The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются полимер-стабилизированные катализаторы на основе поливинилпирролидона (ПВПД) и хитозана (Хит) для селективного гидрирования ацетиленовых спиртов в мягких условиях.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны жұмсақ жағдайларда ацетилен спирттерін селективті гидрлеу үшін полимермен тұрақтандырылған поливинилпирролидон (ПВПД) және хитозан (Хит) негізіндегі катализаторлар болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Цель работы – разработка эффективных низкопроцентных биметаллических катализаторов и на их основе «зеленых» синтезов цис-олефиновых спиртов и ненасыщенных альдегидов, определение основных закономерностей процессов стереоселективного парциального гидрирования и окисления ненасыщенных спиртов с выработкой рекомендаций по синтезу компонентов феромонов вредных насекомых.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты - тиімді төмен пайызды биметалды катализаторларды және олардың негізінде цис-олефин спирттері мен қанықпаған альдегидтердің "жасыл" синтездерін әзірлеу, зиянды жәндіктерден феромон компоненттерін синтездеу бойынша ұсыныстар әзірлей отырып, стереоселективті жартылыай гидрлеу және қанықпаған спирттердің тотығу процестерінің негізгі заңдылықтарын анықтау болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Для обоснования и интепретации полученных результатов и определения состава и физико-химических характеристик полимер-стабилизированных нанокатализаторов был использован комплекс современных физико-химических методов исследования (ЭМ, ИКС, и др.).

Методы исследования (на казахском) : Алынған нәтижелерді негіздеу және түсіндіру, сондай-ақ полимерлермен тұрақтандырылған нанокатализаторлардың құрамы мен физика-химиялық сипаттамаларын анықтау үшін зерттеудің заманауи физика-химиялық әдістерінің кешені (ЭМ, ИҚС және т.б.) пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе реализации проекта согласно календарному плану были выявлены оптимальные условия (температура, масса навески катализатора, количество субстрата, природа растворителя) стереоселективного гидрирования ацетиленовых спиртов (2-гексин-1-ол, 3,7,11,15-тетраметилгексадецин-1-ол-3 - компонент феромонов) и окисления модельного спирта (аллиловый спирт) на оптимальных биметаллических ПВПД- и хитозан-модифицированных катализаторах. Определен механизм процессов. Составлены техрегламенты на оптимальные 0,5%Pd-Ag(3:1)ПВПД/ZnO и 3%Cr-Fe(1:3)-ПВПД/Siral-40 катализаторы. Новизна решений, заложенных в рассматриваемой работе, заключается в разработке высокоселективных нанесенных полимер-стабилизированных биметаллических катализаторов для процессов стереоселективного гидрирования алкинолов в цис-олефиновые спирты (0,3-0,5% Pd-Ag) и окисления цис-алкенолов до соответствующих ненасыщенных альдегидов и кетонов (ферроцианиды хрома) в мягких условиях (температура 20-60°С, атмосферное давление, нетоксичный растворитель) с целью получения компонентов феромонов вредных насекомых (биопестицидов).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жобаны іске асыру барысында күнтізбелік жоспарға сәйкес ацетилен спирттерін (2-гексин-1-ол, 3,7,11,15-тетраметилгексадецин-1-ол-3 - феромон компоненті) стереоселективті гидрогендеу және модельдік спиртті (аллил спирті) ПВПД және хитозанмен өзгертілген оңтайлы биметалдық катализаторларда тотықтырудың оңтайлы жағдайлары (температура, катализатор суспензиясының массасы, субстрат мөлшері, еріткіштің табиғаты) анықталды. Бұл процестердің механизмі анықталған. Оңтайлы 0,5% Pd-Ag(3:1)ПВПД/ZnO катализаторлары және 3% Cr-Fe(1:3)-ПВПД/Siral-40 катализаторлары үшін техникалық регламенттер әзірленді. Осы жұмыста баяндалған шешімдердің жаңалығы зиянды жәндіктердің (биопестицидтердің) феромондарының компоненттерін алу үшін алкинолдарды цис-олефин спирттеріне (0,3-0,5% Pd-Ag) стереоселективті гидрлеу және цис-алкенолдарды тиісті қанықпаған альдегидтер мен кетондарға (хром ферроцианидтері) дейін жұмсақ жағдайларда (температура 20-60°C, атмосфералық қысым, улы емес еріткіш)тотықтыру процестері үшін полимерлермен тұрақтандырылған жоғары селективті биметалдық катализаторларды әзірлеу болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Установлены оптимальные условия синтеза олефиновых производных гидрированием модельного ацетиленового спирта в присутствии 0,5%Pd-Ag(3:1)ПВПД/ZnO и 0,5%Pd-Ag(3:1)Хит/ZnO катализаторов: температура - 40°С, концентрация субстрата – 0,25 моль/л, масса навески – 0,05г, растворитель – вода, этанол.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : 0,5% Pd-Ag(3:1) PVPD/ZnO және 0,5% Pd-Ag(3:1) Chit/ZnO катализаторларының қатысуымен модель ацетилен спиртін гидрлеу арқылы олефин туындыларын синтездеудің оңтайлы шарттары анықталды: температура - 40°C, субстрат концентрациясы – 0,25 моль/л, үлгі салмағы – 0,05 г, еріткіш – су, этанол.

Level of implementation (in Russian) : Проект является фундаментальным. При решении поставленных в проекте задач были разработаны «зеленые» каталитические процессы для синтеза биологически активных веществ. В перспективе полученные в ходе реализации проекта результаты открывают возможности для коммерциализации результатов исследований, путем взаимодействия науки с производством и сельским хозяйством.

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба іргелі болып табылады. Жобада қойылған мәселелерді шешу барысында биологиялық белсенді заттардың синтезі үшін «жасыл» каталитикалық процестер әзірленді. Болашақта жобаны жүзеге асыру барысында алынған нәтижелер ғылымның өндіріспен және ауыл шаруашылығымен өзара әрекеттесуі арқылы зерттеу нәтижелерін коммерцияландыруға мүмкіндіктер ашады.

Efficiency (in Russian) : В ходе реализации проекта были синтезированы компоненты феромонов вредных насекомых, используемые для достижения экологически чистой и устойчивой сельскохозяйственной среды, снижения частоты использования и дозировки пестицидов, обеспечения безопасности окружающей среды. Таким образом, результаты исследований будут востребованы в сельском хозяйстве. К тому же, возможно применение разработанных полимер-модифицированных катализаторов в каталитических производствах.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба барысында зиянды жәндіктер феромондарының құрамдас бөліктері синтезделді. Бұл компоненттерді экологиялық таза және тұрақты ауылшаруашылық ортасына қол жеткізу, пестицидтерді қолдану жиілігі мен дозасын азайту, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін пайдалануға болады. Осылайша, зерттеу нәтижелері ауыл шаруашылығында сұранысқа ие болады. Сонымен қатар, каталитикалық өндірісте әзірленген полимермен модификацияланған катализаторларды қолдануға болады.

Field of application (in Russian) : Полученные в ходе реализации проекта катализаторы могут быть успешно применены в каталитических процессах, а также в синтезе компонентов феромонов.

Field of application (in Kazakh) : Жоба барысында алынған катализаторларды каталитикалық процестерде, сонымен қатар феромон компоненттерін синтездеуде сәтті қолдануға болады.