The object of research, development or design (in Russian) : состав антропофильного элемента флоры долины р. Сырдарьи Кызылординской области

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қызылорда облысы Сырдария өзені алқабының флорасының антропофильді элементінің құрамы

Aim of work (in Russian) : Изучение особенностей корреляции нарушенности земель и состава антропофильного элемента флоры (долины р. Сырдарьи), выявление возможностей использования результатов исследований для прогнозирования.

Aim of work (in Kazakh) : Жердің бұзылу корреляциялау ерекшеліктерін және флораның антропофильді элементінің құрамын зерттеу (Сырдария өзенінің алқабы), болжау үшін зерттеу нәтижелерін пайдалану мүмкіндіктерін анықтау

Методы исследования (на русском) : Основные методы исследования: полевые, камеральные, аналитические.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеудің негізгі әдістері: далалық, камералдық, аналитикалық.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты работы и их новизна: – выявлено, что наибольшую нагрузку в пустынной части долины реки Сырдарьи испытывает растительность следующих экотопов: глинистых и песчаных пустынь, прибрежно-водная (тугайных редколесий) растительность; – изучен и проанализирован видовой состав нарушенных земель основных экотопов; – выявлен видовой состав антропофильного элемента нарушенных территорий; – изучены особенности корреляции состава антропофильного элемента флоры долины р. Сырдарьи и типа нарушений; – показано, что динамика видового состава растительности в разной степени нарушенных земель (выпас и земледелие) графически описывается параболой. Новизна предлагаемого проекта заключается в выявлении закономерностей динамики сложения как общего видового состава растительности нарушенных в результате различных воздействий территорий, так и непосредственно его антропофильного элемента. Такое исследование в Казахстане проводилось впервые.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері және ғылыми жаңалығы: – Сырдария өзені алқабының шөлді бөлігіндегі негізгі жүктемені келесідей өсімдік жамылғысының экотоптарында болатындығы анықталды: сазды, құмды шөлдер, су-жағалау (тоғайлар) өсімдіктері; – бұзылған жерлердің негізгі экотоптарының түрлік құрамы зерттелді және талданды; – антропофильді бұзылған жерлердің түрлік құрамын анықтау; – Сырдария өзені алқабындағы флорасының антропофильді элементі құрамының корреляциясының ерекшеліктері және бұзылу түрлерін зерттеу; – өсімдіктердің түрлік құрамының динамикасы әртүрлі дәрежеде бұзылған жерлерде (мал жайылымы және егінді) графикалық парабола арқылы сипатталанады. Ұсынылып отырған жобаның ғылыми жаңалығы аумақтардың әртүрлі әсерлерінің нәтижесінде өсімдіктердің жалпы түрлік құрамының бұзылғаның, сондай-ақ оған тікелей антропофильді элементінің нәтижесінде динамикалық заңдылықтарын анықтау болып табылады. Мұндай зерттеу Қазақстанда алғаш рет жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В пустынной части долины р. Сырдарьи антропофильный элемент флоры составил почти половину видового состава, а именно 202 из 416 видов. При этом семейственный спектр (7 ведущих по числу своих представителей семейств) сорных видов выглядит следующим образом. На первом месте по количеству антропофиллов располагается семейство Brassicaceae, насчитывающее 44 (71%) сорных представителя из 62 видов семейства в целом. Второе место занимает семейство Asteraceae объединяющая в своем составе 39 (67%) из 58 представителей. И только на третьем месте, согласно нашим исследованиям, оказывается семейство Chenopodiaceae c 28 (40,5%) из 69 видами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Сырдария өзені аңғарының шөлді бөлігінде флораның антропофильді элементі түр құрамының жартысына жуығын құрады, атап айтқанда 416 түрдің 202-сі. Сонымен қатар, арамшөптердің отбасылық спектрі (отбасылардың 7 жетекші өкілдері) келесідей. Антропофиллдер саны бойынша бірінші орында brassicaceae тұқымдасы, жалпы отбасының 62 түрінің 44 (71%) арамшөптері бар. Екінші орынды 58 өкілдің 39-6 (67%) біріктіретін Asteraceae отбасы алады. Тек үшінші орында, біздің зерттеулерімізге сәйкес, Chenopodiaceae тұқымдасы 69 түрдің 28 (40,5%) бар.

Level of implementation (in Russian) : Выявлена общая закономерность динамики сложения (количественный показатель) видового состава растительности в зависимости от степени (слабая, средняя, сильная) нарушенности земель. Доказано, что существует корреляция между сложением видового состава (качественная характеристика) нарушенных земель, в том числе между составом антропофильного элемента и типом воздействия (выпас или земледелие). Продемонстрированно, что выявленные закономерность и корреляция графически выражаются параболой, которая может быть применена в качестве прогнозной шкалы состояния растительности при увеличении нагрузки (выпаса), либо при прекращении воздействия (залежные земли). После прохождения экспертизы результаты исследований, полученные в ходе выполнения гранта и оформленные соответствующим образом, будут направлены в Управление природных ресурсов и регулирования природопользования Кызылординской области. Применимость полученных результатов специалистами управления и работниками аграрного сектора экономики выражается в возможности прогнозирования последствий влияния степени и типа антропогенного воздействия на растительный покров и регулирования процессов природопользования.

Level of implementation (in Kazakh) : Жердің бұзылу дәрежесіне (әлсіз, орташа, күшті) байланысты өсімдіктердің түр құрамының қосылу динамикасының жалпы заңдылығы (сандық көрсеткіш) анықталды. Бүлінген жерлердің түрлік құрамын қосылуы (сапалық сипаттама) арасында, оның ішінде антропофильді элементтің құрамы мен әсер ету түрі (жайылым немесе егіншілік) арасында корреляция бар екендігі дәлелденді. Анықталған заңдылық пен корреляция параболалық графика түрде көрсетілді, ол жүктеме (жайылым) ұлғайған кезде немесе әсер етуді тоқтатқан кезде (тыңайған жерлер) өсімдіктердің жай-күйінің болжамды шкаласы ретінде қолданылуы мүмкін. Сараптамадан өткеннен кейін, грантты орындау барысында алынған және тиісті түрде ресімделген зерттеулер нәтижелері Қызылорда облысының табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасына жіберілетін болады. Басқару мамандары мен экономиканың аграрлық секторы қызметкерлерінің алынған нәтижелердің қолдана алуы, өсімдік жамылғысына антропогендік әсер ету дәрежесі мен түрінің салдарын болжау және табиғат пайдалану процестерін реттеу мүмкіндігінен көрінеді.

Efficiency (in Russian) : В ходе выполнения проекта были приобретены фундаментальные знания в области функционирования пустынных экосистем. В частности, выявлены закономерности, отражающие динамику видового состава растительности при процессах деградации и восстановления растительного покрова, обусловленных антропогенным воздействием. Проведенные исследования носили комплексный характер, затрагивающий, с одной стороны, флористические, а с другой – экологические аспекты. Полученные результаты отражают тесную взаимосвязь этих научных направлений и оказывают позитивное влияние на их развитие.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны орындау барысында шөл экожүйесі бойынша фундаментальды білім алынды. Атап айтқанда, антропогендік әсерге байланысты өсімдік жамылғысының тозу және қалпына келтіру процестері кезінде өсімдіктердің түр құрамының динамикасын көрсететін заңдылықтар анықталды. Жүргізілген зерттеулер бір жағынан флористикалық, екінші жағынан экологиялық аспектілерді қозғайтын кешенді сипатта болды. Алынған нәтижелер осы ғылыми бағыттардың тығыз өзара байланысын көрсетеді және олардың дамуына оң әсер етеді.

Field of application (in Russian) : Применение выявленной параболической зависимости между составом антропофильного элемента и типом, а также степнью нарушенности растительного покрова может быть использовано не только в научных исследованиях, но и при планировании хозяйственной деятельности, а также решении вопросов экологического нормирования. Прогнозирование направленности изменения видового состава флоры за счет динамики антропофильного элемента позволит оценить степень воздействия и разработать систему мероприятий по регулированию нагрузки на растительность, обеспечивающую ее устойчивое использование.

Field of application (in Kazakh) : Антропофильді элементтің құрамы мен типі, сондай-ақ өсімдік жамылғысының бұзылу дәрежесі арасында анықталған параболикалық тәуелділікті қолдану ғылыми зерттеулерде ғана емес, шаруашылық жұмысты жоспарлауда, сондай-ақ экологиялық нормалау мәселелерін шешуде де пайдаланылуы мүмкін. Антропофильді элементтің серпіні есебінен флораның түр құрамын өзгерту бағытын болжау, әсер ету дәрежесін бағалауға және өсімдікке жүктемені реттеу бойынша оның тұрақты пайдаланылуын қамтамасыз ететін іс-шаралар жүйесін әзірлеуге мүмкіндік береді.