The object of research, development or design (in Russian) : Исходный селекционный материал картофеля (Solánum tuberósum) предоставленный ТОО «Казахский научно-исследовательский институт плодоовощеводства» более 1700 наименований, включая дикие формы картофеля. Кроме того, генотипы, предоставленные РГУ «Государственная комиссия по сортоиспытанию сельскохозяйственных культур» МСХ РК с региональных сортоучастков, а также фермерами северного и южного региона Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Картоптың (Solánum tuberósum) бастапқы селекциялық материалы "Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты" ЖШС ұсынған картоптың жабайы түрлерін қоса алғанда, 1700-ден астам сорттары мен линиялары. Оған қоса, ҚР АШМ "Ауыл шаруашылығы дақылдарын сорттық сынау жөніндегі мемлекеттік комиссия" РММ-ге өңірлік сорт учаскелерінен, сондай-ақ Қазақстанның солтүстік және оңтүстік өңірінің фермерлерінен алынған генотиптер.

Aim of work (in Russian) : Проанализировать исходный селекционный материал картофеля (Solánum tuberósum) для создания конкурентных отечественных сортов картофеля на внутреннем и внешнем рынке. Сформировать исходный селекционный материал картофеля на основе фенотипических, технологических и генотипических признаков. Дополнить существующую коллекцию картофеля по комплексу молекулярно-генетических, фенотипических, технологических, биохимических и морфологических признаков. Формирование коллекции картофеля in vitro.

Aim of work (in Kazakh) : Ішкі және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті отандық картоп сорттарын жасау үшін картоптың (Solanum tuberosum) бастапқы селекциялық материалын талдау. Фенотиптік, технологиялық және генотиптік белгілерге негізделген картоптың бастапқы селекциялық материалын қалыптастыру. Молекулалық-генетикалық, фенотиптік, технологиялық, биохимиялық және морфологиялық белгілер кешені бойынша картоптың қолданыстағы топтамасын толықтыру. In vitro картоп коллекциясын қалыптастыру.

Методы исследования (на русском) : Анализ исходных данных селекционного материала картофеля по молекулярно-генетическим, фенотипическим, технологическим, биохимическим и морфологическим признакам. Введение меристематической ткани в культуру in vitro, клонирование in vitro.

Методы исследования (на казахском) : Картоптың селекциялық материалының бастапқы деректерін молекулалық-генетикалық, фенотиптік, технологиялық, биохимиялық және морфологиялық белгілері бойынша талдау. Меристемалық ұлпаларды in vitro культурасына енгізу, in vitro клондау.

Obtained results and novelty (in Russian) : В 2022 году были проведены работы по анализу исходного селекционного материала (Solánum tuberósum) и отбору 200 потенциальных родительских форм для гибридизации и генетического анализа на целевые признаки. Был проведен генетический анализ 200 образцов картофеля и были выявлены сорта, несущие 1 и 2 аллели гена POT32, ответственные за низкий уровень ферментативного обесцвечивания. Были проанализированы маркеры SCAR14S6, SCAR14S15, SCAR17S9, SCAR20S2, SCAR24S1, SCAR24S2, SCAR24S3, SCAR26S35, SCAR29S3, ассоциированные с формой клубня, и определены сорта, несущие аллели вытянутой и круглой формы. Было определено 3 аллельных варианта из 11 известных на данный момент гена Chy2, кодирующего β-carotene hydroxylase 2, который непосредственно участвует в формировании желтого цвета мякоти картофеля. Было выявлено генетическое разнообразие и потенциал сортов по изучаемым маркерам, выявлены наиболее встречаемые аллельные формы, процент гетерозиготности, который составил 68% по всем изучаемым маркерам. Начаты работы по изучению аллельных вариантов маркеров, ассоциированных со скороспелостью и составом крахмала и сахаров. Начаты работы по введению ткани в культуру in vitro.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2022 жылы бастапқы селекциялық материалды (Solánum Tuberósum) талдау және мақсатты белгілерге будандастыру және генетикалық талдау үшін 200 әлеуетті ата-аналық форманы таңдау бойынша жұмыстар жүргізілді. Картоптың 200 үлгісіне генетикалық талдау жасалды және ферментативті түссізденудің төмен деңгейіне жауап беретін POT 32 генінің 1 және 2 аллельдері бар сорттар анықталды. Түйнек пішіні белгісімен тіркескен SCAR14S6, SCAR14S15, SCAR17S9, SCAR20S2, SCAR24S1, SCAR24S2, SCAR24S3, SCAR26S35, SCAR29S3 маркерлерімен талданды және ұзартылған және дөңгелек пішінді аллельдері бар сорттар анықталды. β-carotene hydroxylase 2 кодтайтын осы уақытқа дейін белгілі 11 Chy2 генінің 3 аллельді нұсқасы анықталды, ол картоп жұмсағының сары түсінің пайда болуына тікелей қатысады. Зерттелетін маркерлер бойынша сорттардың генетикалық әртүрлілігі мен әлеуеті анықталды, ең көп кездесетін аллельдік формалар анықталды, гетерозиготалық пайызы зерттелген барлық маркерлер бойынша 68% құрады. Ерте пісіп-жетілу және крахмал мен қанттың және құрамымен тіркескен маркерлердің аллельді нұсқаларын зерттеу жұмыстары басталды. Ұлпаны іn vitro культурасына енгізу жұмыстары басталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В Казахстане только импортные сорта используются для фри и чипсов, при этом большинство из них не приспособлены для выращивания в Казахстане и малоурожайны. Впервые будут разработаны конкурентно способные отечественные сорта картофеля фри и чипсов для внутреннего и внешнего рынка В результате проведенной работы за отчетный период сформирован ценный исходный материал картофеля для дальнейшей селекционной работы. Впервые начаты работы по молекулярно-генетической оценки исходного селекционного материала. Начата работа по созданию коллекции in vitro.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қазақстанда фри мен чипс жасау мақсатында тек тек импорттық сорттар пайдаланылады, бұл ретте олардың көпшілігі Қазақстанда өсіруге бейімделмеген және өнімділігі төмен. Алғаш рет ішкі және сыртқы нарық үшін фри мен чипске арналған бәсекеге қабілетті отандық сорттары әзірленетін болады. Есепті кезеңде жүргізілген жұмыстың нәтижесінде одан әрі селекциялық жұмыстар үшін картоптың құнды бастапқы материалы қалыптастырылды. Алғаш рет бастапқы селекциялық материалды молекулярлық-генетикалық бағалау бойынша жұмыстар басталды. In vitro коллекциясын құру жұмыстары басталды.

Level of implementation (in Russian) : Проект имеет высокую степень внедрения, поскольку производители картофеля Казахстана нуждаются в отечественных, конкурентоспособных сортах с различным направлением применения – продовольственный, чипсовый, картофель на фри, как для внутреннего, так и для внешнего рынка. Казахстанские фермеры используют в основном сорта иностранной селекции, большинство из которых не приспособлены к абиотическим и биотическим факторам нашего региона, и соответственно малоурожайны. Наличие конкурентных отечественных сортов картофеля одна из ключевых составляющих продовольственной безопасности страны. Полученные знания будут использованы в практической селекционной работе селекционерами Казахстана.

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба іске асырудың жоғары дәрежесіне ие, өйткені Қазақстанның картоп өндірушілеріне ішкі және сыртқы нарық үшін әртүрлі қолдану бағыттары бар – азық-түлік, чипс, фри бағытындағы картоптың отандық, бәсекеге қабілетті сорттары қажет. Қазақстандық фермерлер негізінен шетелдік селекция сорттарын пайдаланады, олардың көпшілігі біздің өңірдің абиотикалық және биотикалық факторларына бейімделмеген және тиісінше өнімділігі төмен. Картоптың бәсекеге қабілетті отандық сорттарының болуы елдің азық-түлік қауіпсіздігінің негізгі компоненттерінің бірі болып табылады. Жоба барысында алынған білім Қазақстан селекционерлерінің практикалық селекция жұмыстарында пайдаланатын болады.

Efficiency (in Russian) : Проект имеет высокий социальный спрос, поскольку производители картофеля Казахстана нуждаются в отечественных, конкурентоспособных сортах, как для внутреннего, так и для внешнего рынка. Фермеры заинтересованы в возделывании отечественных сортов картофеля, адаптированных к местным климатическим условиям, устойчивых к распространенным в нашем регионе болезням и вредителям Повысится эффективность практической селекции картофеля по выведению новых специализированных сортов для пищевой промышленности, а также возделывания на юге и севере страны. Кроме того, результаты проекта послужат заделом для развития отечественной селекции картофеля и появление новых отечественных сортов.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба жоғары әлеуметтік сұранысқа ие, өйткені Қазақстанның картоп өндірушілеріне ішкі және сыртқы нарық үшін отандық, бәсекеге қабілетті сорттары қажет. Фермерлер жергілікті климаттық жағдайларға бейімделген, біздің аймақта кең таралған аурулар мен зиянкестерге төзімді отандық картоп сорттарын өсіруге мүдделі. Азық-түлік өнеркәсібі үшін жаңа мамандандырылған сорттарды енгізу, сондай-ақ елдің оңтүстігі мен солтүстігінде өсіру үшін картопты практикалық селекциясының тиімділігі артады. Сонымен қатар, жобаның нәтижелері отандық картоп селекциясын дамытуға және жаңа отандық сорттардың пайда болуына негіз болады.

Field of application (in Russian) : Селекция сельскохозяйственных культур. Целевые потребители – биологи и селекционеры, работающие в области растениеводства, студенты и преподаватели сельскохозяйственных и биологических специальностей, фермерские и крестьянские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы в основной промышленной зоне картофелеводства Республики Казахстан.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы. Мақсатты тұтынушылар-өсімдік шаруашылығы саласында жұмыс істейтін биологтар мен селекционерлер, ауыл шаруашылығы және биология мамандықтардың студенттері мен оқытушылары, фермерлік және шаруа қожалықтары, селекциялық ҒЗИ, ШӨҚ, АШТӨ, Қазақстан Республикасының картоп шаруашылығының негізгі өнеркәсіптік аймағындағы жоғары оқу орындары.