The object of research, development or design (in Russian) : В настоящее время одним из современных направлений в развитии ресурсосберегающих технологий является так называемое точное земледелие, которое является интегрированным процессом управления ростом растений в соответствии с их потребностями. Иначе говоря, это оптимальное управление для каждого квадратного метра поля. Точное земледелие – это не только качественно новая система земледелия, но и новая стратегия ведения сельскохозяйственного производства, которая использует информационные технологии, извлекая данные из множества различных источников, и обеспечивает принятие оптимальных решений по управлению сельскохозяйственным предприятием; еще ее называют аккуратным сельским хозяйством. Смысл заключается в том, что каждое поле рассматривается как неоднородное по почвенному покрову, рельефу, содержанию элементов питания, влагообеспеченности и т.д. Для каждого участка в пределах одного поля разрабатываются дифференцированные технологии земледелия, направленные на получение заданных экономически и обусловленных экологически урожаев при максимальной экономии невозобновляемых ресурсов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазіргі уақытта ресурстарды үнемдейтін технологияларды дамытудың заманауи бағыттарының бірі - дәл ауыл шаруашылығы деп аталады, бұл олардың қажеттіліктеріне сәйкес зауытты басқарудың интеграцияланған процесі болып табылады. Басқаша айтқанда, бұл өрістің әр шаршы метріне оңтайлы басқару. Дәл ауыл шаруашылығы, сонымен қатар сапалы жаңа ауылшаруашылық жүйесі ғана емес, сонымен қатар ауылшаруашылық өнімдерін өндірудің жаңа стратегиясы ғана емес, сонымен қатар түрлі әр түрлі көздерден мәліметтерді пайдаланады және ауылшаруашылық кәсіпорнын басқарудың оңтайлы шешімдерін қамтамасыз етеді; Оны ұқыпты ауыл шаруашылығы деп те атайды. Ауыл шаруашылығында жаңа бағыттағы көптеген анықтама бар. Мағынасы - әр өрістің әр өрісте топырақ жамылғысында гетерогенді, рельеф, тамақтану элементтері, ылғалмен қамтамасыз ету және т.б. қарастырылады. Әр бөлім үшін бір саланың ішінде сараланған ауылшаруашылық технологиялары әзірленді, олар экономикалық тұрғыдан және экологиялық таза дақылдардан туындаған, жаңартылмайтын ресурстарды үнемдеу кезінде пайда болды. Тыңайтқыштарды және басқа агрохимиялық агенттерді саралау технологияларын әзірлеу мен дамытудың міндетті шарты - бұл сіз осы әртүрлілікті көрсетуге мүмкіндік беретін топырақ құнарлылығының әр түрлі түрін карточкалау. рұқсат етілген дәлдік.

Aim of work (in Russian) : увеличение производства продукции свекловодства и производительности труда на основе использования наукоемких технологий в системе точного земледелия.

Aim of work (in Kazakh) : дәл егіншілік жүйесінде жоғары технологияларды пайдалану арқылы қант қызылшасы мен өнімділігін өндірісін арттыру.

Методы исследования (на русском) : Почвенные исследования будут проводиться по методике под редакцией Н. Н. Подубного, ландшафтные – по В. И. Кирюшину. Лабораторно-полевые – физико-химические и физические исследования почв проводился по следующим методикам: твердость электронным плотномером SC 900, структурно-агрегатный состав – по Н. А. Саввинову, кислотно-основное состояние – потенциометрическим методом, влагообеспеченность - по Вадюниной. Определение основных элементов питания в почве будет проводиться по общепринятым методикам: гумус общий и лабильный - по В. И. Тюрину;подвижный фосфор определяли по методу Мачигина в модификации ЦИНАО, обменный калий, щелочно-гидролизуемый азот по Корнфилду, легкогидролизуемый азот по Тюрину и Кононовой в модификации Кудеярова, cодержание сахара в корнеплодах - по ГОСТ 26205-91 Для разработки приемов управления продукционным процессом сахарной свеклы для технологий различного уровня интенсификации будет рассчитан приход фотосинтетически активной радиации по формуле Х.Г. Тооминга, Б.И.Гуляева [11]. Определение площади ассимиляционного аппарата, установлению величины коэффициента хозяйственной деятельности посева по методике А.А. Ничипорович и др [12]. Методика определения вегетационного индекса (NDVI - Normalized Difference Vegetation Index) непосредственно на посевах сахарной свекле по вегетации растений с помощью прибора Green Seeker по формуле [15]:NDVI=(NIR-RED)/(NIR+RED) ;

Методы исследования (на казахском) : Топырақтық зерттеулер Н. Н. Подубныйдың редакциясымен әдістеме бойынша жүргізіледі, ландшафттық – В.И. Кирюшин бойынша. Топырақтың зертханалық – далалық-физикалық-химиялық және физикалық зерттеулері мынадай әдістемелер бойынша жүргізілетін болады: қаттылығы электронды тығыздықты өлшеуішпен, құрылымдық – агрегаттық құрамы-Н. А.Саввинов бойынша, қышқылдық – негіздік жағдайы - Потенциометриялық әдіспен, ылғалмен қамтамасыз етілуі-Вадюнина бойынша. Жалпы және лабильді қарашірік - В. И. Тюрин; жылжымалы фосфор Мачигин әдісімен ОАҚКИ модификациясында анықталды, алмасу калийі, өсімдіктердегі жалпы азот, жалпы фосфор және жалпы калий, Корнфилд бойынша сілтілі-гидролизденетін азот, Кудеяров модификациясында Тюрин және Кононова бойынша жеңіл гидролизденетін азот, тамыр дақылдарындағы қант мөлшері МЕМСТ 26205-91 бойынша анықталды. Әр түрлі қарқындылық технологиялары үшін қант қызылшасының өндірістік процесін басқару әдістерін әзірлеу үшін Х. г. Томинг, Б. и. Гуляев формуласы бойынша фотосинтетикалық белсенді радиацияның келуі есептеледі [11]. Ылғалжәне құрғақ биомассаның жиналуы, ассимиляциялық аппараттың ауданын анықтау, А.А. Ничипорович әдістемесі бойынша егістің шаруашылық қызметі коэффициентінің шамасын белгілеу және т. б. [12]. Вегетациялық индексті (NDVI - Normalized Difference Vegetation Index) өсімдіктердің вегетациясы бойынша тікелей қант қызылшасы егістіктерінде Green Seeker құрылғысының көмегімен формула бойынша анықтау әдістемесі [15]: NDVI=(NIR-RED)/(NIR+RED) ;

Obtained results and novelty (in Russian) : По результатам проведенных исследований установлены, так для первого уровня интенсификации (50 т/га) содержание подвижного фосфора, в среднем по двум гибридам, составляло 74,0 мг/кг почвы, обменного калия 354 мг/кг. Для второго (65 т/га) – 86,0 и 362 мг/кг. И третьего уровня интенсификации (90 т/га) – 89,0 и 380 мг/кг соответственно. Низкая обеспеченность почвы доступными формами азота компенсировалась дробным внесением азотных удобрений в ответственные фазы роста и развития растений и основного их внесения в дозах, рассчитанных на уровень планируемой продуктивности культуры. Разработана программа для расчета дифференцированных норм фосфорных удобрений в зависимости от различных уровней обеспеченности почвы подвижным фосфором и планируемым уровнем урожайности. В отчетном году гибрид Ямполь сформировал самую большую по площади ассимиляционную поверхность (56,2тыс. м2 /га) в сравнении с гибридом Аксу у которого максимальная площадь листа была равно 54,6 тыс. м2/га. Самый высокий урожай сухой биомассы получен по гибриду Ямполь (395,8ц/га) на высоком фоне минерального питания растении (N180,P180,P150). Несколько низкий урожай 356,2 ц/га был получен по гибриду Аксу. При поглощении энергии солнца на посевах сахарной свеклы порядка 1790 МДж/м2 формировался урожай корнеплодов по гибриду Ямполь 945,8 ц/га и Аксу 915,5 ц/га на высоком фоне минерального питания.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша, бірінші интенсификация деңгейінде (50 т/га) жылжымалы фосфордың мөлшері екі будандар бойынша орташа есеппен топырақта 74,0 мг/кг, алмасатын калий 354 мг/кг болды. Екіншісі үшін (65 т/га) – 86,0 және 362 мг/кг. Ал үшінші интенсификация деңгейі (90 т/га) – сәйкесінше 89,0 және 380 мг/кг. Топырақтың азоттың қолда бар түрлерімен аз қамтамасыз етілуі өсімдіктердің өсуі мен дамуының маңызды кезеңдерінде азот тыңайтқыштарын фракциялық енгізу және оларды жоспарлы өнімділік деңгейіне есептелген дозада негізгі қолдану арқылы өтелді. Топырақтың жылжымалы фосформен қамтамасыз етілуінің әртүрлі деңгейіне және өнімділіктің жоспарланған деңгейіне байланысты фосфор тыңайтқыштарының сараланған нормаларын есептеу бағдарламасы әзірленді. Есептік жылы Ямпол буданы ең көп жапырақ ауданы 54,6 мың м2/га болған Ақсу буданымен салыстырғанда ауданы бойынша (56,2 мың м2/га) ең үлкен ассимиляциялық бетті құрады. Өсімдіктің минералды қоректенуінің жоғары фонында (N180, P180, P150) құрғақ биомассаның ең жоғары шығымдылығы Ямпол буданында (395,8 ц/га) алынды. Ақсу буданынан біршама төмен өнім 356,2 ц/га алынды. Қант қызылшасы дақылдарына күн энергиясын сіңіру кезінде шамамен 1790 МДж/м2 минералды қоректенудің жоғары фонында Ямпол буданы 945,8 ц/га және Ақсу 915,5 ц/га тамыржемісті дақылдардың өнімділігі қалыптасты.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Составлена программа для расчета дифференцированных норм фосфорных удобрений в зависимости от различных уровней обеспеченности почвы этим элементом. Для использования ее при составлении электронных карт программах для внесения удобрений. Характеризуя потенциальную возможность двух изучаемых гибридов формировать высокие урожаи корнеплодов, следует отметить, что оба гибрида обладают достаточно высокими показателями. О чем свидетельствуют урожаи, полученные на контрольных (без применения удобрений) вариантах, которые составили в отчетном году 669 и 674 ц/га. Рассчитанные дифференцированные нормы минеральных удобрений на три уровня интенсификации возделывания сахарной свеклы обеспечил получения урожая корней, в средним по двум гибридам, 85,3 т/га (N120Р120К90), 65,9 (N150Р150К120) и 93,1 т/га при внесении N180Р180К150 кг д.в. на 1 гектар. Отзывчивость гибридов на возрастающие нормы минеральных удобрений была примерно одинаковой с некоторым преобладанием гибрида Ямпол. При этом прирост урожая носил практически прямолинейный характер, и с достаточной степенью достоверности.Или каждый килограмм внесенных удобрений в среднем обеспечивал получение 45,2 и 49,7 кг корнеплодов, соответственно.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Фосфорлы тыңайтқыштардың осы элементпен топырақтың әртүрлі деңгейіне байланысты сараланған нормаларын есептеу бағдарламасы құрастырылған. Оны тыңайтқыштарды қолдану бағдарламалары үшін электронды карталарды дайындауда қолдану. Зерттелетін екі буданның түбірлік дақылдардан жоғары өнім алу мүмкіндігін сипаттай отырып, екі буданның да жеткілікті жоғары көрсеткіштері бар екенін атап өткен жөн. Оған есептік жылы 669 және 674 ц/га құраған бақылау (тыңайтқыштарды қолданбай) нұсқалары бойынша алынған өнім дәлел. Қант қызылшасын өсіруді интенсификациялаудың үш деңгейі үшін минералды тыңайтқыштардың есептелген сараланған нормалары екі будан бойынша орта есеппен 85,3 т/га (N120P120K90), 65,9 т/га (N150P150K120) және 93,9 т/га (N180P180K150) қолданғанда гектарына көрсетілген өнімділігін қамтамасыз етті. Гибридтердің минералды тыңайтқыштар нормаларының жоғарылауына әсері шамамен бірдей болды, алайда Ямпол гибридінің біршама басым болуын көрсетті. Бұл ретте өнімділік өсімі жоғарылауы дерлік түзу сызықты және жеткілікті сенімділік дәрежесімен болды.Немесе қолданылған тыңайтқыштардың әрбір килограммы орташа есеппен сәйкесінше 45,2 және 49,7 кг тамыржемісін қамтамасыз етті.

Level of implementation (in Russian) : В целях обучения практике использования инноваций проведены агроучебы в Алматинской области в Талдыкорганском регионе Коксуском, Ескелдинском, Кербулакском районах и в г. Талдыкорган (выставка-демонстрация технологии и продукции проекта), проведены научно-методические консультаций для крестьянско-фермерских хозяйств. Проведены онлайн вебинары для сельхозтовароприозводителей. Опубликованы следующие публикации: 1.S.O. Bastaubayeva, L.Tabynbaeva, R.S. Yerzhebayeva, A.M. Abekova, K.Konusbekov. Climatic and agronomic impacts on sugar beet (Beta vulgaris L.) production // SABRAO Journal of Breeding and Genetics 54 (1) 67-78, 2022 https://sabraojournal.org/climatic-and-agronomic-impacts-on-sugar-beet-production, eISSN 2224-8978 //DOI: http://doi.org/10.54910/sabrao2022.54.1.13 Scopus 44% 2.V.N. Gusev, Sh.O. Bastaubayeva, A.E. Khidirov, E.K. Zhusupbekov, L.K. Tabynbayeva. Nitrogen nutrition of crop plants in the precision farming system in the south and southeast Kazakhstan //SABRAO Journal of Breeding and Genetics 54 (4), 2022 https://sabraojournal.org/ в печати 3. Патент на полезную модель №7066 «Способ дражирования семян сахарной свеклы», №2021/0748.2, 06.05.2022 4. Рекомендации по интенсивной технологии возделывания сахарной свеклы в системе точного земледелия/ Бастаубаева Ш.О., Табынбаева Л.К., Гусев В.Н., и др. Алматы: «Асыл Асыл кітап», 2022.-56 с.

Level of implementation (in Kazakh) : Инновацияларды қолдану тәжірибесін үйрету мақсатында Алматы облысы Талдықорған аймағының Көксу, Ескелді ауданында, Кербұлақ ауданында және Талдықорған қаласында ауылшаруашылық зерттеулері (технологиялар мен жоба өнімдерінің көрме-көрсету), ғылыми және шаруа қожалықтарына әдістемелік кеңестер өткізілді. Сондай-ақ ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне онлайн-вебинар өткізілді. Келесідей жарияланымдар жарыққа шықты: 1.S.O. Bastaubayeva, L.Tabynbaeva, R.S. Yerzhebayeva, A.M. Abekova, K.Konusbekov. Climatic and agronomic impacts on sugar beet (Beta vulgaris L.) production // SABRAO Journal of Breeding and Genetics 54 (1) 67-78, 2022 https://sabraojournal.org/climatic-and-agronomic-impacts-on-sugar-beet-production, eISSN 2224-8978 //DOI: http://doi.org/10.54910/sabrao2022.54.1.13 Scopus 44% 2.V.N. Gusev, Sh.O. Bastaubayeva, A.E. Khidirov, E.K. Zhusupbekov, L.K. Tabynbayeva. Nitrogen nutrition of crop plants in the precision farming system in the south and southeast Kazakhstan //SABRAO Journal of Breeding and Genetics 54 (4), 2022 https://sabraojournal.org/ баспада 3. «Қант қызылшасы тұқымын дражирлеу тәсілі» бойынша пайдалы модельге №7066 патент алынды, №2021/0748.2, 06.05.2022 4 Дәл егіншілік жүйесінде қант қызылшасын өсірудің қарқынды технологиясы бойынша өндіріске әдістемелік ұсыныс / Бастаубаева Ш.О., Табынбаева Л.К., Гусев В.Н., және т.б. Алматы: «Асыл Асыл кітап», 2022.-56 б.

Efficiency (in Russian) : Помимо экономии затрат и повышения эффективности использования почв в результате дифференцированного подхода к их обработке, внедрение точного земледелия позволяет более рационально использовать инструменты государственной поддержки сельхозпроизводителей. Рост конкурентоспособности на мировом рынке продовольствия, экспортоориентированность отечественного агропромышленного комплекса, недостаточная эффективность использования почв и важность обеспечения продовольственной безопасности страны диктуют необходимость подготовки кадров для внедрения точного сельского хозяйства, обладающих современными знаниями и навыками в сфере информационных технологий, способных творчески подходить к решению нетривиальных задач, заинтересованных в развитии отечественного АПК.

Efficiency (in Kazakh) : Шығындарды үнемдеуден басқа және топырақты пайдалану тиімділігін арттырумен қатар, өңдеудің сараланған тәсілі нәтижесінде дәл ауыл шаруашылығын енгізу ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне мемлекеттік қолдау құралдарын ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді. Әлемдік азық-түлік нарығындағы бәсекеге қабілеттілікті арттыру, отандық агроөнеркәсіптік кешеннің экспорты, топырақты пайдаланудың жеткіліксіздігі және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңыздылығы қазіргі заманғы білім мен дағдылармен кадрларды даярлау қажеттілігін білдіреді Отандық ҚХА-ны дамытуға мүдделі емес, тривиалды емес міндеттерді шығаратын ақпараттық технологиялар саласы.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, свекловодство

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, қант қызылшасын өсіру