The object of research, development or design (in Russian) : Национальный характер фонового образования в тюркских лингвокультурных единицах (на материале языков кипчакско-огузской группы)

The object of research, development or design (in Kazakh) : Түркі лингвомәдени бірліктеріндегі аялық білімнің ұлттық сипаты (қыпшақ-оғыз тобы тілдері материалы бойынша)

Aim of work (in Russian) : В эпоху глобализации, когда возрастает интерес к ценностям западной культуры, необходимо в сознании подрастающего поколения возродить ослабевающий интерес к национальным культурным ценностям. Главной целью данного проекта является выявление исторической и культурной информации, сохранившейся влингвокультурологических единицах в языках тюркских народов – устойчивых сочетаниях, пословицах и поговорках, крылатых выражениях. Раскрыть характер различных мотиваций в формировании лингвокультурных единиц (фразеологизмов, пословиц и поговорок) в языке современных народов огузской и кипчакской групп; тем самым определить национальный характер индивидуализации тюркского народа на пути его истории, определив лингвистическую основу его отделения от общего духовного, культурного и языкового стержня.

Aim of work (in Kazakh) : Атаулы жоба жұмысының мақсаты қазіргі жаһандану дәуіріндегі ұлттық-мәдени құндылықтардың біршама әлсіреп, батыстық құндылықтар маңызы жоғарылай түскен тұста өскелең ұрпақ санасында жаңғырту қажеттігі туды. Туыстас түркі халықтарының сөз маржандары болып саналатын лингвомәдени бірліктердің-тұрақты сөз тіркестері мен мақал-мәтелдердің, қанатты сөздердің- бойында сақталып қалған тарихи, мәдени ақпараттарды анықтау жобамыздың басты мақсаты болып табылады. Яғни, қазіргі оғыз және қыпшақ тобындағы халықтар тіліндегі лингвомәдени бірліктердің (фразеологизмдер, мақал мәтелдер мен қанатты сөздер) қалыптасуындағы түрлі уәжділіктердің сипатын ашу; Сол арқылы түбі бір түркі жұртының рухани, мәдени және тілдік ортақ діңгектен тарамдалуының лингвистикалық негізін айқындай отырып, олардың тарих жолында дараланудың ұлттық сипатын айқындау.

Методы исследования (на русском) : Для достижения поставленных в проекте цели и задач в основном используется метод исторического диахронического сравнительного исследования. В соответствии с особенностями исследования, будет широко применяться описательный метод с целью более широкого представления материалов тюркских языков с исторической и культурной точки зрения. В связи с тем, что социально-языковая ситуация тюркских народов является параллельной, то будут использоваться статистические методы. Кроме того, в ходе широкого сопоставления тюркских лингвокультурных единиц были использованы историко-этимологические и этнолингвистические, когнитивные, этимологические, лексико - семантические методы анализа, синтеза научного анализа.

Методы исследования (на казахском) : Саралау барысы синхронды сипаттау тұрғысында әрі тарихи-диахронды бағытта анализдеу арқылы іске асырылды. Зерттеудің ерекшелігіне сәйкес, түркі тілдерінің материалдарын тарихи әрі мәдени тұрғыдан кеңірек таныстыру мақсатында сипаттамалы әдіске кең жол беріледі. Бұл арада түркі халықтарының әлеуметтік тілдік жағдаяты да қатарластыра сөз болып отыратындықтан, статистикалық әдістерге де орын беріледі. Сонымен қатар, түркі лингвомәдени бірліктерін кеңінен салыстыру барысында ғылыми талдаудың тарихи-этимологиялық және этнолингвистикалық, танымдық, этимологиялық, лексика- семантикалық анализдеу, синтездеу әдістері де қажетіне қарай қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен обзор исследований, касающихся национальной кодификации лингвокультурного аспекта фразеологизмов на казахском, татарском, башкирском, ногайских языках и так же на турецком, азербайджанских языках, входящих в кипчакскую группу тюркских языков в соответствии со сроками, указанными в плане. В результате сформирован полный библиографический фонд исследований данного направления на указанных языках, определен предмет исследования. Создано около 1000 картотечных фондов пословиц и фразеологизмов, относящихся к национальной кодификации лингвокультурного аспекта фразеологизмов на казахском, татарском, башкирском, ногайских языках, а так же на тюркском и азербайджанских языках огузской группы, входящих в кипчакскую группу тюркских языков. На казахском языке-300, на татарском-200, на башкуртском-270, на ногайском-20 карточек. По огузской группе было составлено и внесено в картотечный фонд: 500 карточек на турецком языке, 100 карточек на азербайджанском языке. Определены национальные особенности сохранения имен собственных в пословицах и фразеологизмах турецкого, азербайджанского, казахского, татарского, башкирского, каракалпакского и ногайского языков. Сделан вывод что историографический характер фразеологизмов четко сохранен именно в тюрских, азербайджанском и казахских языках. Мотивацию фразеологизмов огузской и кипчакской групп рассматривали в преемственности с культурой, историей тюркских народов и подвергали лингвистическому анализу.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Түркі тілдерінің қыпшақ тобына енетін қазақ, татар, башқұрт, ноғай тілеріндегі және оғыз тобындағы түрік, әзірбайжан тілдеріндегі фразеологизмдердің лингвомәдени аспектісінің ұлттық кодталуына қатысты зерттеулерге шолу жасалды. Нәтижеде аталған тілдердегі осы бағытта жасалған зерттеулердің толық библиографиялық қоры жасақталып, зерттеу нысанасы нақтылана түсті. Түркі тілдерінің қыпшақ тобына енетін қазақ, татар, башқұрт, ноғай тілеріндегі және оғыз тобындағы түрік, әзірбайжан тілдеріндегі фразеологизмдердің лингвомәдени аспектісінің ұлттық кодталуына қатысты мақал-мәтелдер мен фразеологизмдердің 1000-ға жуық картотекалық қоры жасалды. Қазақ тілі бойынша -300, татар тілі бойынша-200, башкурт тілі бойынша-270, ноғай тілі бойынша-20 картоточка жасалып, картотекалық қор жасалды. Ал, оғыз тобы бойынша, түрік тілінде-500, әзірбайжан тілінде-100 карточка жасалып, картотекалық қорға енгізілді. Түрік, әзірбайжан, қазақ, татар, башқұрт, қарақалпақ пен ноғай тілдеріндегі мақал мәтелдер мен фразеологизмдеріндегі жалқы есімдердің сақталуындағы ұлттық ерекшеліктері айқындалды. Әлеуметтік экономикалық дербестігінің тарихы тереңде жатқан түрік, әзірбайжан, қазақ тілдеріндегі фразеологизмдердің тарихилану сипаты анық сақталған деген тұжырым жасалынды. Оғыз және қыпшақ тобындағы фразеологизмдердің уәжделуін түркі халықтарының мәдениетімен, тарихымен сабақтастықта қарастырылып, лингвистикалық талдауға түсірілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : нет

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : нет

Level of implementation (in Russian) : Полученные результаты исследования были внедрены при изучении дисциплины «Лексикология и фразеология современного казахского языка» на 2 курсе (3 семестр) по специальности 6В02301-Филология в Казахском национальном педагогическом университете имени Абая. Подготовлено в 2022-2023 учебном году и включены полученные результаты в учебное пособие «дополнительные учебные материалы по сравнительной грамматике тюркских языков», представленное в печать. И введен в плановый силлабус на 4 семестр дисциплины «сравнительная грамматика тюркских языков», изучаемой в этом учебном году.

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми жобаның алынған зерттеу нәтижелері Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде 6В02301-Филология мамандығы бойынша 2-курста (3-семестр) «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» пәнін оқытуда пайдаланылды. 2022-2023 оқу жылы дайындалып, баспаға ұсынылған «Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы бойынша қосымша оқу материалдары» оқу құралына алынған нәтижелер енгізілді. Және де осы оқу жылында оқылатын «Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы» пәнінің 4-семестріне жоспарланған силлабусына енгізілді.

Efficiency (in Russian) : В лингвистических исследованиях и различных этнографических словарях на турецком, азербайджанском, татарском, башкирском языках обобщаются фразеологизмы, пословицы, афоризмы, которые подбираются по тематическим семантическим группам. На основе собранных материалов проводятся сравнительно-исторические диахронические исследования. выводы, полученные в ходе исследования, излагаются на специально организованных семинарах и конференциях, результаты исследования рекомендуются к использованию в качестве основного средства в объяснении национального характера фоновых знаний в тюркских лингвокультурных единицах (на материале языков кыпчак –огузской группы) в процессе обучения.

Efficiency (in Kazakh) : Түрік, әзірбайжан, татар, башқұрт тілдеріндегі лингвистикалық зерттеулер мен түрлі этнографиялық сөздіктеріндегі фразеологизмдер, мақал мәтелдер, афоризмдер жинақталып, олар өз ішінен тақырыптық семантикалық топтарына қарай іріктеліп отырады. Жинақталған материалдардың негізінде салыстырмалы тарихи диахронялық зерттеулер жүргізіледі. зерттеу барысында алынған қорытындылар арнайы ұйымдастырылған семинарлар мен конференцияларда баяндалады, зерттеу нәтижелері «Түркі лингвомәдени бірліктеріндегі аялық білімнің ұлттық сипатын (қыпшақ –оғыз тобы тілдері материалы бойынша)» оқыту процесінде түсіндіруде басты құрал ретінде пайдалануға ұсынылады.

Field of application (in Russian) : Исследования в области социальных и гуманитарных наук: сравнительное языкознание: тюркология; тюркские языки.

Field of application (in Kazakh) : Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар саласындағы зерттеулер: салыстырмалы тіл білімі: түркітану; түркі тілдері.