The object of research, development or design (in Russian) : Rhodiola semenovii (Regel & Herder) Boriss.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Rhodiola semenovii (Regel & Herder) Boriss.

Aim of work (in Russian) : Изучить морфофизиологические и фитохимические аспекты адаптации к воздействию абиоти-ческих стрессовых факторов (недостаток влаги и низкие температуры) и влияние стрессоров на биологическую активность казахстанского растения Rhodiola semenovii Boriss.

Aim of work (in Kazakh) : Абиотикалық стресс факторларының (ылғалдың жетіспеуі және төмен температура) бейімде-лудің морфофизиологиялық және фитохимиялық аспектілеріне Қазақстандық Rhodiola se-menovii Boriss. өсімдігінің биологиялық белсенділігі мен бейімделуіне әсері.

Методы исследования (на русском) : физиологические, фитохимические, гематологические, биохимические, патоморфологиче-ские, статистические

Методы исследования (на казахском) : физиологиялық, фитохимиялық, гематологиялық, биохимиялық, патоморфологиялық, стати-стикалық

Obtained results and novelty (in Russian) : Впервые с помощью газовой хроматографии-масс-спектрометрии изучен метаболический профиль R. semenovii в контексте донорно-акцепторных взаимодействий in situ. В динамике роста и развития выявлено увеличение содержания салидрозида в надземных органах с мак-симальным его значением в период созревания семян. Выявлены изменения морфофизиоло-гических реакций R. semenovii как индикаторы адаптивного потенциала в ответ на действие абиотических стрессов в лабораторных условиях. Впервые проведено изучение фитохимиче-ского состава корней и побегов R. semenovii в условиях действия абиотических стрессов. Ре-зультаты полезны как для понимания механизмов защиты от неблагоприятных условий, так и для будущих подходов к направленному синтезу вторичных метаболитов, ценных для фар-мацевтического применения. На модели мерказолилового гипотериоза оценен антигипоти-реоидный, антиаритмический и гипотензивный потенциал экстракта корня растения R. semenovii. Выявлено, что экстракт корня R. semenovii как самостоятельно, так и в сочетании с калием йодида в концентрациях 2,5мг/100г является безопасным и эффективным средством коррекции и стабилизации гипотиреоидных состояний.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алғаш рет R.semenovii өсімдігінің метаболикалық кезеңінің донорлық-акцепторлық өзара әрекеттесу деңгейі масс-спектрометрияның газды хроматографиясы арқылы in situ жағдайында зерттелді. Өсу және даму қарқындылығында өсімдіктің жер үсті мүшелерінде салидрозид мөлшерінің артуы тұқымның піскен кезеңінде анықталды. Зертханалық жағдайда қолданылған абиотикалық күйзеліс әсерлеріне жауап ретінде R.semenovii өсімдігінің морфофизиологиялық реакцияларының бейімделу потенциалының көрсеткіштерінде өзгерістері анықталды. Алғаш рет абиотикалық күйзеліс жағдайында R.semenovii тамыры мен өркенінің фитохимиялық құрамын зерттеу жүргізілді. Алынған нәтижелер қолайсыз жағдайлардан қорғау механизмдерін түсіну үшін де, фармацевтикалық қолданбалар үшін және болашақта маңызды екінші реттік метаболиттердің синтездеу тәсілдері үшін де пайдалы. R. semenovii өсімдігінің тамырының сығындысын мерказолил дәрілік затының қолданылуымен жасалған гипотиреоз ауруына қарсы, аритмияның алдын алу және гипотензиялық қасиеті моделдерде үлгісінде бағаланды. Анықталғандай, R. semenovii тамырының сығындысы өздігінен, сонымен қатар калий йодиді қосындысымен 2,5мг/100г қолданғанда қауіпсіз әрі гипотиреоз кезінде түзету мен тұрақтандырудың тиімді құралы болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Запланированный объем исследований выполнен полностью. Опубликованы 2 статьи в журналах, входящих в базы данных Scopus и WOS (Q1, Q2) и 1 статья принята в печать (Q1); опубликованы 2 статьи в журналах, рекомендуемых ККСОН и 1 статья в журнале РИНЦ; 2 статьи приняты в печать в журналы, рекомендуемые ККСОН. Получен Патент РК на изобретение №35735 «Способ лечения гипотериоза в эксперименте». Результаты доложены на 5 международных конференциях. Опубликован учебник «Developmental biology of plants».

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоспарланған зерттеу көлемі толық көлемде аяқталды. Scopus және WOS (Q1, Q2) жинақ базасына кіретін журналдарда 2 мақала басылып шықты, 1 мақала жариялануға қабылданды (Q1); 2 мақала ҚКСОН ұсынған журналдарда және және РИНЦ құрамына кіретін журналда жарыққа шықты; 2 мақала ҒБСБК ұсынған журналдарда жариялануға қабылданды. «Тәжірибеде гипотиреозды емдеу әдісі» өнертабысы үшін Қазақстан Республикасының патентін алды. Патент №35735. Нәтижелері 5 халықаралық конференцияларда баяндалды. «Developmental biology of plants» оқулығы басылып шықты.

Level of implementation (in Russian) : Н.В.Терлецкой разработан и выпущен учебник «Developmental biology of plants», предназначенный для студентов, изучающих учебную дисциплину «Биология» на английском языке. Указанная работа внедрена (использована) в учебный процесс в 2021-22 учебном году в следующих учебных дисциплинах: − «Анатомия и морфология растений»; − «Онтогенез растений»; − «Ботаника»; − «Систематика растений»; − «Биология стресса», о чем существует акт внедрения

Level of implementation (in Kazakh) : Н.В.Терлецкаяның «Биология» оқу пәнін ағылшын тілінде оқитын студенттерге арналған «Өсімдіктердің даму биологиясы» оқу құралы әзірлеп басып шығарылды. Аталған жұмыс 2021-22 оқу жылында оқу үдерісіне келесі оқу пәндері бойынша енгізілді (қолданылды): − «Өсімдіктердің анатомиясы мен морфологиясы»; − «Өсімдіктердің онтогенезі»; − «Ботаника»; − «Өсімдіктер жүйесі»; − «Стресс биологиясы», жүзеге асыру актісі туралы

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : физиология растений, фармакология.

Field of application (in Kazakh) : өсімдіктер физиологиясы, фармакология.