The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования являются 220 сортов и линий гексаплоидной пшеницы из Казахстана (58 образца), России (57 шт.), Беларуси (22 шт.), а также образцы международных питомников CIMMYT-SEPTMON (31 шт.) и КАСИБ (Казахстанско-Сибирская сеть по улучшению пшеницы) (52 шт) и сорта-дифференциаторы болезней.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері ретінде гексаплоидты бидайдың 220 сорттары мен линиялары алынды, соның ішінде Қазақстаннан (58 үлгі), Ресейден (57 үлгі), Беларусьтен (22 үлгі), сондай-ақ халықаралық питомниктерінің үлгілері CIMMYT-SEPTMON (31 үлгі) және КАСИБ (Қазақстан-Сібір бидай жақсарту желісі) (52 үлгі), сонымен қатар, аурулардың сорт- дифференциаторлары.

Aim of work (in Russian) : Картирование генетических факторов, детерминирующих устойчивость к Septoria nodorum, на основе полногеномного исследования ассоциаций (GWAS) в коллекции гексаплоидной пшеницы из Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстандық гексаплоидты бидай коллекциясының бүкіл геномдық ассоциацияларын зерттеу (GWAS) негізінде Septoria nodorum төзімділігін айқындайтын генетикалық факторларды карталау.

Методы исследования (на русском) : Оценка полевой устойчивости к S. nodorum - по методике Saari, Prescott (1975); оценка проростковой устойчивости к расам гриба – по шкале Lamari, Bernier (1989); структуру популяции оценивали по программе STRUCTURE 2.3.4; PCA анализ – по PAST v.3.15; матрикс родства сортов – по TASSEL v. 5.2.24.

Методы исследования (на казахском) : S. nodorum-ға далалық төзімділігін бағалау – Saari, Prescott (1975) методикасы бойынша; саңырауқұлақ расаларына өскіндік төзімділігін бағалау - Lamari, Bernier (1989) шкаласы бойынша; популяция құрылымы STRUCTURE 2.3.4 бағдарламасы арқылы; РСА анализі – PAST v.3.15 бойынша; сорттардың туыстық матрицасы - TASSEL v. 5.2.24 бойынша бағаланды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Изучена реакция гермоплазмы пшеницы на устойчивость к расам и хозяин-специфичным токсинам, продуцируемым грибом S. nodorum. Выявлена гермоплазма пшеницы, устойчивая к расам S. nodorum: отобрано 107 генотипов (48,6%), устойчивых к расе Sn2K и 113 генотипов (51,4%), устойчивых к расе Sn5K. Идентифицировано 154 генотипа, нечувствительных к токсину ToxA и 72 генотипа, устойчивых токсину ToxB. Проведена полевая оценка гермоплазмы пшеницы в 2 контрастных регионах Казахстана (Алматинская и Костанайская области) на устойчивость взрослых растений к S. nodorum. В Костанайской области выделено 30 образцов пшеницы с высокой полевой устойчивостью к S. nodorum болезни. В Алматинской области на естественном фоне отобрано 85 имунных генотипов, и 55 устойчивых к септориозу. На искусстввенном фоне иммунными проявили себя сорта Severyanka, KR12-9011, Almaly/GF92, Samgay, а устойчивыми - Karaspan, Mereke 75, Saratovskaya 29, Stb - 7, Yr2/Octyabrina, Bayandy, Mayra, Pamyati Azieva, Kokbiday.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бидай гермоплазмасының расаларға және S. nodorum саңырауқұлағы өндіретін қожайын-спецификалық токсиндерге төзімділігіне реакциясы зерттелді. S. nodorum расасына төзімді бидай гермоплазмасы анықталды: Sn2K расасына төзімді 107 генотип (48,6%) және Sn5K расасына төзімді 113 генотип (51,4%) таңдалды. 154 ToxA токсиніне сезімтал емес генотип және 72 ToxB токсиніне төзімді генотип анықталды. Қазақстанның контрасты 2 аймағында (Алматы және Қостанай облыстары) ересек өсімдіктердің S. nodorum-ға төзімділігіне бидай гермоплазмасының далалық бағалауы жүргізілді. Қостанай облысында S. nodorum ауруына егістіктік төзімділігі жоғары бидайдың 30 сынамасы бөлініп алынды. Алматы облысында табиғи жағдайда 85 иммунды және септориозға төзімді – 55 генотип таңдалды. Жасанды фондысында иммундылықты көрсеткен сорттар - Severyanka, KR12-9011, Almaly/GF92, Samgay, а устойчивыми - Karaspan, Mereke 75, Saratovskaya 29, Stb - 7, Yr2/Octyabrina, Bayandy, Mayra, Pamyati Azieva, Kokbiday.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В качестве перспективного материала в селекции на устойчивость к септориозу рекомендуется использовать отобранные генотипы пшеницы, устойчивые к 2-м расам S. nodorum, нечувствительные к токсинам и образцы, характеризовавшиеся высокой полевой устойчивостью к септориозу: в Костанайской области отобрано 30, а в Алматинской – 85 образцов пшеницы. Необходимо продолжить исследования для подтверждения результатов на независимых генетических фонах, чтобы можно было использовать идентифицированные маркеры в селекции.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Селекцияда септориозға төзімділік бойынша перспективті материал ретінде S. nodorum-ның 2 расасына төзімді, іріктеліп алынған бидай генотиптерін, токсиндерге сезімтал емес және септориозға жоғары далалық төзімділігімен сипатталатын үлгілерді пайдалану ұсынылады: Қостанай облысында - 30 үлгі, Алматы облысында - 85 үлгі іріктеліп алынды. Селекцияда идентификацияланған маркерлерді қолдану үшін тәуелсіз генетикалық фондарда нәтижелерді негіздеу үшін зерттеу жұмыстарын жалғастыру қажет.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Использование устойчивых к болезни сортов пшеницы принесет прибыль, равную 20%-ной стоимости продукции.

Efficiency (in Kazakh) : Өнімнің 20% құнына тең пайда әкелетін, ауруға төзімді бидай сорттарын пайдалану.

Field of application (in Russian) : Молекулярная генетика и селекция растений, фитопатология.

Field of application (in Kazakh) : Молекулалық генетика және өсімдік селекциясы, фитопатология.