The object of research, development or design (in Russian) : ядерно-возбуждаемая плазма, образованная в результате возбуждения инертных газов ионизирующим излучением

The object of research, development or design (in Kazakh) : инертті газдарды иондаушы сәулелену арқылы қоздыру нәтижесінде пайда болған ядролық-қоздырылған плазма

Aim of work (in Russian) : проведение экспериментальных работ по исследованию возможности получения лазерной генерации на p-s-переходах атомов инертных газов в ближней инфракрасной области спектра (0,7-1 мкм) при возбуждении продуктами ядерной реакции 6Li(n,α)3H. Выявление механизмов заселения и дезактивации уровней на 2p-1s-переходах инертных газов и описание кинетических процессов, протекающих в данных средах при распылении лития

Aim of work (in Kazakh) : 6Li(n,α)3H ядролық реакциясының өнімдерімен қозған кезде спектрдің жақын инфрақызыл аймағында (0,7-1 мкм) инертті газ атомының p-s ауысуында лазерлік генерация алу мүмкіндігін зерттеу болып табылады. Литийдің ядролық бөлшектермен қоздыру барысында шашырауының инертті газдардың 2p-1s ауысу кезіндегі деңгейлердің орналасуын, дезактивациялау механизмдерін және осы ортадағы кинетикалық процестердің сипаттамасын анықтау

Методы исследования (на русском) : анализ научно-технической литературы, патентной информации; конструкторские разработки; метод оптической спектральной диагностики

Методы исследования (на казахском) : ғылыми-техникалық әдебиеттерді, патенттік ақпаратты талдау; жобалық әзірлемелер; оптикалық спектрлік диагностика әдісі

Obtained results and novelty (in Russian) : Полученные результаты: 1. Разработана и создана экспериментальная установка на базе малогабаритного импульсного ускорителя электронов для исследования спектров люминесценции газовых сред и при распылении литийсодержащего слоя в газ. 2. Получены экспериментальные данные по спектрально-люминесцентным и спектрально-временным характеристикам оптического излучения при возбуждении газовых смесей наносекундным электронным пучком. 3. Разработана и создана внутриреакторная установка для исследования пороговых характеристик квазинепрерывной генерации на 2p-1s-переходе атома инертного газа с возбуждением продуктами ядерной реакции 6Li(n,α)3H. 4. Разработана и изготовлено внутриреакторное устройство для исследования пороговых характеристик генерации на переходе атома инертного газа. 5. Проведены реакторные эксперименты с внутриреакторным устройством, получены экспериментальные данные и выполнен анализ результатов экспериментов по исследованию спектрально-временных характеристик оптического излучения при возбуждении газовых продуктами ядерной реакции 6Li(n,α)3H. Научная новизна проекта заключается в получении экспериментальных данных по распылению лития в инертный газ при возбуждении продуктами ядерной реакции 6Li(n,α)3H, а также в получении новых сведений о распылении лития в газовую среду под действием электронного пучка.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алынған нәтижелер: 1. Газ ортасының люминесценциясын және литийдің газға шашырауын зерттеу үшін шағын габаритті импульсті электрондардың үдеткіші базасында эксперименттік қондырғыны әзірленді және жасалды. 2. Газ қоспаларын наносекундтық электронды сәулемен қозу кезіндегі оптикалық сәулеленудің спектрлік-люминесценттік және спектрлік-уақыттық сипаттамалары туралы тәжірибелік деректер алынды. 3. 6Li(n,α)3H ядролық реакциясының өнімдерімен қоздырылған инертті газ атомының 2p-1s ауысуындағы квазиүздіксіз генерациясының шекті сипаттамаларын зерттеуге арналған реакторішілік қондырғысы әзірленді және жасалды 4. Инертті газ атомының ауысуындағы квазиүздіксіз генерациясының шектік сипаттамаларын зерттеуге арналған реакторішілік құрылғысы құрастырылды. 5. Реакторішілік құрылғымен реакторлық эксперименттер жүргізілді, эксперименттік деректер алынды және 6Li(n,α)3H ядролық реакциясының газ өнімдерімен қозған кезде оптикалық сәулеленудің спектрлік-уақыттық сипаттамаларын зерттеу бойынша эксперименттердің нәтижелеріне талдау жасалды. Жобаның ғылыми жаңалығы 6Li(n,α)3H ядролық реакция өнімдерімен қозған кезде литийді инертті газға шашырауы бойынша эксперименттік деректерді алу, сондай-ақ электронды сәуленің әсерінен литийді газ ортасына шашырау туралы жаңа мәліметтерді алу болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Для проведения экспериментальных исследований по достижению порога генерации на p-s-переходе атома инертного газа на ядерном реакторе ИГР была разработана и создана экспериментальная установка // Установка экспериментальная : чертежно-конструкторская документация АК 21447.00.000 // Филиал РГП ИАЭ НЯЦ РК.– Курчатов, 2022.  Разработана чертежно-конструкторская документация на экспериментальное ампульное устройство для исследования пороговых характеристик генерации на переходе атомов инертного газа. // Устройство экспериментальное ампульное: чертежно-конструкторская документация АК 21480.00.000 // Филиал РГП ИАЭ НЯЦ РК.– Курчатов, 2022.  Проведены экспериментальные работы по исследованию спектрально-временных характеристик излучения инертных газов и щелочных металлов, с различными литийсодержащими слоями при возбуждении наносекундным электронным пучком. // Протокол о проведении экспериментов по исследованию спектрально-временных характеристик излучения инертных газов и щелочных металлов при возбуждении наносекундным электронным пучком № 12-230-02/137 от 14.09.2022.  Проведена серия реакторных экспериментов с внутриреакторным лазерным устройством // Протокол о подготовке и проведении экспериментальных работ по достижению порога генерации на p-s перехода атома инертного газа на ядерном реакторе № 12-230-02/151а от 29.09.2022.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : ИГР ядролық реакторында инертті газ атомының p-s-түйіскен жерінде генерациялау шегіне жету бойынша тәжірибелік зерттеулер жүргізу үшін тәжірибелік қондырғы әзірленді және жасалды // Эксперименттік қондырғы: сызба және конструкторлық құжаттама АК 21447.00.000 // Филиал ҚР ҰЯО ААЭ РМК. – Курчатов, 2022 ж.  Инертті газ атомдарының ауысуындағы генерацияның шекті сипаттамаларын зерттеуге арналған тәжірибелік ампулалық құрылғының сызба және конструкторлық құжаттамасы әзірленді. // Эксперименттік ампулалық құрылғы: сызбалық-конструкторлық құжаттама АК 21480.00.000 // ҚР ҰЯО ААЭ РМК филиалы.– Курчатов, 2022 ж.  Наносекундтық электронды сәулемен қоздырылғанда құрамында литий бар әртүрлі қабаттары бар инертті газдар мен сілтілік металдардың сәулеленуінің спектрлік-уақыттық сипаттамаларын зерттеу бойынша тәжірибелік жұмыстар жүргізілді. // Наносекундтық электронды сәулемен қозу кезіндегі инертті газдар мен сілтілік металдардың сәулеленуінің спектрлік-уақыттық сипаттамаларын зерттеу бойынша эксперименттер жүргізу туралы хаттама. № 12-230-02/137 14.09.2022 ж.  Реактор ішілік лазерлік құрылғымен реакторлық тәжірибелер сериясы жүргізілді // Ядролық реактордағы инертті газ атомының p-s ауысуында генерациялау шегіне жету бойынша тәжірибелік жұмыстарды дайындау және жүргізу туралы хаттама. № 12-230-02/151а 29.09.2022 ж.

Level of implementation (in Russian) : Разработана методические рекомендации для проведения экспериментов с образцами гидрида лития в условиях облучения инертных газовых сред импульсным потоком высокоэнергетических заряженных частиц. / Филиал ИАЭ РГП НЯЦ РК; утв. Ю.Ю. Бакланова.– Курчатов, 2022.– 24с. №12-230-02/43 от 15.03.2022. Рекомендации используются для осуществления практической деятельности в области преобразования ядерной энергии в энергию оптического излучения на предприятии филиала Институт атомной энергии РГП НЯЦ РК

Level of implementation (in Kazakh) : Жоғары энергиялы зарядталған бөлшектердің импульстік ағынымен инертті газтәрізді орталарды сәулелендіру жағдайында литий гидрид үлгілерімен тәжірибе жүргізуге арналған нұсқаулық әзірленген. / ҚР ҰЯО РМК ААЭ филиалы; бекітілген Ю.Ю. Бакланова.- Курчатов, 2022.- 24 б. № 12-230-02/43 15.03.2022 ж. Ұсыныстар ҚР ҰЯО РМК Атом энергиясы институтының салалық кәсіпорнында ядролық энергияны оптикалық сәулелену энергиясына түрлендіру саласындағы практикалық қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылады.

Efficiency (in Russian) : Проект выполнен в полном объеме. Достоверность выполненных работ подтверждены документально актами и протоколами на всех этапах реализации проекта. Результаты проведенных работ были опубликованы в научных изданиях и сделаны доклады на тематических международных научных конференциях. Исследования по проекту позволили использовать имеющийся в Казахстане научный задел в области прямого преобразования ядерной энергии в когерентное оптическое излучение и вывести его на более высокий уровень. Получены новые экспериментальные данные и информация о процессах в ядерно-возбуждаемой плазме газовых смесей, а также в полной мере использованы уникальные возможности ядерных реакторов Национального ядерного центра РК и его научного потенциала. Продолжение работ в этом направлении, может повысить престиж Казахстана в мировом научном сообществе и поставить Республику в один ряд с мировыми лидерами по исследованиям и созданию лазеров с ядерной накачкой.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба толығымен орындалды. Орындалған жұмыстардың сенімділігі жобаның барлық кезеңдерінде актілермен және хаттамалармен ресімделеді. Жүргізілген жұмыстардың нәтижелері ғылыми журналдарда жарияланып, тақырыптық халықаралық ғылыми конференцияларда баяндамалар жасалды. Жоба бойынша ұсынылған зерттеулер ядролық энергияны жарық энергияға тікелей айналдыру саласындағы Қазақстанда бар ғылыми дайындаманы қолдануға және оны жоғары деңгейге шығаруға мүмкіндік берді. Зерттеулер газ қоспаларының ядролық қоздырылған плазмасындағы үрдістер туралы жаңа ақпарат алуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығының ядролық реакторларының бірегей мүмкіндіктерін және оның ғылыми әлеуетін толық пайдалануға мүмкіндік берді. Осы бағыттағы жұмысты жалғастыру Қазақстанның әлемдік ғылыми қоғамдастықтағы беделін арттырып, Қазақстан Республикасын ядролық қоздырылатын лазерлерді зерттеу және жасау саласындағы әлемдік көшбасшылармен қатар тұрғызуы мүмкін.

Field of application (in Russian) : Результаты научных исследований могут найти применение при создании ядерно-энергетических установок, генерирующих лазерное или спонтанное оптическое излучение, разработке мощных лазеров с накачкой электронным пучком, в системах контроля параметров ядерных реакторов.

Field of application (in Kazakh) : Ғылыми зерттеулер нәтижелері лазерлік немесе кенеттен оптикалық сәулеленуді генерациялайтын ядролық-энергетикалық қондырғыларды жасау кезінде, ядролық реакторлардың параметрлерін бақылау жүйелерінде, жоғары қуатты электронды сәулелендіретін лазерлерді әзірлеу кезінде қолданылуы мүмкін.