The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследования: исчезнувшие тюркские языки: язык хотонов в Монголии

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: жойылып бара жатқан түркі тілдері: Монғолиядағы хотондардың тілі

Aim of work (in Russian) : Цель: архивирование исчезнувших тюркских языков. В результате полевого исследования раскрыть социально-културные характеристики хотонской этногруппы Монголии, составление лексического состава хотонского языка.

Aim of work (in Kazakh) : Мақсаты: Жоғалып бара жатқан түркі тілдерін мұрағаттау. Далалық зерттеу нәтижесінде Монғолиядағы хотон этникалық тобының әлеуметтік-мәдени сипатын ашу, сөздік құрамын түзу.

Методы исследования (на русском) : Методы: Исследовательский тип проекта – полевые исследования. Исследование проводится способами, которые считаются естественной ситуацией для респондентов. Интервью проводится с целью получения информации, связанной с вопросом о том, какое отношение хотонцы имеют к тюркам, вопросом перевода слов халха-монгольского языка, дурбитского языка на хотонский. Документация языка имеет свой специфические методы. Языковая документация осуществляется не только лингвистическим способом, но и с помощью других научных дисциплин. Мало записать документируемый язык, необходимо пометить собранные звуковые или образные материалы международной транскрипцией, сделать перевод, описать их с точки зрения фонетики, лексики и грамматики. Данные обрабатываются, определяются и реконстрируются с использованием лингвистических методов, посредством этимологического анализа, фонетического, грамматического и семантического анализа.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: Жобаның зерттеу типі далалық зерттеу болып табылады. Респонденттер үшін табиғи жағдай болып саналатын тәсілдермен зерттеу жүргізіледі. Сауалнама хотондардың түркілермен қаншалықты байланысты екендігі туралы сұрақ, халха-монғол тіліндегі, дүрбіт тіліндегі сөздердің хотонша аудармасы жөніндегі сұраққа байланысты анықтама алу үшін жүргізіледі. Тіл құжаттаудың өзіне тән әдістері баршылық. Тіл құжаттау тек тілдік бірліктердің қатысуы арқылы ғана жүзеге аспайды, басқа ғылыми пәндердің көмегіне де жүгінеді. Құжаттануға тиісті тілді тек қана аппаратқа түсіріп қоюмен іс бітпейді, жинақталған дыбыстық немесе кескіндік материалдарды халықаралық транскрипциямен таңбалау, аударма жасау, әрі фонетика, лексика және грамматикалық жақтан сипаттау керек. Деректер лингвистикалық тәсілдермен этимологиялық талдау, фонетикалық, грамматикалық, семантикалық талдау арқылы өңделеді, анықталады, жаңғыртылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : В 2023 году получены следующие результаты: 1. Разработан метод документирования исчезнувших языков. 2. Составлен словник языка хотонов. 3. Разработан 30 текстов из магического фольклора «Худая». 4. Представлена к публикации в журнал КОКСОН МНВО РК статья «Лингвоэтнологические наблюдения тюркской этногруппы «хотон». Новизна Проекта выявляется из двух позиций: 1. в аспекте междисциплинарных исследований в языкознании. Парадигмами языкознания XXI века в настоящее время включают только существующие языки, вымирающие языки и устаревшие языки не рассматриваются с точки зрения этих парадигм. Также не встречается опыт исследования вышедших из употребления языков в лингвистике Казахстана. Поэтому междисциплинарное исследование языка хотонского этноса в Монголии считается новым исследованием как на глобальном уровне, так и на уровне Казахстана. 2. В аспекте алтаистики и тюркологии. В алтаистике и тюркологии как исчезнувшие языки, в основном, исследуются древние языки и языки письменных памятников. Языки, находящиеся под угрозой исчезновения, не входят в предмет специальных исследований алтаистики и тюркологии. Оцифровка тюркских и алтайских языков также началась в этом веке. Таким образом, документирование языка хотонского этноса является новым вкладом в области алтаистики и тюркологии.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2023 жылы мынадай нәтижелер алынды: 1. Жойылған тілдерді құжаттау әдістері әзірленді. 2. Хотондар тілінің сөзтізбесі құрылды (513 сөз). 3. «Худая» магиялық фольклорының 30 мәтіні өңделді. 4. «Хотон этносын лингвоэтнологиялық барлау» атты мақала жазылып ҚР ҒЖБМ Ғылым комитеті тізіміндегі журналға ұсынылды. Жобадан екі тұрғыдағы жаңашылдық көрінеді: 1. тіл біліміндегі пәнаралық зерттеу тұрғысынан. Жойылу қаупі бар тілдер, қолданыстан шыққан тілдер ХХІ ғасырдағы тіл білімінің жаңа парадигмалары тұрғысынан қаралған жоқ. Қазақстан тіл білімінде де қолданыстан шыққан тілді зерттеудің тәжірибесі кездеспейді. Тілдерді цифрландыру тәжірибелері әлемде бар, бірақ жойылмақ тілді цифрландыру түркі тілдеріне қатысты орындалған жоқ. Сондықтан Монғол еліндегі хотон этникалық тобының тілін пәнаралық тұрғыдан зерттеу әлемдік деңгейде де, қазақстандық деңгейде де жаңа зерттеу болып саналады; 2. алтайтану, түркітану тұрғысынан. Алтайтану, түркітану салаларында, негізінде, қолданылмайтын тілдер ретінде көне тілдер, жазба ескерткіштер зерттеледі. Жойылу қаупі бар тілдер алтайтану, түркітану тарапынан арнайы зерттеу нысанына алынбай отыр. Түркі тілдерін, алтай тілдерін цифрландыру да осы ғасырда басталды. Сондықтан хотон этникалық тобының тілін құжаттау алтайтану мен түркітану салаларына жаңа үлес болып қосылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результат проекта определяется вкладом в методологическое развитие процесса исследования тюркского языка (хотонского языка, который можно назвать одним из древнетюркских языков), столкнувшегося с процессом ассимиляции между языками с аналогичной структурой. Научными результатами исследования являются этнолингвистические, лингвистические, социолингвистические, оцифровочные работы. Они удовлетворяют научные и технологические потребности: научные потребности могут включать такие глобальные потребности, как изучение языка, находящегося под угрозой исчезновения, и его владельцев; что касается технологической необходимости, то оцифровка языков является современной проблемой. Проект удовлетворяет социальный запрос, так как важность защиты исчезающего языка, а также этноса, сохранения нематериального культурного наследия непременна. Поскольку проект способствует поиску решения проблемы мирового уровня, он поднимет лингвистические исследования в Казахстане на новый уровень, а использование оцифровки языка будет способствовать повышению уровня научно-технического потенциала. Можно полагать, что результаты проекта будут иметь социальную пользу, поскольку будут способствовать делу глобального гуманизма.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба нәтижесі құрылым-құрылысы ұқсас тілдердің арасында ассимляциялық процесске тап болған түркі тілін (көне түркі тілдерінің бірі деуге болатын хотон тілін) диахрондық, синхрондық тұрғыдан зерттеу процесін әдістемелік жағынан дамытуға үлес қосуымен анықталады. Ғылыми нәтижелер этнолингвистикалық, лингвомәдениеттанулық, социолингвистикалық, цифрландырулық еңбектер болып шығады. Бұлар ғылыми және технологиялық қажеттіктерді қанағаттандырады: ғылыми қажеттілікке жоғалуға бет алған тіл мен оның иелерін зерттеу сияқты ғаламдық қажеттілікті жатқызуға болады; технологиялық қажеттілікке келсек, тілдерді цифрландыру заманауи проблемаға жатады. Жобаның әлеуметтік сұранысты қанағаттандыратындығы жойылып бара жатқан тілді, сонымен қатар этносты қорғау, материалдық емес мәдени мұраны сақтау маңыздылығымен түсіндіріледі.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Эффективность: Поскольку проект способствует поиску решения проблемы мирового уровня, он поднимет лингвистические исследования в Казахстане на новый уровень, а использование оцифровки языка будет способствовать повышению уровня научно-технического потенциала. Можно полагать, что результаты проекта будут иметь социальную пользу, поскольку будут способствовать делу глобального гуманизма. Конкурентоспособность проекта определяется тем, что исследования казахских лингвистов на международном уровне, инвентаризация, перечисление, лингвофольклорная экспертиза и документирование языкового и фольклорного наследия исчезающего языка среди научно-исследовательских организаций алтаистики и тюркологии проводится впервые. Для достижения эффективности научных результатов необходимо передать их под юрисдикцию ЮНЕСКО, а также обеспечить материальную и моральную поддержку Проекта со стороны государства.

Efficiency (in Kazakh) : Тиімділік: Жоба әлемдік деңгейдегі проблеманың шешімін табуға үлес қосатындықтан Қазақстандағы лингвистикалық ғылыми-зерттеу жұмыстарын жаңа биікке көтереді, цифрландыру ісін тілге пайдалану ғылыми-техникалық әлеуеттің деңгейінің көтерілуіне өзіндік үлес қосады. Жоба нәтижелерінен әлеуметтік тиімділік болатынына сенуге болады, өйткені бұлар жахандық гуманизм ісіне үлес болып қосылады. Қазақ тілтанушы ғалымдарының зерттеулерін халықаралық деңгейге шығаруға, алтайтану және түркітану бойынша зерттеу ұйымдарының арасында жойылып бара жатқан тілдің лингвистикалық, фольклорлық мұраларын түгендеу, тізімге алу, лингвофольклорлық сараптама жасау, құжаттау мәселесі алғаш рет қолға алынып отырғандығы жобаның бәсекеге қабілеттілігін айқындайды. Ғылыми нәтижелердің ықпалдылығына қол жеткізу үшін оларды ЮНЕСКО құзырына жеткізу, үкімет тарапынан Жобаны материалдық-моральдік қолдау шарт.

Field of application (in Russian) : Результаты проекта способствуют развитию новых парадигм языковой науки в Казахстане и укреплению монголо-казахстанско-турецких отношений. Могут служить материалом и методическим пособием для преподавания предметов тюркологии.

Field of application (in Kazakh) : Жоба нәтижелері Қазақстанда тіл ғылымының жаңа парадигмаларын дамытуға және монғол-қазақ-түркі қарым-қатынастарын нығайтуға үлес қосады. Түркітану пәндерін оқытуға септігін тигізеді.