The object of research, development or design (in Russian) : Каспийский тюлень, долгинская сельдь, каспийская вобла, сингиль, каспийская атерина, бычок-головач, бычок-песочник

The object of research, development or design (in Kazakh) : Каспий итбалығы, долгин майшабағы, Каспий торта балығы, сингил, Каспий атеринасы, мүңгір, мүңгір-құмдауық

Aim of work (in Russian) : Целью исследований в 2022 году было на основе описания и сравнительного анализа морфологии отолитов разных видов рыб получить данные о разнообразии отолитов, о меж- и внутривидовых отличиях, сформировать коллекции отолитов рыб семейства бычковых, карповых и других видов рыб.

Aim of work (in Kazakh) : 2022 жылы зерттеудің мақсаты әртүрлі балық түрлерінің отолиттерінің морфологиясын сипаттау және салыстырмалы талдау негізінде отолиттердің әртүрлілігі, түраралық және түрішілік айырмашылықтар туралы мәліметтер алу, мүңгір, тұқы және басқа да балық түрлерінің балықтарының отолиттерінің жинақтамасын қалыптастыру болды.

Методы исследования (на русском) : Биологический анализ рыб проводился по общепринятой методике, отмечались следующие параметры: длина рыбы, длина рыбы без хвостового плавника, длина головы, ширина лба, высота головы через глаз, вес рыбы, вес рыбы без внутренних органов, пол, стадия зрелости и жирность рыбы. Извлечение отолитов осуществлялось следующим образом. Скальпелем производился разрез по середине головы вдоль глаз до верхнего края жаберной крышки. С конца головы делается разрез поперёк до конца и голова расскрывается как книга. Препаровальной иглой или скальпелем, в зависимости от размера рыбы, осуществляется поиск отолитов в зоне их нахождения. Для измерения отолитов использовался тринокуляр Motic. Длина отолита измеряется от края передней до края задней части. Ширина отолита измеряется через ядрышко от края основания до края открылка. Для анализа измерений отолитов используются методы биометрии, статистический анализ, построение таблиц, графиков зависимости, линейных функций, вычисление соотношений и корреляций. На основе морфологических параметров измеренных отолитов были рассчитаны индексы формы - отношение длины к ширине отолита, отношение квадрата периметра к площади, фактор формы, фактор округлости, прямоугольность, эллиптичность. Для расчета индексов формы отолитов у каспийской воблы использовались астерискусы у остальных видов – сагитта.

Методы исследования (на казахском) : Жалпы қабылданған әдістеме бойынша балықтарға биологиялық талдау жүргізілді, мынадай параметрлер атап өтілді: балықтың ұзындығы, құйрық жүзбеқанатын санамағандағы балықтың ұзындығы, басының ұзындығы, маңдайдың ені, көзінен бастап басының биіктігі, балықтың салмағы, ішкі ағзаларсыз балықтың салмағы, жынысы, жетілу кезеңі және балықтың майлылығы. Отолиттерді алу келесі жолмен жүргізілді. Скальпельмен бастың ортасынан көздің бойымен желбезек қақпағының жоғарғы жиегіне дейін кесінді жасалды. Бастың аяғынан ұшына дейін тік кесіледі, сол кезде басы кітап сияқты ашылады. Балықтың мөлшеріне байланысты іреуіш инемен немесе скальпельмен отолиттерді олардың орналасқан жерінен іздейді. Отолиттерді өлшеу үшін Motic тринокуляры қолданылды. Отолиттің ұзындығы алдыңғы шетінен артқы бөліктің шетіне дейін өлшенеді. Отолиттің ені ядрошық арқылы негіздің шетінен ашқыш шетіне дейін өлшенеді. Отолит өлшемдерін талдау үшін биометрия әдістері, статистикалық талдау, кесте құру, тәуелділік графиктері, сызықтық функциялар, қатынастар мен корреляцияларды есептеу қолданылады. Өлшенген отолиттердің морфологиялық көрсеткіштеріне сүйене отырып, пішін индекстері есептелді – ұзындығының отолит еніне қатынасы, периметр квадратының ауданға қатынасы, пішін факторы, дөңгелектік факторы, тікбұрыштылық, және эллипстік Каспий торта балығындағы отолит формасының индекстерін есептеу үшін астерискус, қалған түрлерінде – сагитта қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Для отолитов исследуемых видов были сделаны морфологическое описание и изучена размерная изменчивость. Для сравнения отолитов рыб разных видов и выявления характерных отличительных признаков были высчитаны индексы формы отолитов, описывающие относительную площадь, эллиптичность, округлость, прямоугольность и другие признаки. Вычисление индексов формы необходимо для более точного видового определения отолитов, а при морфологическом анализе конкретизирует и подтверждает описание фигуры. При сравнении отолитов разных видов значение индексов формы отолитов также может играть ключевую роль. На данный момент можно сделать вывод, что индексы формы отолитов имеют слабую зависимость от роста рыбы. Более того, наблюдаются и отрицательные корреляции, которые показывают обратную зависимость сравниваемых величин. В дальнейшем будет производиться статистический анализ, а также пополнение базы данных, которые могут уточнить или добавить другие заключения.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттелетін түрлердің отолиттері үшін морфологиялық сипаттама жасалды және өлшемдік өзгергіштік зерттелді. Әр түрлі балықтардың отолиттерін салыстыру және тән ерекшеліктерін анықтау үшін салыстырмалы ауданды, эллипстікті, дөңгелектікті, тіктөртбұрыштылықты және басқа белгілерді сипаттайтын отолит пішінінің индекстері есептелді. Пішін индекстерін есептеу отолиттердің нақты түрлерін анықтау үшін қажет, ал морфологиялық талдау кезінде фигураның сипаттамасын нақтылайды және растайды. Әр түрлі отолиттерді салыстыру кезінде отолит формасының индекстерінің мәні де шешуші рөл атқаруы мүмкін. Қазіргі уақытта отолит формасының индекстері балықтың өсуіне әлсіз тәуелділікке ие деген қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар, салыстырылған шамалардың кері байланысын көрсететін теріс корреляциялар да байқалады. Болашақта статистикалық талдау, сондай-ақ басқа қорытындыларды нақтылауға немесе қосуға болатын мәліметтер базасын толықтыру жүргізілетін болады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Были совершены экспедиции в Мангыстускую и Атыраускую области для сбора необходимого материала в Каспийском море; доставка экспедиций до потенциальных мест лежбищ тюленей производилась на моторных лодках-бударах Riverboat 90 Caspian; для отбора проб применялись жаберные сети с диаметром ячеи 30 и 40 мм, бимтрал; для камеральной обработки использовались лабораторные пинцеты, скальпели, штангенциркуль, весы Micro balance scale CAS MWP-3000H, тринокуляр Motic; для каждого исследуемого вида рыб были получены формулы для восстановления длины рыбы по длине и ширине отолитов (всего 11 формул).

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Каспий теңізінде қажетті материалды жинау үшін Маңғыстау және Атырау облыстарына экспедициялар жасалды; экспедицияларды итбалықтардың болуы мүмкін орындарына жеткізу Riverboat 90 Caspian моторлы бударка қайығында жүргізілді; сынамаларды алу үшін ұяшық диаметрі 30 және 40 мм, бимтрал желбезекті желілері қолданылды; камералдық өңдеу үшін зертханалық пинцеттер, скальпельдер, штангенциркуль, Micro balance scale CAS MWP-3000H таразысы, Motic тринокуляры пайдаланылды; зерттелетін әрбір балық түрі үшін отолиттердің ұзындығы мен ені бойынша балықтың ұзындығын қалпына келтіру формулалары алынды (барлығы 11 формула).

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Поскольку питание является одной из определяющих жизненных функций организма, то изучение пищевого спектра тюленей и проведение сравнительного анализа с ретроспективными данными представляет большой интерес для изучения вопросов адаптации животных к изменяющимся условиям обитания и оценки достаточности для них кормовой базы в море. В целом, изучение питания каспийского тюленя важно для разработки стратегии сохранения вида, обоснования и создания сети особо охраняемых природных территорий Результаты исследований будут иметь большое значение для разработки стратегии сохранения каспийского тюленя, ценности местообитаний, сохранения и устойчивого использования тех или иных видов рыб, служащих объектами питания каспийского тюленя. Изучение разнообразия и морфологии отолитов рыб имеют важное значение для уточнения систематического статуса и популяционной структуры рыб Каспийского моря, выяснения по мере накопления данных филогенетических взаимоотношений с рыбами других водных бассейнов, прежде всего, Черноморско-Азовского.

Field of application (in Kazakh) : Қоректену организмнің өмірлік функцияларының бірі болғандықтан, итбалықтардың қоректік спектрін зерттеу және ретроспективті мәліметтермен салыстырмалы талдау жүргізу жануарлардың өзгеріп отыратын тіршілік ету ортасына бейімделу мәселелерін зерттеуге және олар үшін теңіздегі азық-түлік базасының жеткіліктілігін бағалауға үлкен қызығушылық тудырады. Жалпы, Каспий итбалығының қоректенуін зерттеу түрді сақтау стратегиясын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісін құру және негіздеу үшін маңызды. Зерттеу нәтижелері Каспий итбалығын сақтау стратегиясын, мекендеу орындарының құндылығын, Каспий итбалығын қоректену объектілері ретінде қызмет ететін балықтардың белгілі бір түрлерін сақтау және тұрақты пайдалану үшін үлкен маңызға ие болады. Балық отолиттерінің әртүрлілігі мен морфологиясын зерттеу Каспий теңізі балықтарының жүйелі мәртебесі мен популяциялық құрылымын нақтылау, басқа су бассейндерінің, ең алдымен Қара теңіз-Азов балықтарымен филогенетикалық қатынастардың жинақталуына қарай нақтылау үшін өте маңызды.