 деревьев с вирусом ASPV и 8 деревьев, инфицированных одновременно двумя вирусами. В популяциях Заилийского Алатау были обнаружены 62 дерева, пораженных вирусом ACLSV, 37 деревьев, пораженных вирусом ASPV, 28 деревьев были инфицированы одновременно двумя вирусами. Erwinia amylovora была обнаружена в 5 образцах яблони Заилийского Алатау. NDVI в популяции 1 различался от 0,59 до 0,91, популяции 2 в пределах - от 0,53 до 0,92, популяции 3 от 0,55 до 0,89, популяции 4 распределяется в пределах - от 0,55 до 0,92. Были созданные интерактивные карты исследуемой территории с мультиспектральными реконструкциями в формате NDVI с помощью геоинформационной системы QGIS 3.28. Результаты развернутого геохимического анализа почв в контрольных 20 точках показали, что содержание опасных загрязняющих веществ 1-3 классов опасности– низкое и очень низкое.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2022 жылғы талдау нәтижесінде Жоңғар Алатауының популяцияларында Apple chlorotic leaf spot (ACLSV) virus вирус жұқтырған 10 ағаш, Apple stem pitting virus (ASPV) вирусы бар 8 ағаш және бір уақытта екі вирусты жұқтырған 5 ағаш табылды. Іле Алатауының популяцияларында ACLSV вирусынан зардап шеккен 35 ағаш, ASPV вирусынан зардап шеккен 20 ағаш, бір уақытта екі вирус жұқтырған 12 ағаш табылды. 2023 жылы 2022 жылмен салыстырғанда жұқтырған ағаштардың көбеюі анықталды. Жоңғар Алатауында ACLSV вирусынан зардап шеккен 14 ағаш, ASPV вирусы бар 15 ағаш және бір уақытта екі вирусты жұқтырған 8 ағаш табылды. Іле Алатауының популяцияларында ACLSV вирусынан зардап шеккен 62 ағаш, ASPV вирусынан зардап шеккен 37 ағаш, бір уақытта екі вирус жұқтырған 28 ағаш табылды. Erwinia amylovora Іле Алатауы алма ағашының 5 үлгісінен табылды. NDVI 1 популяцияда 0,59 - дан 0,91 - ге дейін, 2 популяцияда 0,53-тен 0,92-ге дейін, 3 популяцияда 0,55-тен 0,89-ға дейін, 4 популяцияда 0,55-тен 0,92-ге дейін болып табылды. QGIS 3.28 геоақпараттық жүйесінің көмегімен NDVI форматында мультиспектрлі жаңғырту құрылымен зерттелетін аумақтың интерактивті карталары жасалды. 20 бақылау нүктесінде топырақты егжей– тегжейлі геохимиялық талдау нәтижелері қауіптіліктің 1-3 класындағы қауіпті ластаушы заттардың мөлшері төмен және өте төмен екенін көрсетті.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Были созданные интерактивные карты исследуемой территории с мультиспектральными реконструкциями в формате NDVI с помощью геоинформационной системы QGIS 3.28.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : QGIS 3.28 геоақпараттық жүйесінің көмегімен NDVI форматында мультиспектрлі жаңғырту құрылымен зерттелетін аумақтың интерактивті карталары жасалды.

Level of implementation (in Russian) : Потенциал использования разработак проекта в научной и прикладной сфере очень высокий. Разработанные интерактивные карты могут бить использованы для анализа здоровья популяций дикой яблони, потенциала возобновления популяций с ценным генетическим пулом, уровня распространения болезней.

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми және қолданбалы салада жобаны әзірлеу әлеуеті өте жоғары. Әзірленген интерактивті карталарды жабайы алма популяцияларының денсаулығын, құнды генетикалық пулы бар популяциялардың жаңару әлеуетін, аурудың таралу деңгейін талдау үшін пайдалануға болады.

Efficiency (in Russian) : В диких яблоневых сообществах Казахстана произрастает ценный вид яблони - Malus sieversii, который считается прямым предком культурной яблони. За последние 40 лет до 70% яблоневых лесов было сокращено в стране. Дикая яблоня, безусловно, нуждается в сохранении, рациональном использовании и изучении для поиска актуальных методов ее возрождения. Исследование распространения фитопатогенов в диких популяциях позволит выявить уровень влияние болезней на развитие, сохранение и возобновления популяций. В результате анализа 2022 и 2023 годов в популяциях Джунгарского и Заилийского Алатау были обнаружены вирусы Apple chlorotic leaf spot virus, Apple stem pitting virus, а также бактерия Erwinia amylovora, что говорит о необходимости масштабного мониторинга популяций дикой яблони. В популяциях Заилиского Алатау процент зараженных деревьев в исследуемых популяциях составил окло 50%, данные популяции должны быть под постоянным контролем с целью сохранения и своевременного восстановления генетического разнообразия данных популяций. NDVI индекс позволит выявить процент угнетенных и практически мертвых деревьев.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанның жабайы алма қауымдастықтарында алма ағашының құнды түрі - Malus sieversii өседі, ол мәдени алма ағашының тікелей атасы болып саналады. Соңғы 40 жылда елде алма ормандарының 70% - ы қысқарды. Жабайы алма ағашы, әрине, оны қалпына келтірудің өзекті әдістерін табу үшін сақтауды, ұтымды пайдалануды және зерттеуді қажет етеді. Жабайы популяцияларда фитопатогендердің таралуын зерттеу аурулардың популяциялардың дамуына, сақталуына және жаңаруына әсерін анықтайды. 2022 және 2023 жылдардағы талдау нәтижесінде Жоңғар және Іле Алатау популяцияларында Apple chlorotic leaf spot virus, Apple stem pitting virus, сондай-ақ Erwinia amylovora бактериясы табылды, бұл жабайы алма популяцияларын ауқымды бақылау қажеттілігін көрсетеді. Іле Алатау популяцияларында зерттелетін популяциялардағы жұқтырған ағаштардың пайызы шамамен 50% құрады, осы популяциялардың генетикалық әртүрлілігін сақтау және уақтылы қалпына келтіру мақсатында популяциялар тұрақты бақылауда болуы керек. NDVI индексі қысымға ұшыраған және іс жүзінде қураған ағаштардың пайызын анықтайды.

Field of application (in Russian) : рациональное использование растительных ресурсов, фитопатология, генетика, экология.

Field of application (in Kazakh) : өсімдік ресурстарын ұтымды пайдалану, фитопатология, генетика, экология.