The object of research, development or design (in Russian) : Рачок артемия и его цисты в заливах Аральского моря Кызылординской и Актюбинской областей (Чернышева и Тущыбас). Также артемия Artemia franciscana из трех географических мест: Америка, Китай и Таиланд.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қызылорда және Ақтөбе облыстарының (Чернышева және Тұщыбас) Арал теңізінің шығанақтарындағы артемия шаяны және оның цисталары. Сондай-ақ, артемия Artemia franciscana үш географиялық жерден алынған: Америка, Қытай және Тайланд елдерінен.

Aim of work (in Russian) : Изучить возможности и основные критерии выживания рачка Artemia franciscana и сравнить продукционные характеристики двух популяций ценного биоресурса – Artemia parthenogenetica и Artemia franciscana, в целях повышения продуктивности горько-соляных водоемов РК, для получения высококачественной конкурентоспособной продукции для реализации на внутреннем и внешнем рынках.

Aim of work (in Kazakh) : ҚР тұзды көлдерінің өнімділігін арттыру, ішкі және сыртқы нарықтарға жоғары сапалы бәсекеге қабілетті өнім шығару мақсатында Artemia franciscana шаянының тіршілік етуінің мүмкіндіктері мен негізгі өлшемдерін зерттеу және екі құнды биоресурстың – Artemia parthenogenetica және Artemia franciscana популяциясының өндірістік сипаттамаларын салыстыру.

Методы исследования (на русском) : Натурные наблюдения на заливах Аральского моря проведены в мае-июне и августе 2022 г. Выполнение программных исследований обеспечено сопряжёнными гидробиологическими, гидрохимическими, молекулярно-генетическими и биохимическими методиками. Гидрохимические исследования включали в себя определение газового режима, рН среды, органического вещества, физико-химических свойств, ионного и биогенного составов. Сбор и обработка гидробиологического материала выполнялись в соответствии с современными методическими указаниями и пособиями, разработанными сотрудниками КазНИИРХ, СибрыбНИИпроекта и др. Индивидуальные веса возрастных групп артемии, для расчета биомассы, взяты из «Методических указаний». В результате секвенирования гена цитохром b (CtB) митохондриальной ДНК, получен фрагмент нуклеотидной последовательности длиной в 750-1140 пар нуклеотидов. Была применена модель для определения генетической дистанции по Тамура-Ней, методом построения дерева Родство (Neighbor joining) в программном обеспечении Geneious. Проведены биохимические исследования образцов науплии и рачков различных популяций артемии на содержание сырого протеина и золы, жирнокислотный состав, определены концентрации токсичных элементов (свинец, кадмий, мышьяк, ртуть), радионуклидов (стронций-90, цезий-137) и пестицидов (ГХЦГ, ДДТ, 2,4-Д) по общепринятым методикам.

Методы исследования (на казахском) : Арал теңізінің шығанақтарында табиғи бақылаулар 2022 жылдың мамыр-маусым және тамыз айларында жүргізілді. Бағдарламалық зерттеулерді орындау гидробиологиялық, гидрохимиялық, молекулалы-генетика және биохимиялық әдістермен қамтамасыз етілді. Гидрохимиялық зерттеулер газ режимін, қоршаған ортаның рН, органикалық заттардың, физика-химиялық қасиеттерінің, иондық және биогендік құрамдардың анықтамасын қамтыды. Гидробиологиялық материалды жинау және өңдеу ҚазБШҒЗИ және Сибрыбниипроект мамандары әзірлеген заманауи әдістемелік нұсқаулар мен құралдарға сәйкес жүргізілді. Биосалмақты есептеу үшін шаяндардың жас топтарының жеке салмақтары "әдістемелік нұсқаулардан" алынған. Митохондриялық ДНҚ-ның цитохром b (CtB) генінің реттілігі нәтижесінде ұзындығы 750-1140 нуклеотид жұбы болатын нуклеотидтер тізбегінің фрагменті алынды. Geneious бағдарламалық жасақтамасында туыстық ағашын (Neighbor joining) құру әдісімен Тамура-Ней бойынша генетикалық қашықтықты анықтау үшін модель қолданылды. Артемияның шабақтары мен әртүрлі популяцияларының биохимиялық көрсетіштерін зерттеуде шикі протеин мен күлдің құрамына, май қышқылының құрамына, улы элементтердің (қорғасын, кадмий, мышьяк, сынап), радионуклидтердің (стронций-90, цезий-137) және пестицидтердің (ГХЦГ, ДДТ, 2,4-Д) концентрациялары жалпыға қабылданған әдістермен анықталған.

Obtained results and novelty (in Russian) : В рза рачков артемия. Выявлены морфо-биологические и популяционные характеристики двух популяций артемии. Проведены исследования популяций рачка артемии, для определения мест их концентрации. В результате секвенирования гена цитохрооксидазы 1 (СО1) митохондриальной ДНК, получен фрагмент нуклеотидной последовательности длиной в 680 п.н. Обнаруженная последовательность полностью совпадает (99 %) с ранее опубликованными последовательностями, в общедоступной базе данных GenBank, характерных для группы Artemia parthenogenetica и вида Artemia franciscana. Проведен сравнительный анализ жирнокислотного состава липидов, выделенных из образцов науплии и цист артемии. Сравнение состава ЖК науплии и цист артемии в условиях залива Чернышев показало высокое содержание НЖК в липидах науплии 30,49 %, а в цистах 24,75 %. Пробы науплии артемии A. franciscana, полученных из цист, привезенных из Америки, Китая и Таиланда. Были проведены ряд экспериментов по выявлению оптимального корма для молоди артемии В эксперименте использовали микроводоросли Spirulina platensis, Chlorella vulgaris и пекарские дрожжи. Установлена оптимальная плотность посадки личинок и молоди беспозвоночных в различных условиях. Новизна - впервые в РК проводятся исследования продуктивных характеристик ракообразных – A. parthenogenetica и Artemia franciscana, для выявления более ценного в плане продуктивности и коммерческой значимости.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жұмыста 2022 жылдың жазының басында және соңында зерттелген Арал теңізінің Чернышев пен Тущыбас шығанақтарының артемия шаяндарының тіршілік ету ортасының гидрологиялық-гидрохимиялық параметрлері көрсетілген. Артемияның қоректену қоры ретінде фитопланктон қауымдастығы зерттелген. Шаяндардың екі популяциясының морфо-биологиялық және популяциялық сипаттамалары анықталған. Артемияның шоғырлану орындарын анықтау үшін зерттеулер жүргізілді. Митохондриялық ДНҚ-ның цитохрооксидаза 1 (СО1) генінің реттілігі нәтижесінде ұзындығы 680 а.к. нуклеотидтер тізбегінің фрагменті алынды. Анықталған реттілік Artemia parthenogenetica тобына және Artemia franciscana түріне тән genbank жалпыға қолжетімді дерекқорында бұрын жарияланған тізбектермен толық сәйкес келеді (99%). Зерттелген артемия науплиясы мен цисталарының үлгілерінен оқшауланған липидтердің май қышқылдарының құрамына салыстырмалы талдау жүргізілді. Артемия шабақтарына арналған оңтайлы тағамды анықтау үшін бірқатар эксперименттер жүргізілді. Тәжірибеде Spirulina platensis, Chlorella vulgaris микробалдырлары және наубайшы ашытқысы қолданылды. Жаңалығы – алғаш рет ҚР-да A. parthenogenetica және A. franciscana шаянтәрізділердің өнімділігін анықтау жұмыстары жүргізілуде, жұмыстың барысында өнімділігі және коммерциялық маңыздылығы жағынан құнды артемия түрі анықталады. Қолайлы омыртқасыздардың дернәсілдері мен шабақтарын отырғызу тығыздығы анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В работе установлены, гидролого-гидрохимические параметры среды обитания рачка, их сезонная изменчивость по 2 заливам Аральского моря Чернышева и Тущыбаса, в ранее летний и позднее летние периоды 2022 г. Исследован фитопланктон, как кормовая база рачков артемия. Выявлены морфо-биологические и популяционные характеристики двух популяций артемии. Проведены исследования популяций рачка артемии, для определения мест их концентрации. В результате секвенирования гена цитохрооксидазы 1 (СО1) митохондриальной ДНК, получен фрагмент нуклеотидной последовательности длиной в 680 п.н. Обнаруженная последовательность полностью совпадает (99 %) с ранее опубликованными последовательностями, в общедоступной базе данных GenBank, характерных для группы Artemia parthenogenetica и вида Artemia franciscana. Проведен сравнительный анализ жирнокислотного состава липидов, выделенных из образцов науплии и цист артемии. Были проведены ряд экспериментов по выявлению оптимального корма для молоди артемии В эксперименте использовали микроводоросли Spirulina platensis, Chlorella vulgaris и пекарские дрожжи. Установлена оптимальная плотность посадки личинок и молоди беспозвоночных в различных условиях. Новизна - впервые в РК проводятся исследования продуктивных характеристик ракообразных – A. parthenogenetica и Artemia franciscana, для выявления более ценного в плане продуктивности и коммерческой значимости.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Шетелдік және Ресейлік өндірушілердің мәліметтері бойынша, ең құнды цисталар ол 1 г өлшемде цистадан шығатын науплийлердің саны неғұрлым көп болып табылады. Осыған байланысты біз шаяндардың арасында ең өнімді және көлемі ең кішкентай түрін таңдадық – Artemia franciscana. Сондай-ақ, ҚР өңірлерінде артемияларды өсірудің экономикалық аспектілерін айқындайтын зерттеулер іс жүзінде жоқ, осыған байланысты жасанды және (немесе) табиғи су айдындарында өсіру кезінде A. franciscana-ның өнімдік популяциялық сипаттамаларына әртүрлі факторлардың әсерін бағалау үшін жұмыстар жүргізу қажеттігі бар. Осыған байланысты шаян тәрізділер арасында ең құнды болып A. franciscana шаянының цисталары табылады, олардың мөлшері орташа есеппен 220-250 мкм аралығында өзгереді. Басқа түрлердің цисталарының мөлшері - 220-330 мкм немесе одан да жоғары, оның ішінде ҚР гипергалинді су айдындарын мекендейтін Artemia parthenogenetica бар.

Level of implementation (in Russian) : Степень внедрения работ этапа 2022 г. – полная. В целом работы, запланированные по проекту на 2022 г. выполнены полностью.

Level of implementation (in Kazakh) : Жұмыстарды 2022 жылғы кезеңдегі енгізу дәрежесі – толық. Жалпы, жоба бойынша 2022 жылға жоспарланған жұмыстар толығымен орындалды.

Efficiency (in Russian) : Эффективность выполнения работ этапа 2022 г. – достаточно высокая.

Efficiency (in Kazakh) : Орындалған жұмыстың 2022 кезеңінің тиімділігі - өте жоғары.

Field of application (in Russian) : Область применения – переработка и изготовление кормов для гидробионтов и других животных, природоохранная генетика, разработка мер по рациональному использованию запасов казахстанских популяций рачка артемии. Также целевыми потребителями полученных результатов исследований будут рыбоводные и фермерские хозяйства РК. Результаты работ однозначно актуальны среди научного сообщества.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану саласы-гидробионттар мен басқада жануарларға арналған қоректік өкілдерді өңдеу және дайындау, табиғатты қорғау генетикасы, қазақстандық артемия шаянының популяциясының қорларын ұтымды пайдалануға негізделген жоба.