The object of research, development or design (in Russian) : Исследуется материальная и духовная культура населения позднесредневековых городов Юго-Восточного Казахстана, со второй четверти XIII в. вошедших в состав Монгольской империи и улуса Чагатая, а в последней трети XIV – начале XV в. переживших захватнические походы эмира Тимура и его потомков в Могулистан.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Оңтүстік-шығыс Қазақстанның кейінгі ортағасырлық қалалары халқының материалдық және рухани мәдениеті зерттеуде Моңғол империясы мен Шағатай ұлысының құрамына енген XIII ғасырдың екінші ширегінен бастап, Әмір Тимур мен оның ұрпақтарының Моғолстанға басып алу жорықтарынан аман қалған XIV ғасырдың соңғы үштен бірінде – XV ғасырдың басына дейінгі кезеңді қамтиды.

Aim of work (in Russian) : На примере археологического изучения городищ Аспара и Шаруашылык в Чу-Таласском междуречье и путем сопоставления новых данных с ранее полученными материалами исследовать особенности градостроительства, архитектуры, палеоэкономики, ремесел, торговли и денежного обращения; рассмотреть вопросы взаимодействия городского и кочевого населения, роль городов в формировании государственности.

Aim of work (in Kazakh) : Шу-Талас аралығындағы Аспара және Шаруашылдық қалаларының археологиялық зерттеу мысалында және бұрын алынған материалдармен жаңа деректерді салыстыру арқылы қала құрылысы, сәулет, палеоэкономика, қолөнер, сауда және ақша айналымының ерекшеліктерін зерттеу; қала мен көшпелі халықтың өзара іс-қимыл мәселелерін, мемлекеттілікті қалыптастырудағы қалалардың рөлін қарастыру.

Методы исследования (на русском) : При реализации проекта применяется методика комплексного исследования, предусматривающая наряду с традиционными приемами археологических разведок и раскопок применять методы геоархеологии и новейших технологий документирования. Для выявления планировки и фортификации, для разработки топографических планов городищ, а также при подготовке к наземной разведке памятников кочевой культуры в ареале исследуемых урбанистических центров – для решения этих задач используется дешифровка космических снимков, а также создание ортофотопланов с применением квадрокоптера (дрона), цифровой фотокамеры и электронного тахеометра. Для увеличения эффективности археологических исследований систематически применяется метод металлоразведки: обследование с помощью металлодетектора и документирование (регистрация по JPS-навигатору или теодолитом) находок на поверхности памятников, предварительное сканирование изучаемого культурного слоя, контроль грунта археологических отвалов. Исследование стратиграфии памятников дополняется отбором образцов грунта из опорных шурфов и раскопов для палеоботанического изучения (палинологический анализ), а также отбором органических образцов (уголь, кости) для радиокарбонного датирования по 14С. Для сохранения исследованных участков памятников применяются методы полевой консервации: полная или частичная (при необходимости продолжения в дальнейшем раскопок или контрольного отбора проб для естественнонаучного изучения) засыпка шурфов и раскопов отсортированным грунтом.

Методы исследования (на казахском) : Жобаны іске асыру кезінде археологиялық барлау мен қазудың дәстүрлі әдістерімен қатар геоархеология әдістерін және құжаттаудың жаңа технологияларын қолдануды көздейтін кешенді зерттеу әдістемесі қолданылады. Жоспарлау мен фортификацияны анықтау, қалалардың топографиялық жоспарларын әзірлеу үшін, сондай-ақ зерттелетін урбанистік орталықтардың ауқымындағы көшпелі мәдениет ескерткіштерін жерүсті барлауға дайындауда ғарыштық суреттердің шифрын ашу, сондай-ақ квадрокоптерді (дронды), цифрлық фотокамераны және электрондық тахеометрді қолдана отырып ортофотопландар жасау пайдаланылады. Археологиялық зерттеулердің тиімділігін арттыру үшін металды барлау әдісі жүйелі түрде қолданылады: металл детекторының көмегімен зерттеу және ескерткіштердің бетіндегі табылған заттарды құжаттау (JPS навигаторы немесе теодолит бойынша тіркеу), зерттелетін мәдени қабатты алдын-ала сканерлеу, археологиялық үйінділердің топырағын бақылау. Ескерткіштердің стратиграфиясын зерттеу палеоботаникалық зерттеу үшін тірек кесіктер мен қазбалардан топырақ үлгілерін іріктеумен (палинологиялық талдау), сондай-ақ 14С радиокарбонды әдіспен зерттеу үшін органикалық үлгілерді (көмір, сүйектер) іріктеумен толықтырылады. Ескерткіштердің зерттелген учаскелерін сақтау үшін далалық консервациялау әдістері қолданылады: шурфтар мен қазбаларды сұрыпталған топырақпен толық немесе ішінара (әрі қарай қазуды жалғастыру немесе жаратылыстану-ғылыми зерттеу үшін сынамаларды бақылау қажет болған жағдайда) толтыру.

Obtained results and novelty (in Russian) : На городище Аспара к западу от раскопа 2 (2021 года) поставлен новый раскоп 2а размерами 10×15 м, ориентированный длинной осью С-Ю. В пределах вскрытого участка выявлены остатки построек верхнего строительного горизонта, которые состоят из нескольких помещений и обозначены как объекты 1-3. На раскопе 2а на поверхности городища собрана репрезентативная коллекция артефактов: 904 фрагментов керамики, 35 монет из которых 12 выявлены в пределах раскопа, 6 наконечников стрел, др. Получены предварительные определения нумизматов: в коллекции представлены монеты династий Северная Сун, Тан, Саманидов, Караханидов, эмира Тимура. Получены материалы для палеозоологического изучения, из двух помещений объектов 1 и 3 отобраны образцы для радиокарбон. анализа. По материалам из раскопа 2 получена радиокарбон. датировка пожарного слоя сер. XIII в. На городище Шаруашылык к раскопу 1 с северной части заложен раскоп 1а (11х8 м). К стратиграфическому шурфу 1, исследованному в 2021, с южной стороны для уточнения стратиграфии пройден шурф 1а размерами 2×4 м. Проведено изучение палинологических образцов из стратиграфического шурфа № 1. Коллекция находок представлена фрагментами керамики, изделиями из камня, железа, меди, 4 монетами и т.д. Для изучения взаимодействия города и степи проведена разведка в Таласском, Меркенском и Шуском районах Жамбылской области. Выявлено и задокументировано 12 стоянок средневековых кочевников, 3 курганных могильника с ритуальными оградами, стелами, каменными изваяниями.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Аспара қ. батысындағы 2-қазбадан (2021) ұзындығы 10×15 м, ұзын осімен солтүстік-оңтүстікке бағытталған жаңа 2а қазбасы жүргізілді. Ашық аумақ шегінде бірнеше бөлмелерден тұратын және 1-3 нысандар ретінде белгіленген жоғарғы құрылыс горизонтындағы құрылыстардың қалдықтары табылды. 2а қазбадан және қоныстың бетінде репрезентативті жәдігерлер жинағы жиналды: 904 қыш сынықтары, 35 тиындар, оның 12-сі қазбадан табылған, 6 жебенің ұшы, т.б. Сарапшылармен монета табылған заттардың анықтамалары алынды: Солтүстік Сун, Тан әулеттерінің, Саманидтер, Қараханидтер, Әмір Темірдің тиындары кіреді. Палеозологиялық зерттеуге материалдар алынды, радиокөміртекті талдау үшін 1 және 3 объектілердің екі бөлмесінен үлгілер алынды. 2-қазба материалдары негізінде ХІІІ ғ. ортасындағы өрт қабатының радиокөміртекті анықтауы алынды. Көлемі 11х8 м-1а қазбасы Шаруашылық көне қонысының солтүстік бөлігінде 1-қазбаға дейін қаланған. Стратиграф. жағдайды нақтылау үшін 2021 ж. қазбаның оңтүстік жағынан барланған 1-стратиграф. шұңқырға өлшемдері 2×4 м 1а шұңқыры қосымша өткізіліп, №1 стратиграфиялық карьерден палинологиялық үлгілерді зерттеу жүргізілді. Табылған заттар жинағы 619 керамика сынықтарымен, тастан, темірден, мыстан жасалған бұйымдар, 4 тиын, т.б. Қала мен даланың өзара байланысын зерттеу үшін Жамбыл обл. Талас, Мерке, Шу аудандарында барлау жұмыстары жүргізілді. Ортағасырлық көшпенділердің 12 тұрағы, ғұрыптық қоршаулары бар 3 қорғандар, стелалар, тас мүсіндер анықталып құжатталған.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Заявленные в проекте цели и задачи выполнены, ожидаемые результаты достигнуты. Техническая оснащенность работ является достаточной для дальнейшей работы по проекту. Теоретическая и практическая профессиональная подготовка членов проектной группы соответствует уровню, необходимому для успешного выполнения исследований по теме проекта.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобада көрсетілген мақсаттар мен міндеттер орындалды, күтілетін нәтижелерге қол жеткізілді. Жұмыстардың техникалық жарақтандырылуы жоба бойынша одан әрі жұмыс істеу үшін жеткілікті болып табылады. Жоба тобы мүшелерінің теориялық және практикалық кәсіби дайындығы жоба тақырыбы бойынша зерттеулерді сәтті орындау үшін қажетті деңгейге сәйкес келеді.

Level of implementation (in Russian) : Выполнены все указанные в календарном плане задачи второго этапа исследований: введены в научный оборот новые данные по топографии и стратиграфии городищ Аспара и Шаруашылык, по палеоэкономике и материальной культуре средневекового населения; проведены дополнительные археологические раскопки на обоих памятников и получены репрезентативные коллекции археологических и палеозоологических материалов, взяты образцы для получения датировок по 14С. Написаны 2 научные статьи для публикации в журналах, рекомендованных КОКСОН. Основные результаты выполненных исследований актуализированы в докладе на международной научной конференции «Маргулановские чтения – 2022», а также представлены в видеорепортаже для телевидения Жамбылской области.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеудің екінші кезеңінің күнтізбелік жоспарында көрсетілген барлық міндеттер орындалды: Аспара және Шаруашылдық қалаларының топографиясы мен стратиграфиясы, ортағасырлық халықтың палеоэкономикасы мен материалдық мәдениеті бойынша жаңа деректер ғылыми айналымға енгізілді; екі ескерткіште де қосымша археологиялық қазбалар жүргізілді және археологиялық және палеозоологиялық материалдардың репрезентативті коллекциялары алынды, 14С зертханалық талдау бойынша үлгілер алынды. БССҚЕК ұсынған журналдарда жариялауға арналған 2 ғылыми мақала дайындалды. Орындалған зерттеулердің негізгі нәтижелері «Марғұлан оқулары – 2022» халықаралық ғылыми конференциясында баяндама түрінде ұсынылды және Жамбыл облыстық телекөрсетілімі үшін бейнерепортажда ұсынылды.

Efficiency (in Russian) : На обоих памятниках проведены комплексные археологические исследования, изучена стратиграфия опорных разрезов, собраны и систематизированы репрезентативные коллекции артефактов, получены результаты лабораторных исследований материалов по датировке, палеоклимату, палеоэкономике и денежному жозяйству. Полученные результаты позволяют провести полный анализ новых данных и подготовить обобщающие научные публикации по итогам проекта.

Efficiency (in Kazakh) : Екі ескерткіште де кешенді археологиялық зерттеулер жүргізілді, тірек кесінділерінің стратиграфиясы зерттелді, артефактілердің репрезентативті коллекциялары жиналды және жүйеленді, палеоклимат, палеоэкономика және ақша шаруашылығы бойынша материалдарды зертханалық зерттеу нәтижелері алынды. Алынған нәтижелер жаңа деректерге толық талдау жүргізуге және жоба қорытындылары бойынша жалпылама ғылыми жарияланымдар дайындауға мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Результаты исследований освещаются в научных публикациях, представляются на медийных ресурсах (сайт Института археологии им. А.Х. Маргулана) и в СМИ. Популяризация профессиональных достижений отечественных археологов служит повышению осведомленности казахстанской и зарубежной общественности о ключевых этапах истории страны, о культурных достижениях и вкладе в мировую культуру позднесредневекового населения Юго-Восточного Казахстана. Проводимые комплексные исследования памятников городской культуры подготавливают научно-методическую основу для вовлечения археологических объектов в сферу регионального и международного туризма.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері ғылыми жарияланымдарда жарияланады, медиа ресурстарда (Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының сайты) және БАҚ-та ұсынылады. Отандық археологтардың кәсіби жетістіктерін дәріптеу Қазақстандық және шетелдік жұртшылықтың ел тарихының негізгі кезеңдері туралы, Оңтүстік-шығыс Қазақстанның кейінгі ортағасырлық халқының мәдени жетістіктері мен әлемдік мәдениетке қосқан үлесі туралы хабардарлығын арттыруға қызмет етеді. Қалалық мәдениет ескерткіштеріне жүргізілген кешенді зерттеулер археологиялық нысандарды өңірлік және халықаралық туризм саласына тарту үшін ғылыми-әдістемелік негіз дайындайды.