The object of research, development or design (in Russian) : Гамма-всплески

The object of research, development or design (in Kazakh) : Гамма- жарқылдар

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является поведение ранних измерений гамма-всплесков, которые позволят впервые идентифицировать механизмы излучения, происходящие во всплесках, что даст возможность понять физику релятивистской струи от образования до позднего послесвечения; создание каталога этих измерений, которые позволят пролить свет на разнообразие процессов гамма-всплесков с помощью статистических и корреляционных исследований.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты алғаш рет релятивистік ағынның түзілуден бастап жарқылдан кейінгі кезеңге дейінгі физикасын тікелей көрсете алатын гамма-жарқылдарының сәулелену процестерін ерте бақылау; статистикалық және корреляциялық зерттеулер көмегімен гамма-сәулелену құбылыстарының әртүрлілігіне жарық түсіретін осы өлшеулердің каталогын құру.

Методы исследования (на русском) : Теоретические и экспериментальные исследования гамма-всплесков. Анализ экспериментальных данных по гамма-излучению, полученных на Скоростном Телескопе Назарбаев Университета в Ассы-Тургенской Астрофизической Обсерватории (СТНУА-ТАО) и данных прибора Burst Simultaneous Three-channel Imager, т.е. сведение измерений одного и того же объекта во всех диапазонах в одну таблицу, построение графиков цвет-цвет и графиков цвет-величина, и оценка графиков с ожидаемыми результатами.

Методы исследования (на казахском) : Гамма-жарқылдардың теориялық және эксперименттік зерттеулері. Ассы-Түрген астрофизикалық обсерваториясындағы Назарбаев Университетінің Жылдам Телескопында алынған гамма-сәулелену бойынша эксперименттік деректерді және Burst Simultaneous three-Channel Imager аспабының деректерін талдау яғни бір объектінің өлшемдерін барлық диапазондарда бір кестеге жинақтау, түс-түс графиктерін және түс-шама графиктерін құру және графиктерді күтілетін нәтижелерімен салыстыру.

Obtained results and novelty (in Russian) : В подотчетный период проведены наблюдения 2 гамма-всплесков GRB 220711B и GRB 221028A на Скоростном Телескопе Назарбаев Университета в Ассы-Тургенской Астрофизической Обсерватории в диапазонах Sloan g', r' и i' с помощью уникального прибора Burst Simultaneous Three-channel Imager (BSTI). Произведена первичная обработка и калибровка полученных изображений. Проведен анализ изображений гамма-всплеска GRB 201015A от 15 октября 2020 года 22:51:11, зарегистрированного нами через 58 секунд после запуска BAT. Получены надежные и повторяемые результаты. На полученных оптических изображениях идентифицирована область измеренного гамма-излучения, измерены потоки и цвета целевой области. Новизна проекта заключается в уникальной способности нашей группы проводить измерения формы спектра в момент времени взрыва и в переходной фазе взрыв/начало послесвечения гамма-всплеска благодаря нашему быстродействующему и многодиапазонный прибору. Эти измерения формы оптического спектра будут первым сведениями в столь раннее время, и, вероятно, первыми в истории идентификации механизма эмиссии гамма-всплесков.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Есеп беру кезеңінде Bact Simultaneous Three-Channel Imager (BSTI) бірегей құралының көмегімен Ассы-Түрген астрофизикалық обсерваториясындағы Назарбаев Университетінің Жылдам Телескопында GRB 220711B және GRB 221028A 2 гамма-жарқылдарына бақылау жүргізілді. Алынған кескіндерді бастапқы өңдеу және калибрлеу жүргізілді. BAT іске қосылғаннан кейін 58 секундтан кейін біз тіркеген 2020 жылғы 15 қазандағы 22:51:11 GRB 2015A гамма-жарқылдың кескінділеріне талдау жасалды. Сенімді және қайталанатын нәтижелер алынды. Алынған оптикалық кескіндер өлшенген гамма-сәулелену аймағын анықтайды, мақсатты аймақтың ағындары мен түстерін өлшейді. Жобаның жаңалығы біздің топтың жарылыс уақытында спектр пішінін өлшеуге және өтпелі фазада жарылыс/гамма-жарқыл кейінгі жарылыстың басталуына біздің жылдам әрекет ететін және көп диапазонды құрылғы. Бұл осындай ерте уақыттағы оптикалық спектр пішінін өлшеу алғашқы ақпарат және гамма-жарқылдың механизмін анықтау тарихында бірінші болуы мүмкін.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проект реализован в Лаборатории Энергетического Космоса (ЛЭК) Назарбаев университета (НУ). ЛЭК располагает надежной базой для астрономических наблюдений со следующим оборудованием: телескоп CDK500, телескоп CDK700, камеры EMCCD, многопортовый защищенный маршрутизатор, удаленный ввод-вывод Ethernet, оптический стол, фильтры Слоана, дифракционные фильтры, оборудование для лазерного луча, промышленные ПК, электрический бокс, автоматизация программного обеспечения, система солнечных панелей, здание обсерватории и полностью автоматизированный телескоп СТНУА-ТАО с BSTI. Сумма, заложенная на 2022 года для реализации проекта освоена и использована по назначению. Произведена оплата труда членам исследовательской группы проекта. Все расходы, связанные с командировками за пределы Республики Казахстан, напрямую связанные с проведением исследований, освоены. В 2022 году руководитель проекта планирует командировку с 27.11.2022 по 9.12.2022 г. в г. Беркли (СШA) в Калифорнийский университет для обсуждения проводимого исследования с доктором Брюсом Гроссаном, который является экспертом по проектам в области астрофизики и космологии, связанными с гамма-всплесками, квазарами и межзвездной средой. Оборудование (компьютерная техника), заложенное для выполнения первоначальной обработки наблюдений и основных расчетов, приобретено в рамках суммы, заложенной в проектной калькуляции.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба Назарбаев Университетінің Энергетикалық Ғарыш Зертханасында іске асырылды. Зертханада астрономиялық бақылаулар үшін сенімді база келесі жабдықтармен қамтылған: CDK500 телескопы, CDK700 телескопы, EMCCD камералары, көп портты қорғалған маршрутизатор, Ethernet қашықтан енгізу-шығару, оптикалық үстел, Слоан сүзгілері, дифракциялық сүзгілер, лазерлік сәулелік жабдық, өнеркәсіптік компьютерлер, электр қорабы, бағдарламалық жасақтаманы автоматтандыру, күн панелі жүйесі, обсерватория ғимараты және BSTI бар толық автоматтандырылған телескопы. Жобаны іске асыру үшін 2022 жылға салынған сома игеріліп, мақсаты бойынша пайдаланылды. Жобаның зерттеу тобының мүшелеріне еңбекақы төленді. Зерттеулер жүргізуге тікелей байланысты, Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарларға қажетті барлық шығыстар игерілді. 2022 жылы жоба жетекшісі 27.11.2022 ж. бастап 9.12.2022 ж. дейін Беркли қ. (АҚШ), Калифорния университетіне гамма-сәулелік жарқылдармен, квазарлармен және жұлдызаралық ортамен байланысты астрофизика және космология жобаларының сарапшысы доктор Брюс Гроссанмен жүргізіліп жатқан зерттеуді талқылау үшін іссапарды жоспарлап отыр. Бақылаулар мен негізгі есептеулерді бастапқы өңдеуді орындау үшін салынған жабдық (компьютерлік техника) жобалық калькуляцияға салынған сома шеңберінде сатып алынды.

Level of implementation (in Russian) : В настоящее время разработанная методика проведения исследований гамма-всплесков внедряется в учебный процесс докторантуры в виде отдельных лекций и практических заданий. К участию в проекте привлечены докторанты, темы диссертационных работ которых связаны с изучением гамма-всплесков.

Level of implementation (in Kazakh) : Қазіргі уақытта гамма-жарқылдарды зерттеуді жүргізудің әзірленген әдістемесі докторантураның оқу процесіне жеке дәрістер мен практикалық тапсырмалар түрінде енгізілуде. Жобаға диссертациялық жұмыстардың тақырыптары гамма-жарқылдарды зерттеумен байланысты докторанттар тартылды.

Efficiency (in Russian) : В ходе реализации проекта будут созданы предпосылки для интенсификации научных исследований: будет усовершенствована исследовательская лаборатория и модернизирована материально-техническая база обсерватории; повысится эффективность наблюдений и точность результатов обработки данных. Ожидаемый научный эффект: наблюдательные данные, которые получены участниками исследовательской группы и будут получены в результате реализации данного проекта, являются новыми и уникальными, их можно будет использовать спустя годы и десятилетия в ходе теоретических исследований в данной области астрофизики.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны іске асыру барысында ғылыми зерттеулерді жандандыру үшін алғышарттар жасалады: зерттеу зертханасы жетілдіріледі және обсерваторияның материалдық-техникалық базасы жаңғыртылады; бақылаулардың тиімділігі және деректерді өңдеу нәтижелерінің дәлдігі артады. Күтілетін ғылыми әсер: зерттеу тобының қатысушылары алған және осы жобаны іске асыру нәтижесінде алынатын бақылау деректері жаңа және бірегей болып табылады, оларды астрофизиканың осы саласындағы теориялық зерттеулер барысында жылдар мен онжылдықтардан кейін пайдалануға болады.

Field of application (in Russian) : Астрофизика. Основными потребителями наблюдательных и теоретических результатов являются ученые - экспериментаторы и теоретики, занимающиеся проблемами астрофизики.

Field of application (in Kazakh) : Астрофизика. Бақылау және теориялық нәтижелердің негізгі тұтынушылары астрофизика мәселелерімен айналысатын эксперименталды ғалымдар мен теоретиктер болып табылады.