The object of research, development or design (in Russian) : Фауна государственного национального природного парка «Тарбагатай».

The object of research, development or design (in Kazakh) : «Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің бөжектер фаунасы.

Aim of work (in Russian) : Инвентаризация видового разнообразия насекомых государственного национального природного парка «Тарбагатай», выяснение их экологических и биологических особенностей, подготовка основ долговременного мониторинга, разработка рекомендаций по их сохранению и устойчивому использованию

Aim of work (in Kazakh) : «Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркіндегі бөжектердің алуантүрлілігін түгендеу, экологиялық және биологиялық ерекшеліктерін анықтау, ұзақ мерізімдік монторингтің негіздемесін және оларды сактау мен тұрақты пайдаланудың ұсынысын дайындау.

Методы исследования (на русском) : При проведении исследований использованы наиболее продуктивные из апробированных общепринятых энтомологических методик.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу жүргізу үшін, апробациядан өткен, энтомологияда жалпыға бірдей қабылданған ең өнімді әдістер пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Запланированный объем работ успешно выполнен. Закончена инвентаризация видового состава насекомых, обитающих в государственном национальном парке «Тарбагатай» и на прилегающих территориях. Выявлено 1409 видов насекомых, относящихся к 10 отрядам, 103 семействам, 809 родам. Впервые для ГНПП «Тарбагатай» приведено 379 видов (26.7 % от выявленной фауны). Впервые для фауны Восточного Казахстана указано 22 видов насекомых, а для фауны Казахстана - 4 вида. В 2021‒2023 г. опубликовано 4 статьи, входящих в базу данных SCOPUS Q2 и Q3, 5 статьей, входящих в базу данных КОКСОН и 2 монографии.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жоспарланған жұмыс көлемі сәтті аяқталды. «Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркін және оған іргелес аумақтарды мекендейтін жәндіктердің түр құрамын түгендеу аяқталды. Жәндіктердің 10 тобына, 103 туыстасы мен 809 тұқымдасына жататын 1409 түрі анықталды. «Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің тізіміне алғаш рет 379 түр (анықталған фаунаның 26,7%) тіркелді. Шығыс Қазақстанның фаунасы үшін алғаш рет бөжектердің 22 түрі, ал Қазақстанның фаунасы үшін - 4 түрі көрсетілді. 2021–2023 жылдары SCOPUS Q2 және Q3 мәліметтер базасына енген 4 мақала, KOKСOН мәліметтер базасына енген 5 мақала және 2 монография жарияланды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проведен сбор данных об особенностях распространения, относительной численности, экологии и биологии насекомых в основных экосистемах государственного национального природного парка «Тарбагатай». Составлен окончательный список 16 модельных видов, 6 учетных мониторинговых площадок, сельскохозяйственных (65), лесных вредителей (42) и 7 кровососущих, 48 энтомофагов, 453 вида насекомых-опылителей цветковых растений. Выявлено 50 узко локальных видов – эндемиков или субэндемиков хребта Тарбагатай. Обнаружено 8 видов насекомых: дозорщик-император, дыбка степная, севчук Сервилля, кузнечик темнокрылый, кузнечик зернистый, коровка точечная, сколия степная, занесенных в «Красную Книгу» Казахстана. Разработана и заполнена база данных по выявленным видам насекомых. Опубликованы рекомендации, разработаны 2 туристические тропы, оценена экоемкость природных экосистем парка, проведен тренинг сотрудников отдела науки и части инспекторского состава природного парка.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Тарбағатай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің негізгі экожүйелеріндегі жәндіктердің таралу ерекшеліктері, салыстырмалы саны, экологиясы мен биологиясы туралы мәліметтер жыйнақталды. Жәндіктердің 16 үлгі түрі, 6 есептік мониторинг жүргізу алаңы, ауылшаруашылық (65), орман зиянкестерінің (42) және 7 қансорғыш, 48 энтомофагтың, 453 тозаңдатқыш жәндіктердің түпкілікті тізімі жасалды. Тарбағатай жотасының эндемик немесе субэндемиктері мен таралуы шектеулі жәндіктердің 50 түрі анықталды. Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген жәндіктердің 8 түрі табылды: императорлық бақылаушы, дала арғымағы, сервиль севчук, қарақанатты шекшек, түйіршікті шекшек, нүктелі қанқызы, дала сколиасы. Анықталған жәндіктердің түрлерінің мәліметтер базасы әзірленіп, аяқталды. Ұсыныс жарияланып, 2 туристік соқпақ әзірленді, парктің табиғи экожүйелерінің экологиялық мүмкіндігі бағаланды, ғылым бөлімінің қызметкерлері мен табиғи парктің инспекторлық құрамына тренинг жүргізілді.

Level of implementation (in Russian) : В научном плане полученные результаты позволят еще для одной ООПТ Казахстана получить аннотированный список обитающих на ее территории таксонов насекомых и паукообразных, разработать и опубликовать рекомендации по их сохранению и устойчивому использованию, а также получить все исходные данные для организации долговременных мониторинговых исследований за состоянием энтомофауны. Сами эти исследования уже можно осуществлять силами сотрудников этой ООПТ. Безусловно, полученные в результате реализации проекта результаты и прогнозы будут иметь важное экономическое и социальное значение, т.к. насекомые и паукообразные в современных условиях, наряду с человеком, скотом являются главнейшими потребителями растительной биомассы и, в отличие от человека, всегда своевременно реагируют на происходящие процессы изменения окружающей среды. В работу ГНПП «Тарбагатай» были внедрены «рекомендации по мониторингу, сохранению, контролю и использованию биоразнообразия насекомых в государственном национальном природном парке «Тарбагатай»» Акт внедрения имеется в документах. Также были внедрены в работу парка 2 паспорта туристических троп «Дневные бабочки Карабаса», «Дневные бабочки Алета». Рекомендации и туристические тропы будут востребованы работниками отдела науки и туризма природного парка.

Level of implementation (in Kazakh) : Алынған нәтижелер ғылыми жоспар бойынша тағы бір Қазақстандағы ЕҚТА-та аумағын мекендейтін жәндіктер мен өрмекшітәрізділердің таксондарының аннотациялық тізімі қолдарына тиеді, оларды сақтау мен тұрақты қолдану ұсыныстарын жете зерттеу мен жариялау, сонымен қатар, барлық бастапқы мәліметтерді энтомофауна жағдайының ұзақ мерзімді мониторингтік зерттеулерін ұйымдастыру үшін барлық бастапқы деректерді алады. Бұл зерттеулерді осы ерекше қорғалатын аумақтың қызметкерлері қазірдің өзінде жүргізе алады. Әрине, жобаны жүзеге асыру нәтижесінде алынған нәтижелер мен болжамдар маңызды экономикалық және әлеуметтік мәнге ие болады, өйткені Қазіргі жағдайда жәндіктер мен өрмекшітәрізділер адам мен малмен бірге өсімдік биомассасының негізгі тұтынушылары болып табылады және адамдардан айырмашылығы, қоршаған ортаның үздіксіз өзгеру процестеріне әрқашан дер кезінде әсерін сезінеді. «Тарбағатай» МҰТП-нің жұмысына, «Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркіндегі жәндіктердің алуантүрлілігін бақылау, сақтау, тексеру және қолдану» ұсынысы енгізілді. Ендіру Актісі құжаттармен бірге. Сонымен қатар, паріктің жұмысына «Қарабастың күндізгі көбелектері» және «Алеттің күндізгі көбелектері» 2 туристік соқпақтың паспорты енгізілді. Ұсыныстар мен туристік соқпақтардың ұсынысы парктің ғылым және туристік бөлімдеріндегі қызыметкерлердің талаптарын қанағаттандырады.

Efficiency (in Russian) : Полученные результаты относятся к фундаментальному направлению науки, однако на их основе будут разработаны рекомендации по сохранению и устойчивому использованию фауны насекомых, обитающих на территории ГНПП «Тарбагатай». В них будут также рекомендации по регулированию численности вредных насекомых, наносящих ущерб лесному фонду и сельскохозяйственным культурам. Рекомендации будут разосланы во все заинтересованные организации. Выпущенные 2 монографии «Тли (Hemiptera, Aphidomorpha) Казахстана и Средней Азии (Определитель)», 2022 и «Насекомые (Insecta) государственного национального природного парка «Тарбагатай» и сопредельных территорий», 2023 будут востребованы специалистами по зоологии, экологии, защите растений, преподавателями ВУЗов по тем же специальностям, работниками Министерств охраны окружающей среды и сельского хозяйства, работниками турфирм, занимающихся экологическим туризмом.

Efficiency (in Kazakh) : Алынған нәтижелер ғылымның іргелі бағытына қатысты, алайда олардың негізінде Тарбағатай мемлекеттік ұлттық паркінің аумағында мекендейтін жәндіктер фаунасын сақтау және тұрақты пайдалану бойынша ұсыныстар әзірленді. Сондай-ақ олар ормандар мен ауыл шаруашылығы дақылдарына зиян келтіретін зиянды жәндіктердің санын реттеу бойынша ұсыныстарды қамтитын болады. Ұсыныстар барлық мүдделі ұйымдарға жіберіледі. Шығарылған 2 монография «Қазақстан және Орта Азияның бітелері (Hemiptera, Aphidomorpha) (Анықтауыш)», 2022 және ««Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркін және жақын аумақтардың Жәндіктері (Insecta)», 2023 зоология, экология, өсімдіктерді қорғау мамандары, сол мамандықтар бойынша жоғары оқу орындарының оқытушылары, қоршаған ортаны қорғау және ауыл шаруашылығы министрліктерінің қызметкерлері, экологиялық туризммен айналысатын туристік фирмалар қызметкерлері сұранысқа ие.

Field of application (in Russian) : Опубликованные статьи, монография и коллективная книга будут разосланы ученым по зоологической специальности стран СНГ, остальной Европы и Азии, преподавателям ВУЗов, в ведущие библиотеки Казахстана, стран СНГ и в заинтересованные организации. Рекомендации по сохранению и устойчивому использованию насекомых будут разосланы специалистам Министерств образования и науки, экологии, геологии и природных ресурсов, сельского хозяйства. В акте внедрения рекомендаций по сохранению и устойчивому использованию насекомых будет заинтересован ГНПП «Тарбагатай».

Field of application (in Kazakh) : күтілетін нәтижелердің әрқайсысының қолданылу саласы және мақсатты тұтынушылары; Жарияланған мақалалар, монография, ұжымдық кітап ТМД елдеріндегі зоология мамандықтарындағы ғалымдарға, басқа Европа мен Азиядағы, ЖОО оқытушыларына, Қазақстанның және ТМД елдерінің белді кітапханаларына және қызығушылық танытқан ұжымдарға таратылады. Бөжектерді сақтау және орнықты пайдалану ұсынысын ендіруге «Тарбағатай» МҰТП-і мұқтаж.