The object of research, development or design (in Russian) : Яблоня, Apple chlorotic leaf spot virus, Apple mosaic virus, Apple stem grooving virus, Apple stem pitting virus, Apple necrotic mosaic virus, Phytophthora plurivora, Erwinia amylovora

The object of research, development or design (in Kazakh) : Алма ағаш, Apple chlorotic leaf spot virus, Apple mosaic virus, Apple stem grooving virus, Apple stem pitting virus, Apple necrotic mosaic virus, Phytophthora plurivora, Erwinia amylovora

Aim of work (in Russian) : Эколого-биологическое изучение популяций дикой яблони на территории Джунгарского и Заилийского Алатау с использованием современных молекулярно-генетических методов, ГИС- и IT-технологий для сохранения генетического потенциала диких популяций, мониторинга и восстановления деградирующих диких лесов.

Aim of work (in Kazakh) : Жоңғар және Іле Алатауы аумағындағы жабайы алма ағаштарының популяциясын жабайы популяциялардың генетикалық әлеуетін сақтау, деградацияға ұшыраған жабайы ормандарды бақылау және қалпына келтіру үшін заманауи молекулалық-генетикалық әдістерді, ГАЖ және IT-технологияларды пайдалана отырып экологиялық - биологиялық зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Классические методы молекулярной биологии: амплификация и секвенирование нуклеиновых кислот, биоинформарический анализ, генотипирование. Точное геоинформационное картографирование, мультиспектральная аэрофотосъемка, высокоточные методы MLP и RBF для нейронных сетей.

Методы исследования (на казахском) : Молекулалық биологияның классикалық әдістері: нуклеин қышқылдарын амплификация жасау және секвенирлеу, биоақпараттық талдау, генотиптеу. Дәл геоақпараттық картаға түсіру, көп спектрлі аэрофототүсірілім, нейрондық желілерге арналған жоғары дәлдіктегі MLP және RBF әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : Были разработаны высокоспецифичные олигонуклеотиды для обнаружения Phytophthora plurivora с помощью метода tHDA. Был проведен генетический и фитопатологический анализ 241 образца растительного материала яблони в изучаемых популяций Джунгарского и Заилийскокого Алатау в урочище Крутое и Тау-Тургень. Был проведен агрохимический анализ и анализ микроэлементов для почвенных проб. В результате анализа было обнаружено 5 деревьев, пораженных вирусом Apple chlorotic leaf spot virus и 3 дерева вирусом Apple stem pitting virus из 97 проверенных деревьев. Вирусная инфекция была обнаружена в популяции генетический резерват, урочище Крутое. Также, в данной популяции было обнаружено дерево, инфицированное одновременно двумя вирусами ACLSV и ASPV, координаты дерева: 45,51842° C, 80,72315° B. Возбудитель бактериального ожога, Erwinia amylovora, был обнаружен у 15 образцов, также были обнаружены деревья со смешанной инфекцией, зараженные Erwinia amylovora совместно с Monilinia fructigena. Phytophthora plurivora была обнаружена у 1 образца. Была произведена мультиспектральная аэрофотосъемка каждой популяции с определением основных показателей растительности: NDVI, GNDVI, NDRE, LCI, OSAVI. Были выявлены ботанический и фитопалогический статусы каждого дерева, степень повреждения наземной части каждого дерева. Проведена разработка информационной карты с позиционированием каждого дерева и депонированием инфекционного статуса. Разработка электронной инфекционной карты продолжается.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Phytophthora plurivora-ны tHDA әдісімен анықтау үшін жоғары спецификалық олигонуклеотидтер жасалды. Жоңғар және Іле Алатауының зерттелетін популяцияларында Крутое және Тау-Түрген шатқалында алма ағашының өсімдік материалының 241 сынамасына генетикалық және фитопатологиялық талдау жүргізілді. Топырақ сынамаларына агрохимиялық талдау және микроэлементтерді талдау жүргізілді. Талдау нәтижесінде Apple chlorotic leaf spot virus вирусынан зардап шеккен 5 ағаш және 97 дәлелденген ағаштардан Apple stem pitting virus вирусынан 3 ағаш табылды. Вирустық инфекция генетикалық қорық, Крутое шатқалындағы популяциясында анықталды. Сондай-ақ, осы популяцияда екі ACLSV және ASPV вирусын жұқтырған ағаш табылды, ағаштың координаттары: 45,51842°C, 80,72315°B. Бактериялық күйігінің қоздырғышы Erwinia amylovora 15 үлгіде табылды, сонымен қатар Monilinia fructigena-мен бірге Erwinia amylovora жұқтырған аралас инфекциясы бар ағаштар табылды. Phytophthora plurivora 1 сынамадан табылды. Фитопатогендерді анықтау жұмыстары жалғасуда. Әр ағашты орналастыратын және инфекциялық жағдайын сақтайтын ақпараттық карта жасалды, қабаттар мен интерактивті маркерлердің архитектурасы жасалды, популяциядағы инфекция индексін автоматты түрде есептеу алгоритмі жасалды. Электрондық инфекциялық картаны әзірлеу жалғасуда.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В рамках 2022 года была разработана тест-система для обнаружения Phytophthora plurivora с помощью метода tHDA. Дизайн олигонуклеотидов был проведен для вариабельного участка ITS1-2 генома патогена. Было разработана 3 пары праймеров: 1f- TTTGCTCGAAAAGCGTGGTG, 1r- AGGTGCACACAAAGTTCCCA; 2f – ATGTCTAGGCTCGCACATCG, 2r- ACACAGCTACGGTTCACCAG; 3f- TCGGTCTGGGCTAGTAGCTT, 3r- GGACTAACCCGGAAGTGCAA.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : tHDA әдісімен Phytophthora plurivora анықтау үшін 3 жұп жоғары спецификалық олигонуклеотидтер жасалды және синтезделді: 1f-TTTGCTCGAAAGCGTGGTG, 1r-AGGTGCACACAAAGTTCCCA; 2f – ATGTCTAGGCTCGCACATCG, 2r- ACACAGCTACGGTTCACCAG; 3f- TCGGTCTGGGCTAGTAGCTT, 3r- GGACTAACCCGGAAGTGCAA. Олигонуклеотидтердің дизайны қоздырғыш геномының ITS1-2 өзгермелі учаскесі үшін жасалды.

Level of implementation (in Russian) : Потенциал использования разработак проекта в научной и прикладной сфере очень высокий. Разработанная тест-система может быть использованы в диагностике грибкового патогена в посадочном материале, а также в растениях поля для предотвращения распространения вирусной инфекции, влияющей непосредственно на урожайность плодовых культур. Тест-системы могут быть использованы лабораториями фитосанитарного контроля для обеспечения биологической безопасности страны путем предотвращения ввоза высокопатогенных штаммов и изолятов.

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми және қолданбалы салада жобаны әзірлеу әлеуеті өте жоғары. Әзірленген сынақ жүйесін отырғызу материалындағы саңырауқұлақ қоздырғышын диагностикалауда, сондай-ақ жеміс дақылдарының өнімділігіне тікелей әсер ететін вирустық инфекцияның таралуын болдырмау үшін егістік өсімдіктерінде қолдануға болады. Сынақ жүйелерін фитосанитариялық бақылау зертханалары жоғары патогенді штамдар мен изоляттардың әкелінуіне жол бермеу арқылы елдің биологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін пайдалана алады.

Efficiency (in Russian) : В результате анализа было обнаружено 5 деревьев, пораженных вирусом Apple chlorotic leaf spot virus и 3 дерева вирусом Apple stem pitting virus из 97 проверенных деревьев. Вирусная инфекция была обнаружена в популяции генетический резерват, урочище Крутое. Также, в данной популяции было обнаружено дерево, инфицированное одновременно двумя вирусами ACLSV и ASPV, координаты дерева: 45,51842° C, 80,72315° B. Возбудитель бактериального ожога, Erwinia amylovora, был обнаружен у 15 образцов, также были обнаружены деревья со смешанной инфекцией, зараженные Erwinia amylovora совместно с Monilinia fructigena. Phytophthora plurivora была обнаружена у 1 образца. Изучение распространения фитопатогенов в популяциях дикой яблони и их влияние на здоровье популяций проводится впервые на территории Казахстана. В диких яблоневых сообществах Казахстана произрастает ценный вид яблони - Malus sieversii, который считается прямым предком культурной яблони. За последние 40 лет до 70% яблоневых лесов было сокращено в стране. Дикая яблоня, безусловно, нуждается в сохранении, рациональном использовании и изучении для поиска актуальных методов ее возрождения.

Efficiency (in Kazakh) : Талдау нәтижесінде Apple chlorotic leaf spot virus вирусынан зардап шеккен 5 ағаш және 97 дәлелденген ағаштардан Apple stem pitting virus вирусынан 3 ағаш табылды. Вирустық инфекция генетикалық қорық, Крутое шатқалындағы популяциясында анықталды. Сондай-ақ, осы популяцияда екі ACLSV және ASPV вирусын жұқтырған ағаш табылды, ағаштың координаттары: 45,51842°C, 80,72315°B. Бактериялық күйігінің қоздырғышы Erwinia amylovora 15 үлгіде табылды, сонымен қатар Monilinia fructigena-мен бірге Erwinia amylovora жұқтырған аралас инфекциясы бар ағаштар табылды. Phytophthora plurivora 1 сынамадан табылды. Жабайы алма ағаштарының популяцияларында фитопатогендердің таралуын және олардың популяциялардың денсаулығына әсерін зерттеу Қазақстан аумағында алғаш рет жүргізілуде. Қазақстанның жабайы алма қауымдастықтарында алма ағашының құнды түрі - Malus sieversii өседі, ол дақылды алма ағашының тікелей атасы болып саналады. Соңғы 40 жылда елде алма ормандарының 70% - ы қысқарды. Жабайы алма ағашы, әрине, оны қалпына келтірудің өзекті әдістерін табу үшін сақтауды, ұтымды пайдалануды және зерттеуді қажет етеді.

Field of application (in Russian) : охрана окружающей среды, сельское хозяйство, фитопатология, ботаника, экология.

Field of application (in Kazakh) : қоршаған ортаны қорғау, ауыл шаруашылығы, фитопатология, ботаника, экология.