The object of research, development or design (in Russian) : Идея проекта заключается в изучении актуальной в региональном плане проблемы выявления внешних маркеров культурной идентификации широко распространенного типа сооружений – каменных не задернованных курганов, которые по результатам ряда полевых исследований содержат как захоронения раннего железного века, так и Средневековья, охватывая период I тыс. до н.э. – I тыс. н. э. Реализация заявленного проекта посредством довольно масштабных раскопок (не менее 30 сооружений за 3 года) позволит получить достаточную фактуальную базу для позитивного решения вопроса о выявлении внешних (визуальных) маркеров различия в архитектурном плане, пространственной локализации и планиграфии, а также накопить новые материалы о культуре номадов Центрального Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Жобаның идеясы құрылымдардың кең таралған түрін – тасты емес қорғандарды мәдени сәйкестендірудің сыртқы маркерлерін анықтаудың аймақтық өзекті мәселесін зерттеу болып табылады, олар бірқатар далалық зерттеулердің нәтижелері бойынша біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдық – б. з. д. I мыңжылдық кезеңін қамтитын ерте темір дәуірі мен Орта ғасырлардағы жерлеуді қамтиды. Мәлімделген жобаны ауқымды қазбалар арқылы іске асыру (3 жылда кемінде 30 ғимарат) сәулет жоспарындағы айырмашылықтың сыртқы (көрнекі) маркерлерін анықтау, кеңістіктік локализация және планиграфия мәселесін оң шешу үшін жеткілікті нақты базаны алуға, сондай-ақ Орталық Қазақстан көшпенділерінің мәдениеті туралы жаңа материалдарды жинақтауға мүмкіндік береді.

Aim of work (in Russian) : Цель проекта заключается в изучении проблемы культурной идентификации каменных курганов Центрального Казахстана по визуально фиксируемым признакам.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты Орталық Қазақстанның тас қорғандарын көрнекі белгіленетін белгілер бойынша мәдени сәйкестендіру проблемасын зерделеу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Методы ретроспективного и перспективного анализа будут являться основой для составления профильного обзора, посвященного архитектурным особенностям погребальных и ритуальных комплексов раннего железного века и Средневековья. Методика археологических раскопок подразумевает выполнение следующих процедур: обследование территории памятника; составление тахеометрического плана; разбивка раскопов, подчиненных конфигурации выбранных объектов, с оставлением контрольных бровок, необходимых для наблюдения стратиграфии исследуемых объектов; фотографическая фиксация; составление чертежно-графической документации; документирование обнаруживаемых находок. Планиграфический метод используется для выявления структуры памятника и сооружений по их следам и остаткам, а также для поиска хронологических различий в распределении материала на площади. Методы аналитической обработки археологических коллекций подразумевают разработку классификационных и типологических схем инвентаря, составление статистических таблиц, применение методов синхронизации, диахронизации и т.д. Картографический метод, подразумевающий нанесение на карту определенных археологических памятников или их признаков, будет использован при составлении общей карты памятников раннего и развитого средневековья Карагандинской области, что позволит провести их локализацию, выявить особенности расположения, а также наглядно оценить наиболее перспективные и/или слабоизученные районы региона.

Методы исследования (на казахском) : Ретроспективті және перспективалық талдау әдістері ерте темір дәуірі мен Орта ғасырлардағы жерлеу және салттық кешендердің архитектуралық ерекшеліктеріне арналған профильді шолуды құруға негіз болады. Археологиялық қазба әдістемесі мынадай рәсімдерді орындауды білдіреді: ескерткіштің аумағын зерттеу; Тахеометриялық жоспар құру; зерттелетін объектілердің стратиграфиясын бақылау үшін қажетті бақылау жиегін қалдырып, таңдалған объектілердің конфигурациясына бағынатын қазбаларды бөлу; фотосүреттік фиксация; сызбалық-графикалық құжаттаманы жасау; табылған олжаларды құжаттау. Планиграфиялық әдіс ескерткіш пен құрылыстардың ізі мен қалдықтары бойынша құрылымын анықтау, сонымен қатар аумақ бойынша материалдың таралуындағы хронологиялық айырмашылықтарды іздеу үшін қолданылады. Археологиялық коллекцияларды аналитикалық өңдеу әдістері түгендеудің жіктеу және типологиялық схемаларын әзірлеуді, статистикалық кестелерді құруды, синхрондау, диахрондау әдістерін қолдануды және т. б. қамтиды. Белгілі бір археологиялық ескерткіштерді немесе олардың белгілерін картаға түсіруді көздейтін картографиялық әдіс Қарағанды облысының ерте және дамыған ортағасырлық ескерткіштерінің жалпы картасын жасау кезінде пайдаланылатын болады, бұл оларды оқшаулауға, орналасу ерекшеліктерін анықтауға, сондай-ақ өңірдің неғұрлым перспективалы және/немесе нашар зерттелген аудандарын көрнекі бағалауға мүмкіндік береді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Предпосылкой к разработке проекта стал ряд исследований на территории Карагандинской области. Первым кто указал на проблему культурной идентификации по внешним характеристика каменных курганов был М.К. Кадырбаев, осуществивший ряд раскопочных работы на юге области. Он писал, что на протяжении 2-й половины I тыс. до н. э. – середины I тыс. н.э. (прим. в последствии ряд исследованных объектов были отнесены к более позднему времени, а верхний хронологический интервал подвинут вплоть до конца I тыс.н. э.) бытуют курганы, представляющие внешне довольно однородную массу. Полученные в ходе раскопок внешне однородных каменных курганов материалы относятся к сакскому, гуннскому и тюркскому времени. Данная проблема особенно контрастно проявляется на фоне признанного для средневековых погребальных комплексов типа надмогильной конструкции в виде каменной насыпи и земляных или смешанных каменно-земляных сооружений раннего железного века. Последнее убедительно показано, в частности, многолетними полевыми исследованиями в А.З. Бейсенова и М.К. Хабдулиной. Полученные результаты: - Составлен обзор, посвященный сравнительному анализу архитектурных особенностей погребальных и ритуальных комплексов раннего железного века и Средневековья. - Проведены поисково-разведочные работы на территории Карагандинской области. - Осуществлены археологические раскопки каменных курганов (не менее 10 сооружений). - Определена культурно-хронологическая принадлежность полученных материалов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жобаны әзірлеудің алғышарты Қарағанды облысының аумағында бірқатар зерттеулер болды. Облыстың оңтүстігінде бірқатар қазба жұмыстарын жүргізген М. Қ. Қадырбаев тас қорғандардың сыртқы сипаттамалары бойынша мәдени сәйкестендіру мәселесін бірінші болып атап өтті. Ол біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықтың 2-ші жартысында – біздің дәуіріміздің I мыңжылдығының ортасында ( кейіннен зерттелген бірқатар нысандар кейінгі уақытқа жатқызылды, ал жоғарғы хронологиялық интервал б. з. д. I мыңжылдықтың соңына дейін жылжытылды) сыртқы жағынан біртекті массаны білдіретін қорғандар бар деп жазды. Сыртқы біртекті тас қорғандарды қазу барысында алынған материалдар сақ, ғұн және түркі дәуіріне жатады. Бұл проблема әсіресе ортағасырлық жерлеу кешендері үшін танылған тас үйіндісі және ерте темір дәуіріндегі жер немесе аралас тас-жер құрылымдары түріндегі қабір үсті құрылымының фонында қарама-қайшы көрінеді. Соңғысы, атап айтқанда, А.З. Бейсеновтің және М.К. Хабдулинаның көпжылдық далалық зерттеулерімен көрсетілген. Алынған нәтижелер: - Ерте темір дәуірі мен Орта ғасырлардағы жерлеу және салттық кешендердің архитектуралық ерекшеліктерін салыстырмалы талдауға арналған шолу жасалды. - Қарағанды облысының аумағында іздеу-барлау жұмыстары жүргізілді. - Тас қорғандарды археологиялық қазу жұмыстары жүргізілді (11 құрылымнан кем емес). - Алынған материалдардың мәдени-хронологиялық тиесілігі анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Социальный и экономический эффект связан с созданием 11 рабочих мест на время реализации проекта.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Әлеуметтік және экономикалық тиімділік жобаны іске асыру кезінде 11 жұмыс орнын құрумен байланысты.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Выполняемые работы ведутся согласно календарному плану. Все поставленные задачи выполнены в полном объеме. Полученные результаты позволили наметить ряд вероятных критериев визуальной диагностики культурной принадлежности каменных курганов Сарыарки.

Efficiency (in Kazakh) : Орындалған жұмыстар күнтізбелік жоспар бойынша орындалады. Барлық міндеттер толық орындалды. Алынған нәтижелер Сарыарқа тас қорғандарының мәдени тиесілігін визуалды диагностикалаудың бірқатар ықтимал критерийлерін анықтауға мүмкіндік берді.

Field of application (in Russian) : ВУЗы, музеи, научно-исследовательские археологические институты и центры.

Field of application (in Kazakh) : ЖОО-лар, мұражайлар, археологиялық ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары.