The object of research, development or design (in Russian) : Гамма-всплески

The object of research, development or design (in Kazakh) : Гамма- жарқылдар

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является поведение ранних измерений гамма-всплесков, которые позволят впервые идентифицировать механизмы излучения, происходящие во всплесках, что даст возможность понять физику релятивистской струи от образования до позднего послесвечения; создание каталога этих измерений, которые позволят пролить свет на разнообразие процессов гамма-всплесков с помощью статистических и корреляционных исследований.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты алғаш рет релятивистік ағынның түзілуден бастап жарқылдан кейінгі кезеңге дейінгі физикасын тікелей көрсете алатын ерте гамма-жарқылдарының сәулелену процестерін анықтау; осы өлшеулердің каталогын құру – статистикалық және корреляциялық зерттеулер көмегімен, гамма-сәулелену құбылыстарының әртүрлілігіне жарық түсіреді.

Методы исследования (на русском) : Теоретические и экспериментальные исследования гамма-всплесков. Анализ экспериментальных данных по гамма-излучению, полученных на Скоростном Телескопе Назарбаев Университета в Ассы-Тургенской Астрофизической Обсерватории (СТНУА-ТАО) и данных прибора Burst Simultaneous Three-channel Imager, т.е. сведение измерений одного и того же объекта во всех диапазонах в одну таблицу, построение графиков цвет-цвет и графиков цвет-величина, и оценка графиков с ожидаемыми результатами.

Методы исследования (на казахском) : Гамма-жарқылдарды теориялық және эксперименттік зерттеу. Ассы-Түрген астрофизикалық обсерваториясындағы Назарбаев Университетінің Жылдам Телескопында алынған гамма-сәулелену бойынша эксперименттік деректерді және Burst Simultaneous three-Channel Imager аспабының деректерін талдау, яғни бір объектінің өлшемдерін барлық диапазондарда бір кестеге жинақтау, түс-түс графиктерін және түс-түс графиктерін құру-күтілетін нәтижелері бар графиктердің шамасы және бағасы.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведены наблюдения 3 гамма-всплесков GRB 230228A, GRB230328B и GRB230506C. Произведена первичная обработка и калибровка полученных изображений. Проведен анализ оптических наблюдений гамма-всплеска GRB201015A, обнаружено три основных периода раннего послесвечения. Проведены измерения временного затухания и спектральных наклонов мгновенного излучения и/или раннего послесвечения зарегистрированных гамма-всплесков. Наши данные во время затухания показывают сильную эволюцию цвета от красного к синему с изменением угла наклона логарифма оптического наблюдения, при этом угол наклона логарифма рентгеновского наблюдения оставался постоянным. Мы не нашли свидетельств двухкомпонентной структуры струи, перехода от обратного к прямому удару или компонента быстрого выброса, которые объяснили бы это изменение наклона. Мы обнаруживаем, что большинство изменений спектрального наклона оптических наблюдений согласуется с монотонным затуханием экстинкции, свидетельствующим о разрушении пыли. Начата оценка возможного вымирания родительской галактики и нашей галактики Млечный Путь. Новизна проекта заключается в уникальной способности нашей группы проводить измерения формы спектра в момент времени взрыва и в переходной фазе взрыв/начало послесвечения гамма-всплеска благодаря нашему быстродействующему и многодиапазонному прибору.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Есеп беру кезеңінде GRB 230228A, GRB230328B және GRB230506C 3 гамма-жарқылдарына бақылау жүргізілді. Алынған кескіндерді бастапқы өңдеу және калибрлеу жүргізілді. GRB201015A гамма-сәулелік жарқылдың оптикалық бақылауларына талдау жасалды, ерте жарықтандырудың үш негізгі кезеңі анықталды. Лездік сәулеленудің және/немесе тіркелген гамма-сәулелік жарқылдардың ерте жарықтануының уақытша әлсіреуі мен спектрлік көлбеуін өлшеу жүргізілді. Біздің әлсіреу кезіндегі деректеріміз оптикалық бақылау логарифмінің көлбеу бұрышының өзгеруімен қызылдан көкке дейін күшті түс эволюциясын көрсетеді, рентгендік бақылау логарифмінің көлбеу бұрышы тұрақты болып қалады. Біз екі бөліктен тұратын реактивті құрылымның, кері соққыдан тікелей соққыға ауысудың немесе осы көлбеу өзгерісті түсіндіретін жылдам лақтыру компонентінің дәлелдерін таппадық. Оптикалық бақылаулардың спектрлік көлбеуіндегі өзгерістердің көпшілігі шаңның бұзылуын көрсететін жойылудың монотонды ыдырауына сәйкес келетінін анықтаймыз. Аналық галактика мен біздің Құс жолы галактикасының жойылуы мүмкін деп бағалау басталды. Жобаның жаңалығы біздің топтың жарылыс уақытында спектр пішінін өлшеуге және өтпелі фазада жарылыс/гамма-жарқыл кейінгі жарылыстың басталуына біздің жылдам әрекет ететін және көп диапазонды құрылғы.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проект реализован в Лаборатории Энергетического Космоса (ЛЭК) Назарбаев университета (НУ). ЛЭК располагает надежной базой для астрономических наблюдений. Сумма, заложенная на 2023 года для реализации проекта освоена и использована по назначению. Произведена оплата труда членам исследовательской группы проекта. Все расходы, связанные с командировками, напрямую связанные с проведением исследований, освоены. В 2023 году руководитель проекта участвовал в международной конференции: «Timescales in Astrophysics» (New York University, Abu Dhabi, 16-20 января, 2023 г). С целью обсуждения результатов исследования научный руководитель участвовал на научных семинарах «Central Asia radio-Astronomy Training Workshop» (г. Урумчи, КНР, 15-26 августа 2023 г.), «Seventh workshop on robotic autonomous observatories» (Málaga, Spain, 14-22 октября, 2023 г.), Xinjiang Astronomical Observatory (XAO), Chinese Academy of Sciences ((г. Урумчи, КНР) и КазНУ имени аль-Фараби (г.Алматы, Казахстан). Оборудование (компьютерная техника), заложенное для выполнения первоначальной обработки наблюдений и основных расчетов, приобретено в рамках суммы, заложенной в проектной калькуляции.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба Назарбаев Университетінің Энергетикалық ғарыш зертханасында іске асырылды. Зертханада астрономиялық бақылаулар үшін сенімді база жабдықтары бар. Жобаны іске асыру үшін 2023 жылға салынған сома игеріліп, мақсаты бойынша пайдаланылды. Жобаның зерттеу тобының мүшелеріне еңбекақы төленді. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарларға байланысты, зерттеулер жүргізуге тікелей байланысты барлық шығыстар игерілді. 2023 жылы жоба жетекшісі «Timescales in Astrophysics» халықаралық конференциясына қатысты (New York University, Abu Dhabi, 16-20 қаңтар, 2023 ж.). Зерттеу нәтижелерін талқылау мақсатында ғылыми жетекші «Central Asia Radio-Astronomy Training Workshop» ғылыми семинарларына қатысты (г. Үрімші, ҚХР, 15-26 тамыз 2023 ж.), «Seventh workshop on robotic autonomous observatories» (Málaga, Spain, 14-22 қазан, 2023 ж.), Xinjiang Astronomical Observatory (XAO), Chinese Academy of Sciences ((г. Үрімші, ҚХР) және әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Алматы қ., Қазақстан). Бақылаулар мен негізгі есептеулерді бастапқы өңдеуді орындау үшін салынған жабдық (компьютерлік техника) жобалық калькуляцияға салынған сома шеңберінде сатып алынды.

Level of implementation (in Russian) : В настоящее время разработанная методика проведения исследований гамма-всплесков внедряется в учебный процесс докторантуры в виде отдельных лекций и практических заданий. К участию в проекте привлечены докторанты, темы диссертационных работ которых связаны с изучением гамма-всплесков.

Level of implementation (in Kazakh) : Қазіргі уақытта гамма-сәулелік жарқылдарды зерттеуді жүргізудің әзірленген әдістемесі докторантураның оқу процесіне жеке дәрістер мен практикалық тапсырмалар түрінде енгізілуде. Жобаға диссертациялық жұмыстардың тақырыптары гамма-сәулелік жарқылдарды зерттеумен байланысты докторанттар тартылды.

Efficiency (in Russian) : В ходе реализации проекта будут созданы предпосылки для интенсификации научных исследований: будет усовершенствована исследовательская лаборатория и модернизирована материально-техническая база обсерватории; повысится эффективность наблюдений и точность результатов обработки данных. Ожидаемый научный эффект: наблюдательные данные, которые получены участниками исследовательской группы и будут получены в результате реализации данного проекта, являются новыми и уникальными, их можно будет использовать спустя годы и десятилетия в ходе теоретических исследований в данной области астрофизики.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны іске асыру барысында ғылыми зерттеулерді жандандыру үшін алғышарттар жасалады: зерттеу зертханасы жетілдіріледі және обсерваторияның материалдық-техникалық базасы жаңғыртылады; бақылаулардың тиімділігі және деректерді өңдеу нәтижелерінің дәлдігі артады. Күтілетін ғылыми әсер: зерттеу тобының қатысушылары алған және осы жобаны іске асыру нәтижесінде алынатын бақылау деректері жаңа және бірегей болып табылады, оларды астрофизиканың осы саласындағы теориялық зерттеулер барысында жылдар мен онжылдықтардан кейін пайдалануға болады.

Field of application (in Russian) : Астрофизика Основными потребителями наблюдательных и теоретических результатов являются ученые - экспериментаторы и теоретики, занимающиеся проблемами астрофизики.

Field of application (in Kazakh) : Астрофизика Бақылау және теориялық нәтижелердің негізгі тұтынушылары астрофизика мәселелерімен айналысатын эксперименталды ғалымдар мен теоретиктер болып табылады.