The object of research, development or design (in Russian) : Ярчайшие звезды нашей Галактики, в том числе α Персея и α Ориона (Бельгейзе), слабые звезды Галактики, в особенности звезды гало Галактики, звезды спутников Галактики – Большого и Малого Магеллановых Облаков и карликовой сфероидальной галактики в созвездии Печи (Fornax).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Біздің Галактиканың ең жарқын жұлдыздары, соның ішінде α Персей және α Орион (Бельгейз), Галактиканың әлсіз жұлдыздары, әсіресе Галактиканың гало жұлдыздары, Галактиканың серіктер жұлдыздары – Үлкен және Кіші Магелландық бұлттар және Пеш шоқжұлдызындағы ергежейлі сфероидты Галактика (Fornax).

Aim of work (in Russian) : На основе наблюдательных данных для большого количества звезд в Галактике и в Местной группе галактик получить зависимости относительного содержания химических элементов в звездных атмосферах от потенциалов второй ионизации этих элементов; начать разработку предварительной теоретической модели, позволяющей объяснить это наблюдаемое явление.

Aim of work (in Kazakh) : Галактикадағы және галактикалардың жергілікті тобындағы көптеген жұлдыздар үшін бақылау мәліметтеріне сүйене отырып, жұлдызды атмосферадағы химиялық элементтердің салыстырмалы құрамының осы элементтердің екінші иондану потенциалына тәуелділігін алу; осы байқалатын құбылысты түсіндіруге мүмкіндік беретін алдын-ала теориялық модельді әзірлеуді бастау.

Методы исследования (на русском) : Определения химического состава атмосфер звезд нашей Галактики и трех галактик Местной Группы методами синтетического спектра и методом моделей атмосфер. Анализ опубликованных данных по химическому содержанию звезд нашей Галактики и других членов Местной Группы галактик. Разработка количественной теории изучаемого эффекта, как аккреции межзвездного газа на атмосферы звезд различных типов.

Методы исследования (на казахском) : Синтетикалық спектр әдісімен және атмосфералық модельдер әдісімен біздің Галактика жұлдыздары мен жергілікті топтағы үш галактиканың атмосфералық химиялық құрамын анықтау. Біздің Галактика жұлдыздарының және жергілікті Галактика тобының басқа мүшелерінің химиялық құрамы туралы жарияланған деректерді талдау. Әр түрлі типтегі жұлдыздардың атмосферасына жұлдызаралық газдың жинақталуы сияқты зерттелетін әсердің сандық теориясын жасау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Начато исследование спектра яркого сверхгиганта Галактики - α Персея. Начата работа со спектрами и опубликованными данными по обзорам слабых звезд нашей Галактики (GALAH, APOGEE), звезд гало Галактики и сверхгигантов (цефеид) Большого и Малого Магеллановых Облаков – ближайших спутников Галактики. В изучаемых звездах по новым наблюдательным данным (для α Персея) и впервые для всех остальных изучаемых звезд проводится исследование зависимости относительного содержания химических элементов от потенциала второй ионизации этих элементов. В 2022 году результаты, на которых базируется проект, докладывались на Генеральной Ассамблее Международного Астрономического Союза (IAUGA-2022, Республика Корея, Бусан, 2 – 11 августа, 2022 год). Подготовлены к публикации и в декабре 2022 года будут отправлены в печать результаты исследования упомянутой зависимости для звезд гало Галактики.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Галактиканың жарқын супергиганты - α Персейдің спектрін зерттеу басталды. Біздің Галактиканың әлсіз жұлдыздары (GALAH, APOGEE), галактикалық гало жұлдыздары және үлкен және кіші магелландық бұлттардың супергиганттары (цефеидтер) – Галактиканың жақын серіктері туралы спектрлер мен жарияланған мәліметтермен жұмыс басталды. Зерттелетін жұлдыздарда Жаңа бақылау деректері бойынша (α Персей үшін) және зерттелетін барлық басқа жұлдыздар үшін алғаш рет химиялық элементтердің салыстырмалы құрамының осы элементтердің екінші иондану потенциалына тәуелділігі зерттеледі. 022 жылы жоба негізделген нәтижелер Халықаралық астрономиялық одақтың Бас Ассамблеясында баяндалды (IAUGA-2022, Корея Республикасы, Бусан, 2 – 11 тамыз, 2022 жыл). Жариялауға дайын және 2022 жылдың желтоқсанында галактикалық гало жұлдыздары үшін аталған тәуелділікті зерттеу нәтижелері баспаға жіберіледі.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Задания выполняются в лаборатории Вычислительной астрофизики физико-технического факультета КазНУ имени аль-Фараби. Лаборатория размещена в 2-х помещениях общей площадью 84 м2. Они оснащены необходимой современной материально-технической базой и организационной инфраструктурой. Сумма, заложенная на 2022 года для реализации проекта освоена и использована по назначению. Произведена оплата труда (включая налоги и другие обязательные платежи в бюджет). Все расходы, связанные с командировками за пределы Республики Казахстан, напрямую связанные с проведением исследований, включающие участие в конференциях и научных семинарах, выезды для заключения международного сотрудничества с другими научными организациями, специализирующимися в данной области исследований освоены.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Тапсырмалар әл-Фараби атындағы ҚазҰУ физика-техникалық факультетінің Есептеуіш астрофизика зертханасында орындалады. Зертхана жалпы ауданы 84 м2 болатын 2 бөлмеде орналасқан. Олар қажетті заманауи материалдық-техникалық базамен және ұйымдастырушылық инфрақұрылыммен жабдықталған. Жобаны іске асыру үшін 2022 жылға салынған сома игеріліп, мақсаты бойынша пайдаланылды. Жобаның зерттеу тобының мүшелеріне еңбекақы (салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді қоса алғанда) төленді. Конференциялар мен ғылыми семинарларға қатысуды, осы зерттеу саласында маманданған басқа да ғылыми ұйымдармен халықаралық ынтымақтастық жасасу үшін шығуларды қамтитын зерттеулер жүргізуге тікелей байланысты Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарларға байланысты барлық шығыстар игерілді.

Level of implementation (in Russian) : В настоящее время разработанная методика проведения исследований внедрена в учебный процесс бакалавриата в виде индивидуальных лекций и практических заданий.

Level of implementation (in Kazakh) : Қазіргі уақытта зерттеулер жүргізудің әзірленген әдістемесі бакалавриаттың оқу процесіне жеке дәрістер мен практикалық тапсырмалар түрінде енгізілді.

Efficiency (in Russian) : Во время выполнения проекта проходит внедрение современных методов изучения химического состава звездных атмосфер, создаются предпосылки для совместных научных исследований, проводимых в различных государствах, повышается эффективность наблюдений и точность результатов обработки данных. Полученные результаты могут быть использованы экспериментаторами и теоретиками, работающими в данной области астрофизики. Ожидаемый научный эффект: наблюдательные данные и количественная теория аккреции межзвездного газа на звездные атмосферы, получаемые участниками исследовательской группы, в которую входит автор и исполнитель проекта являются новыми и уникальными, их можно будет использовать спустя годы и десятилетия в ходе теоретических исследований во многих областях астрофизики – от звездной астрофизики, до астрофизики космических лучей.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны орындау барысында жұлдызды атмосфераның химиялық құрамын зерттеудің заманауи әдістері енгізілуде, әртүрлі мемлекеттерде жүргізілген бірлескен ғылыми зерттеулердің алғышарттары жасалуда, бақылаулардың тиімділігі мен деректерді өңдеу нәтижелерінің дәлдігі артуда. Алынған нәтижелерді астрофизиканың осы саласында жұмыс істейтін экспериментаторлар мен теоретиктер қолдана алады. Күтілетін ғылыми әсер: автор мен жоба орындаушысын қамтитын зерттеу тобының қатысушылары алған жұлдызаралық газдың жұлдызды атмосфераға жинақталуының бақылау деректері мен сандық теориясы жаңа және бірегей болып табылады, оны жылдар мен ондаған жылдардан кейін астрофизиканың көптеген салаларында – жұлдызды астрофизикадан ғарыштық сәулелер астрофизикасына дейінгі теориялық зерттеулерде пайдалануға болады.

Field of application (in Russian) : Астрофизика. Основными потребителями результатов данного исследования являются экспериментаторы и теоретики, занимающиеся проблемами астрофизики. Это звездная астрофизика, физика межзвездной среды, включая физику космических лучей, эволюция галактик.

Field of application (in Kazakh) : Астрофизика. Бұл зерттеу нәтижелерінің негізгі тұтынушылары астрофизика мәселелерімен айналысатын экспериментаторлар мен теоретиктер болып табылады. Бұл жұлдызды астрофизика, жұлдызаралық орта физикасы, оның ішінде ғарыштық сәулелер физикасы, галактикалар эволюциясы.