The object of research, development or design (in Russian) : Деструктивная биота (фитофаги и фитопатогены) яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана; экологическая система фитосанитарного контроля деструктивной биоты яровой пшеницы в условиях Северо-Востока Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы жаздық бидайдың деструктивті биотасы (фитофагтар мен фитопатогендер); Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы жаздық бидайдың деструктивті биотасын фитосанитарлық бақылаудың экологиялық жүйесі.

Aim of work (in Russian) : Реализация усовершенствованной системы мониторинга и контроля фитопатогенов и фитофагов с учетом эволюционно-экологических адаптаций стратегий и тактик жизненных циклов вредителей яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана; оптимизация технологии возделывания яровой пшеницы путем корректировки глубины посева семян.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысында жаздық бидай зиянкестерінің өмірлік циклдерінің стратегиялары мен тактикаларының эволюциялық-экологиялық бейімделуін ескере отырып, фитопатогендер мен фитофагтардың мониторингі мен бақылаудың жетілдірілген жүйесін іске асыру; тұқым себу тереңдігін түзету жолымен жаздық бидайды өсіру технологиясын оңтайландыру.

Методы исследования (на русском) : В процессе мониторинга вредных (фитофаги, фитопатогены) и полезных (энтомофаги, антагонистические микроорганизмы) организмов агроэкосистем яровой пшеницы использованы апробированные и оригинальные высокоточные аналитические и классические методы микробиологии, фитопатологии, энтомологии, статистического анализа и математического моделирования. Определение фитосанитарного состояния почвы проведено методами флотации, почвенных разведений, множественных почвенных таблеток, растительных приманок, супрессивность почвы определена новым высокоточным методом – патент RU 2568913 от 20.11.2015; фитоэкспертиза семян – методом рулонов, микологическим анализом на питательных средах; учет насекомых – кошениями сачком, почвенными ловушками, учетом на растениях; мониторинг болезней – по международным шкалам, выделение фитопатогенов из растительного материала – на селективных питательных средах.

Методы исследования (на казахском) : Жаздық бидайдың агроэкожүйелерінің зиянды (фитофагтар, фитопатогендер) және пайдалы (энтомофагтар, антагонистік микроорганизмдер) организмдерін мониторингтеу процесінде микробиологияның, фитопатологияның, энтомологияның, статистикалық талдаудың және математикалық модельдеудің сыналған және ерекше жоғары дәлдіктегі аналитикалық және классикалық әдістері пайдаланылды. Топырақтың фитосанитариялық жағдайын анықтау флотация, топырақты сұйылту, көптеген топырақ таблеткалары, өсімдік жемшөптері әдістерімен жүргізілді, топырақтың супрессивтілігі жаңа жоғары дәлдіктегі әдіспен анықталды – 20.11.2015 жылғы RU 2568913 патенті; тұқымдарды фитоэкспертизалау-орам әдісімен, қоректік ортадағы микологиялық талдаумен; жәндіктерді есепке алу – қаққышпен сермеу, топырақ тұзақтары, өсімдіктерді есепке алу; ауруларды мониторингтеу - өсімдік материалынан фитопатогендердің бөлінуі – селективті қоректік ортада жүзеге асырылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : С целью повышения урожайности и качества зерна яровой пшеницы в условиях Северо-Востока Казахстана осуществляется фитосанитарная оптимизация технологии ее возделывания по всему комплексу вредных организмов. В рамках реализации Проекта проведен фитосанитарный мониторинг деструктивной биоты (фитофагов и фитопатогенов) яровой пшеницы в условиях степной зоны Северо-Востока Казахстана. Определен видовой и количественный состав фитофагов, энтомофагов и фитопатогенов, выявленных в результате фитосанитарного мониторинга агроценозов яровой пшеницы и близлежащих природных стаций в основных районах зерносеяния, выделенных для исследований. За отчетный период проведен учет вредителей, обитающих в почве; учет вредителей, передвигающихся по поверхности почвы; учет вредителей, обитающих на растениях; определен видовой состав и численность естественных врагов фитофагов (энтомофаги) и фитопатогенов (антагонистические микроорганизмы); определены болезни яровой пшеницы. Описаны типовые ландшафты, экосистемы и наземная энтомофауна. Проведен учет количественных данных собранного материала, фитосанитарная оценка посевов яровой пшеницы по разным предшественникам и запись географических координат исследуемой местности. Результаты научных исследований отражены в рецензируемых зарубежных и отечественных журналах, научной и учебно-методической литературе.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысы жағдайында жаздық бидай дәнінің өнімділігі мен сапасын арттыру мақсатында зиянды организмдердің бүкіл кешені бойынша оны өсіру технологиясын фитосанитариялық оңтайландыру жүзеге асырылуда. Жобаны іске асыру шеңберінде Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы дала аймағы жағдайында жаздық бидайдың деструктивті биотасына (фитофагтар мен фитопатогендерге) фитосанитариялық мониторинг жүргізілді. Зерттеуге бөлінген жаздық бидай агроценоздарының және астық себудің негізгі аудандарындағы жақын маңдағы табиғи станциялардың фитосанитариялық мониторингі нәтижесінде анықталған фитофагтардың, энтомофагтардың және фитопатогендердің түрлік және сандық құрамы анықталды. Есепті кезеңде топырақта тіршілік ететін зиянкестердің есебі жүргізілді; топырақ бетінде қозғалатын зиянкестердің есебі; өсімдіктерде тіршілік ететін зиянкестердің есебі; фитофагтардың (энтомофагтардың) және фитопатогендердің (антагонистік микроорганизмдердің) табиғи жауларының түрлері мен саны анықталды; жаздық бидайдың аурулары анықталды. Типтік ландшафттар, экожүйелер және топырақтағы энтомофауна сипатталған. Жиналған материалдың сандық деректерін есепке алу, әртүрлі алғы егістіктер бойынша жаздық бидай дақылдарын фитосанитариялық бағалау және зерттелетін жердің географиялық координаттарын жазу жүргізілді. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері рецензияланған шетелдік және отандық журналдарда, ғылыми және оқу-әдістемелік басылымдарда жарияланған.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Все исследования и наблюдения ведутся согласно апробированных методик и ГОСТа по определению зараженности возбудителями болезней, для проведения исследований по проекту имеется лаборатория, оснащённая современным оборудованием, необходимый инвентарь для сбора исходного материала, все работы ведутся квалифицированными научными сотрудниками, осуществляется коллаборация по проекту с ФГБОУ ВПО «Новосибирский государственный аграрный университет», в рамках которой проводятся консультации по реализуемому Проекту. Реализация Проекта позволяет научно обосновать и адаптировать систему фитосанитарного мониторинга агроценозов, усовершенствовать технологии возделывания яровой пшеницы в условиях степной зоны Северо-Востока Казахстана, повысить урожайность и качество зерна.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Барлық зерттеулер мен бақылаулар апробацияланған әдістемелерге және ауру қоздырғыштарымен залалдануын анықтау бойынша МЕМСТ сәйкес жүргізіледі, жоба бойынша зерттеулер жүргізу үшін қазіргі заманғы құралдармен жабдықталған зертхана, бастапқы материалды жинау үшін қажетті құрал-жабдықтар бар, барлық жұмыстарды білікті ғылыми қызметкерлер жүргізеді, жоба бойынша "Новосибирск мемлекеттік аграрлық университеті" ВПО ФМБОУ-мен коллаборация жүзеге асырылады, келісім аясында іске асырылатын Жоба бойынша кеңестер беріледі. Жобаны іске асыру агроценоздардың фитосанитариялық мониторингі жүйесін ғылыми негіздеуге және бейімдеуге, Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы дала аймағы жағдайында жаздық бидай өсіру технологияларын жетілдіруге, астықтың өнімділігі мен сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение результатов проекта находится на стадии разработки стратегии, тактики мониторинга и защитных мероприятий против наиболее значимых почвенных, листо-стеблевых и семенных фитопатогенов и фитофагов яровой пшеницы на системно-экологической основе.

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба нәтижелерін енгізу жүйелі-экологиялық негізде неғұрлым маңызды топырақтық, жапырақ-сабақты және тұқымдық фитопатогендер мен жаздық бидайдың фитофагтарынан қорғау іс-шараларының стратегиясы және мониторинг тактикасы әзірлеу сатысында тұр.

Efficiency (in Russian) : Реализация проекта позволит усовершенствовать систему фитомониторинга фитофагов и фитопатогенов в посевах яровой пшеницы в условиях региона, что обеспечит надежную защиту посевов от вредных организмов в период вегетации, тем самым будет способствовать повышению урожайности культуры и качеству получаемого семенного материала, а также увеличению экономической эффективности производства возделываемой культуры.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны іске асыру – өңір жағдайында жаздық бидай егістіктеріндегі фитофагтар мен фитопатогендердің фитомониторинг жүйесін жетілдіруге мүмкіндік береді, бұл вегетация кезеңінде егістіктерді зиянды организмдерден сенімді қорғауды қамтамасыз етіп, сол арқылы дақылдың шығымдылығын және алынатын тұқым материалының сапасын арттыруға, сондай-ақ өңделетін дақыл өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыруға ықпал ететін болады.

Field of application (in Russian) : Разработанная экологическая система фитосанитарного контроля деструктивной биоты яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана может использоваться организациями, работающими в области фитосанитарного контроля, сельскохозяйственными предприятиями разных форм собственности, занимающимися возделыванием яровой пшеницы.

Field of application (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысында жаздық бидайдың деструктивті биотасын фитосанитарлық бақылаудың қалыптасқан экологиялық жүйесін фитосанитарлық бақылау саласында жұмыс істейтін ұйымдар, жаздық бидайды өсірумен айналысатын әртүрлі меншік нысанындағы ауыл шаруашылығы кәсіпорындары пайдалана алады.