The object of research, development or design (in Russian) : Дикорастущие виды и экскюзивные сорта тюльпана

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қызғалдақтың жабайы түрлері мен эксклюзивті сорттары.

Aim of work (in Russian) : Развитие цветоводческой отрасли Казахстана путем внедрения в производство перспективных, интродуцированных видов и сортов тюльпана, создания коллекции исходного материала для селекции, эффективных методов их ускоренного размножения, адаптации и практического внедрения конкурентоспособной, научно-обоснованной инновационной технологии его выращивания в условиях открытого и закрытого грунта юга и юго-востока Казахстана

Aim of work (in Kazakh) : Қызғалдақтың қолданыстық келешегі зор түрлері мен сорттарын өндіріске енгізу, селекция үшін бастапқы материалдар топтамасын жасау, жедел көбейту мен бейімдеудің тиімді әдістерін жасау арқылы Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысының ашық және жабық топырағы жағдайына бейімделген қызғалдақ өсірудің бәсекеге қабілетті, ғылыми негізделген инновациялық технологиясын қолданысқа енгізу негізінде Қазақстанның гүл өсіру саласын дамыту.

Методы исследования (на русском) : В реализации Проекта грантового финансирования предполагается использовать основные методы эмпирических исследований (наблюдения, сравнения, измерения и эксперимент), позволяющие дать сравнительную оценку адаптационных возможностей опытных растений при использовании различных технологий выращивания и размножения. Будут применены эколого-морфологические методы исследования, в результате которых будет собрана информация по фенологическим, морфологическим, биологическим особенностям развития видов и сортов тюльпана в различных почвенно-климатических зонах Казахстана, а также в зависимости от применяемых технологии выращивания и размножения. Для достижения цели будут использованы классические методы растениеводства, общей ботаники и интродукции растений. В исследованиях будут использованы не менее 20 дикорастущих видов, 30 сортов, относящиеся к ранне-, средне- и позднецветущим группам, 7 классам тюльпанов, таким как Дарвиновы гибриды, Простые ранние, Махровые ранние, Триумф, Бахромчатые, Лилиецветные, Простые поздние.

Методы исследования (на казахском) : Гранттық қаржыландыру жобасын іске асыруда өсіру мен көбейтудің әртүрлі технологияларын пайдалану кезінде тәжірибелік өсімдіктердің бейімделу мүмкіндіктеріне салыстырмалы баға беруге мүмкіндік беретін эмпирикалық зерттеулердің (байқау, салыстыру, өлшеу және эксперимент) негізгі әдістерін пайдалану болжанып отыр. Зерттеуде экологиялық-морфологиялық әдістер қолданылатын болады, олардың нәтижесінде Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында қызғалдақ түрлері мен сорттарының фенологиялық, морфологиялық, биологиялық даму ерекшеліктері жөніндегі, сондай-ақ қолданылатын өсіру және көбейту технологияларына байланысты ақпарат жиналатын болады. Мақсатқа қол жеткізу үшін өсімдік шаруашылығының, жалпы ботаниканың және өсімдіктерді интродукциялаудың классикалық әдістері пайдаланылатын болады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Создан план эксперимента по разработке инновационных технологии размножения и выращивания эксклюзивных видов и сортов тюльпана. Заложены 4 опыта в условиях закрытого грунта по трем вариантам с использованием 5-ти эксклюзивных сортов и 2 опыта в условиях открытого грунта с тремя вариантами опыта 5-ти видов и 5-ти сортов тюльпана. Проведен скриннинг инновационных технологий выращивания и размножения тюльпанов в закрытом и открытом грунте, лучшие из которых включены в план эксперимента. В ботаническом саду МКТУ им. Х.А.Ясави созданы: коллекция дикорастущих 7 видов тюльпана, коллекция эксклюзивных сортов тюльпана. В ходе экспедиционных исследований естесственных популяции дикорастущих видов тюльпана Алматинской, Жамбылской и Туркестанской областей установлены географические координаты популяции 11 видов дикорастущих тюльпанов. Освоены методики, подготовлены приборы, оборудование для разработки методов ускоренного вегетативного, семенного, микроклонального размножения тюльпана. Реконструирована полуподземная теплица, установлены стеллажи, термоизоляция, проведена система отопления. Заготовлены компоненты комплекса минеральных удобрений (КМУ), лабораторное оборудование. Получен обширный материал по биометрическим показателям роста и развития дикорастущих видов и эксклюзивных сортов тюльпана интродуцированных в г. Туркестан. Все эти исследования в Казахстане проведены впервые.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қызғалдақтың эксклюзивті түрлері мен сорттарын көбейту мен өсірудің инновациялық технологияларын әзірлеу бойынша эксперимент жоспары құрылды. 5 эксклюзивті сортты пайдалана отырып, үш нұсқа бойынша жабық топырақ жағдайында 4 тәжірибе және қызғалдақтың 5 түрі мен 5 сорты тәжірибесінің үш нұсқасы бар ашық топырақ жағдайында 2 тәжірибе қаланды. Жабық және ашық жерлерде қызғалдақтарды өсіру мен көбейтудің инновациялық технологияларына скрининг жүргізілді, олардың ең жақсысы эксперимент жоспарына енгізілген. ХҚТУ ботаникалық бағында. Х. А. Ясауи құрылды: қызғалдақтың жабайы 7 түрінің жинағы, қызғалдақтың эксклюзивті сорттарының жинағы. Алматы, Жамбыл және Түркістан облыстарының жабайы өсетін қызғалдақ түрлерінің табиғи популяциясын экспедициялық зерттеу барысында жабайы өсетін қызғалдақтардың 11 түрінің популяциясының географиялық координаттары белгіленді. Қызғалдақтың жеделдетілген вегетативті, тұқымдық, микроклоналды көбею әдістерін әзірлеу үшін техникалар, аспаптар, жабдықтар әзірленді. Жартылай жерасты жылыжайы қайта жаңартылды, сөрелер, жылу оқшаулау орнатылды, жылыту жүйесі жүргізілді. Минералды тыңайтқыштар кешенінің (КМУ) компоненттері, зертханалық жабдықтар дайындалды. Түркістан қаласына енгізілген жабайы түрлер мен қызғалдақтың эксклюзивті сорттарының өсуі мен дамуының биометриялық көрсеткіштері бойынша ауқымды материал алынды. Осы зерттеулердің барлығы Қазақстанда алғаш рет жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По интродукционным показателям из дикорастущих видов наиболее успешным оказались Tulipa ortopoda и T. Bifloriformis, из эксклюзивных сортов сорта Synaeda blue и Nazarbaev. Создана вся необходимая инфраструктура для реализации целей и задач проекта.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жабайы түрлердің интродукциялық көрсеткіштері бойынша Tulipa ortopoda және T. Bifloriformis, Synaeda blue және Nazarbaev сорттарының эксклюзивті сорттарынан ең сәтті болды. Жобаның мақсаттары мен міндеттерін іске асыру үшін барлық қажетті инфрақұрылым құрылды.

Level of implementation (in Russian) : 1-ый год исследования и поэтому о степени внедрения говорить рано.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеудің бірінші жылы болғанына байланысты қолданысқа енгізу туралы айту ерте.

Efficiency (in Russian) : Вегетативное размножение сортов тюльпана показала высокую сортоспечифичность. Так, сорта тюльпана резко отличались по образованию как по количеству, так и по доле крупных луковиц. Наиболее крупные луковицы образует сорт Match, 33,8% от общего количества образовавшихся луковиц были крупными. Сорт Synaeda blue в первый год интродукции образовал 100% мелких некондиционных луковиц. Эффективность вегетативного размножения тюльпанов является сортоспецифичным признаком.

Efficiency (in Kazakh) : Қызғалдақтарды вегетативтік жолмен көбейту сортқа байланысты екендігі анықталды. Қызғалдақ сорттары арасында жалпы түзілген пиязшықтар саны және олардың ірілігі бойынша үлкен айырмашылықтар байқалды. Ірі пизшықтар түзу қасиетімен Match сорты ерекшеленді, түзілген пиязшықтардың 33,8%-ы ірі категорияға жататын болды, ал Synaeda blue сорты интродукцияның І жылы 100% ұсақ пиязшықтар түзді. Бұл деректер қызғалдақтарды вегетативтік жолмен көбейтудің тиімділігі толығынан сорттық ерекшелікке тәуелді.

Field of application (in Russian) : Цветоводство, декоративное растениеводство, селекция и семеноводство, биотехнология.

Field of application (in Kazakh) : Гүл өсіру, сәндік өсімдік шаруашылығы, селекция және тұқым шаруашылығы, биотехнология.