The object of research, development or design (in Russian) : Обьектами исследования являются сорта гороха Жасылай, Ақсары, Шал, Табыс, Усач, Кокше и линий, в количестве 79 коллекционного материала. А также сортов нута: Луч, Камила, Икарда 1, Мирас 07, Сатти, Деркуль и линий, в количестве 117 коллекционного материала.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Бұршақтың Жасылай, Ақсары, Шал, Табыс, Усач, Көкше сорттары және линиялары, барлығы 79 коллекциялық үлгілері. Сондай-ақ, ноқаттың сорттары: Луч, Камила, Икарда 1, Мирас 07, Сатти, Деркул және ноқаттың барлығы 117 коллекциялық үлгілері

Aim of work (in Russian) : Изучение культурных и диких форм зернобобовых культур а именно гороха и нута на устойчивость к различным видам болезней, а так же отбор сортообразцов и номеров с наиболее высокопродуктивными, высокоустойчивыми и полезными свойствами на получения исходного материала для селекции.

Aim of work (in Kazakh) : Дәнді бұршақ дақылдарының өсірілетін және жабайы түрлерін, атап айтқанда бұршақ пен ноқатты түрлі ауруларға қарсы тұру үшін зерттеу, сонымен қатар асылдандыру үшін бастапқы материал алу үшін жоғары өнімді , төзімді және пайдалы қасиеттері бар сорттар мен сандарды таңдау

Методы исследования (на русском) : Пораженность болезнями оценивался с использованием 0–4 по шкале по шкале Сари-Прескотта в баллах от (0 до 9) для септориоза (Saari, E.E. and M. Prescott. 1975) и для корневой гнили учет развития по общепринятой методике по 4-х бальной шкале ВИЗР, выделение геномной ДНК - по методу Riede et al., 1996; проведение ПЦР - по протоколу Chen et al., 1998. Выделение геномной ДНК осуществляем из 5-дневных проростков нута с помощью CTAB-метода. Носители фузариума идентифицированы на основе ПЦР с использованием разработанных протоколов.

Методы исследования (на казахском) : Өсімдіктердің ауруға шалдығу деңгейін септориоз үшін (Saari, E. E. and M. Prescott) (0-ден 9-ға дейін) Сари-Прескотт шкаласы бойынша 0-4-ті қолдана отырып бағаланды. 1975) және тамыр шірігі үшін 4 балдық шкала бойынша жалпы қабылданған әдістеме бойынша дамуды есепке алу, геномдық ДНҚ-ны оқшаулау - Riede et al әдісі бойынша., 1996; ПТР өткізу - Chen et al хаттамасы бойынша., 1998.Геномдық ДНҚ-ны бөліп алу CTAB әдісі бойынша 5 күндік ноқат көшеттерінен жүзеге асырылады. Әзірленген хаттамалар арқылы ПТР негізінде фузариозды тасымалдаушылар анықталды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате исследования сформированы коллекции гороха (79) и нута (117). Изучен рост и развитие растений у сортов гороха и нута в двух локациях (Саймасай и Агропарк Онтүстік) и идентификация генов устойчивости к комплексу болезней с использованием молекулярных маркеров в лаборатории КазНАИУ. Проведен отбор культурных и диких форм зернобобовых культур для фитопатологического мониторинга. В результате исследований по результатам структурного анализа были выделены образцы зернобобовых культур (нута, гороха) по массе 1000 семян, которые будут предложены для дальнейшей селекционной работы. По итогам исследования выделены высокопродуктивные образцы нута с массой семян с растений от 15 до 16гр. А также выделены крупносеменные образцы нута с массой 1000 семян от 350 до 370 грамм. В результате изучения устойчивости на естественном и искусственном инфекционном фоне к аскохитозу и фузариозу были отобраны 41 сортообразцоа нута и 22 гороха к комплексу болезней, а именно к аскохитозу и фузариозу. айными и продуктивными образцами, а так же устойчивыми к болезням. Отобранные вышеуказанные образцы будут использованы в дальнейших программах по полезными свойствами на получения исходного материала для селекции.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижесінде бұршақ (79) пен ноқаттың (117) коллекциясы құрылды. Далалық жағдайда екі локацияда (Саймасай мен Оңтүстік Агропарк) және ҚазҰАЗУ лабораториясында молекулалық маркерлердің көмегімен аурулар кешеніне төзімділік гендерін анықтау және төзімділік тасымалдаушыларын таңдау, өсімдіктердің өсуі мен дамуы зерттелді. Фитопатологиялық мониторинг үшін дәнді-бұршақты дақылдардың мәдени және жабайы түрлерін іріктеу жүргізілді. Құрылымдық талдау нәтижелері бойынша зерттеулер нәтижесінде 1000 тұқымның массасы бойынша бұршақ дақылдарының (ноқат, бұршақ) үлгілері анықталды, олар одан әрі селекциялық жұмыстарға ұсынылатын болады. Ноқаттың жоғары өнімді үлгілері бұл (k151-16,2g; k118 - 15,2g; k2814 -15,4g; Flip98-73 -16,4g); k2956 Образцов Чифлик 1 - 15,2 г; Flip 02-70- 16,0 г, TR6S731 Төзімді - 14,9 г). Сондай-ақ, салмағы 1000 тұқым 350-ден 381 грамға дейінгі ірі тұқымдық ноқат үлгілері (k2483 ILC 3284 - 365,0г; Flip0767 - 355,0г; Flip10-159c - 350g; k612- F1030g; k612- F1037clip; F1037clip; - 366г; Flip07-104 - 364г: Flip 07-39 -355г және бұршақ (TR6S731 Resistant, Юбилейный, K-3329) олардың салмағы 66-74 грамм аралығында болды және бұршақтың үлгілері (Руслан-248гр; інжу-202гр; 9459-230гр; 5220 - 217гр; 8714 - 216гр; жасыл - 220гр; Усач қазақстандық 871 - 215гр) іріктелді.Табиғи және жасанды инфекциялық фондағы аскохитоз мен фузариумға төзімділікті зерттеу нәтижесінде ноқаттың 41 және бұршақтың 22 сорты мен линиялары ерекшеленді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Возрастающий спрос на экологический чистый продукт и продовольственной потребности можно удовлетворить за счет повышения урожайности, интенсивности земледелия и внедрения новых технологий. Внедрение в агропромышленные производства современных подходов, основанных на применении отбора и создание устойчивого материала для селекции, изучение комплексных заболеваний зернобобовых культур может способствовать решению проблем связанные с грибными болезнями.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Экологиялық таза өнімге және азық-түлік қажеттіліктеріне өсіп келе жатқан сұранысты өнімділікті, егіншіліктің қарқындылығын арттыру және жаңа технологияларды енгізу арқылы қанағаттандыруға болады. Агроөнеркәсіптік өндіріске сұрыптауды қолдануға негізделген заманауи тәсілдерді енгізу және селекция үшін тұрақты материал жасау, бұршақ дақылдарының күрделі ауруларын зерттеу саңырауқұлақ ауруларына байланысты проблемаларды шешуге ықпал етуі мүмкін.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение высокопродуктивных сортов нута и гороха в производство и увеличение производительности семян и расширения посевов зернобобовых культур по РК

Level of implementation (in Kazakh) : ҚР бойынша жоғары өнімді ноқат пен бұршақ сорттарын өндіріске енгізу мен тұқым өнімділігін арттыру және дәнді-бұршақты дақылдар егістігін кеңейту

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность или значимость работы: использование устойчивых сортов позволит повысить урожайность зернобобовых культур на 25-30% и создает условия для решения продовольственной проблемы, также соответственно обеспечит существенный социальный и экономический эффект.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық тиімділігі немесе маңыздылығы: төзімді сорттарды пайдалану бұршақ дақылдарының өнімділігін 25-30% - ға арттырады және азық-түлік проблемасын шешуге жағдай жасайды, сонымен бірге айтарлықтай әлеуметтік және экономикалық әсерді қамтамасыз етеді.

Field of application (in Russian) : Генетика и селекция. Область применения и целевые потребители каждого из ожидаемых результатов будут фермерские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы Казахстана и стран СНГ.

Field of application (in Kazakh) : Генетика және селекция. Күтілетін нәтижелердің әрқайсысының қолданылу саласы және мақсатты тұтынушылары ретінде фермерлік шаруашылықтар, селекциялық ҒЗИ, ОПШ, АШС, Қазақстан мен ТМД елдерінің ЖОО-лары болады.