The object of research, development or design (in Russian) : Арыс-Туркестанской (к/х «Сыздыкбеков А.», к/х «Усенов Н.» и к/х «Гулмайра»), Каратау-Мойынкумской (к/х «Багдат», к/х «Сенім» и к/х «Ерік-Т»), Приаральской (к/х «Корган Н.Б.», ТОО «Куланды»), Прикаспийской (ТОО «Жана-тан» и ТОО «Достан-Ата»), Мангыстауской (к/х «Елжас») и Прибалхашской (ТОО «Байсерке-Агро»).

The object of research, development or design (in Kazakh) : түйе шаруашылығының әр түрлі аймақтарында орналасқан популяциялар: Арыс-Түркістан ("Сыздыкбеков-А." ш/қ, "Үсенов Н." ш/қ және "Гүлмайра" ш/қ), Қаратау-Мойынқұм ("Бағдат" ш/қ, "Сенім" ш/қ және" "Ерік-Т" ш/қ), Арал өңірі ("Қорған Н.Б." ш/қ, ЖШС "Құланды"), Каспий аймағы (ЖШС "Жаңа-таң" және "Достан-Ата" ш/қ ), Маңғыстау аймағы ("Елжас" ш/қ) және Балхаш аймағы ( ЖШС "Байсерке-Агро").

Aim of work (in Russian) : Проведение генотипирования верблюдов вида дромедар, породы арвана в количестве не менее 500 голов и гибридов в количестве не менее 100 голов с использованием SNP-маркеров и разработка эффективных вариантов подбора родительских пар и селекционно-генетических параметров желательных типов, обеспечивающие прогресс селекции в продуктивном верблюдоводстве.

Aim of work (in Kazakh) : SNP маркерлерін пайдалана отырып, кем дегенде 500 бас мөлшерінде арвана тұқымы және 100 бас мөлшерінде будандар тұқымдас түйелердің генотиптеуін жүргізу және ата-аналық жұптарды және селекциялық-генетикалық параметрлерін таңдаудың тиімді нұсқаларын әзірлеу. өнімді түйе шаруашылығында асылдандырудың ілгерілеуін қамтамасыз ететін қажетті түрлер.

Методы исследования (на русском) : При проведении исследовании были использованы общепринятые зоотехнические методы исследований происхождения животных, определения живой массы, настрига шерсти и молочной продуктивности верблюдов. Комплексная оценка продуктивных особенностей верблюдов проводилась на основе Инструкции по бонитировке верблюдов (2014 г.). Молочная продуктивность животных определялась путем проведения ежемесячных контрольных доек с определением содержания в молоке жира на анализаторе Лактан-4. Исследована живая масса верблюжат при рождении. Настриг шерсти определялся во время весенней стрижки путем индивидуального взвешивания состриженной шерсти каждого животного. Материалы исследований обработаны биометрическим методом.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу барысында жануарлардың шығу тегін зерттеудің, түйелердің тірі салмағын, жүн қырқуын және сүт өнімділігін анықтаудың жалпы қабылданған зоотехникалық әдістері қолданылды. Түйелерді бағалау жөніндегі нұсқаулық (2014 ж.) негізінде түйелердің өнімділік ерекшеліктерін кешенді бағалау жүргізілді. Малдың сүт өнімділігі Лактан-4 анализаторында сүттегі майдың мөлшерін анықтай отырып, ай сайынғы бақылау саууларын жүргізу арқылы анықталды. Боталардың туылған кезіндегі салмағы өлшенді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Генотипированы верблюды вида дромедар, породы арвана в количестве 532 голов и гибридов в количестве 106 голов с использованием SNP-маркеров и проведен популяционный анализ популяций Арысь-Туркестанской зоны (к/х «Сыздыкбеков А.», к/х «Усенов Н.» и к/х «Гулмайра»), Каратау-Мойынкумской зоны (к/х «Багдат»), Приаральской зоны (к/х «Корган Н.Б.» Прикаспийской зоны (ТОО «Жана-тан» и к/х «Достан-Ата») и составлено филогенетическое древо для оценки родственной близости популяций верблюдиц породы арвана. В процессе исследований проведен анализ фенотипического разнообразия породы арвана и гибридных верблюдов с использованием дисперсионного анализа ANOVA. Разработаны эффективные варианты подбора родительских пар и селекционно-генетические параметры желательных типов в 12 базовых верблюдоводческих хозяйствах 6 зон продуктивного верблюдоводства - Арысь-Туркестанской зоны (к/х «Сыздыкбеков А.», к/х «Усенов Н.» и к/х «Гулмайра»), Каратау-Мойынкумской зоны (к/х «Багдат», к/х «Сенім» и к/х «Ерік-Т»), Приаральской зоны (к/х «Корган Н.Б.», ТОО «Куланды»), Прикаспийской зоны (ТОО «Жана-тан» и к/х «Достан-Ата»), Мангыстауской зоны (к/х «Елжас») и Прибалхашской зоны (ТОО «Байсерке-Агро»), обеспечивающие прогресс селекции в заданном направлении с общей численностью 2003 голов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Дромедар тұқымды түйелері, 532 бас аруана және 106 будандары SNP маркерлерімен генотиптеліп, популяцияларға популяциялық талдау жүргізілді- Арыс-Түркістан аймағы («Сыздықбеков А.» ш/қ, «Үсенов Н.» ш/қ және «Гүлмайра» ш/қ), Қаратау-Мойынқұм аймағы («Бағдат» ш/қ), Арал аймағы «Каспий аймағының ( «Қорған Н.Б.» ш/қ) «Жаңа-таң» және «Достан-Ата» ЖШС) және аруана түйелерінің популяцияларының туыстық байланысын бағалау үшін филогенетикалық ағаш құрастырылды. Зерттеу барысында ANOVA дисперсиясын талдау арқылы аруана тұқымы мен будан түйелердің фенотиптік әртүрлілігіне талдау жүргізілді. Негізгі 12 түйе шаруашылығында ата-аналық жұптарды таңдаудың тиімді нұсқалары мен қажетті түрлердің селекциялық-генетикалық параметрлері өнімді түйе шаруашылығының 6 аймағы әзірленді - Арыс-Түркістан аймағы («Сыздықбеков А.» ш/қ, «Үсенов Н.» ш/қ және «Гүлмайра» ш/қ), Қаратау-Мойынқұм аймағы («Бағдат» ш/қ, «Сенім» ш/қ және «Ерік-Т» ш/қ), Арал аймағы («Қорған Н.Б.» ш/қ және ЖШС «Құланды»), Каспий аймағы («Жаңа-Таң» ЖШС және «Достан-Ата» ЖШС), Маңғыстау аймағы («Елжас» ш/қ) және Балхаш аймағы («Байсерке-Агро» ЖШС) жалпы 2003 бас селекциялық бағыт бойынша іріктеу жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Генотипирование верблюдов породы арвана и гибридов в базовых хозяйствах с использованием SNP-технологий и популяционный анализ их генетических ресурсов позволили определит генетические расстояния популяций и составит филогенетическое древо для оценки родственной близости популяций верблюдиц. Разработаны эффективные варианты подбора родительских пар и селекционно-генетические параметры желательных типов в 12 базовых верблюдоводческих хозяйствах 6 зон продуктивного верблюдоводства, обеспечивающие генетический прогресс в различных популяциях для эффективного управления селекционным процессом сохранения и совершенствования генетических ресурсов в верблюдоводстве. Отобраны и сформированы селекционные стада желательных типов верблюдов породы арвана в количестве 271 голов, породы казахский бактриан в количестве 171 голов и гибридных верблюдов в количестве 21 голов, с общим поголовьем 442.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : SNP технологияларын қолдана отырып, базалық шаруашылықтардағы аруана түйелері мен будандарының генотипін анықтау және олардың генетикалық ресурстарына популяциялық талдау жүргізу арқылы популяциялардың генетикалық қашықтығы анықталды және түйе популяцияларының туыстық байланысын бағалауда филогенетикалық тармақтары құрастырылды. Өнімді түйе шаруашылығының 6 аймағындағы 12 базалық түйе шаруашылығында ата-аналық жұптарды таңдаудың және қажетті типтердің селекциялық-генетикалық параметрлерінің тиімді нұсқалары әзірленді, бұл әртүрлі популяциялардағы генетикалық прогресті қамтамасыз етеді және түйе шаруашылығындағы генетикалық ресурстарды сақтаудың және жетілдірудің селекциялық процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Селекциялық тиімді аруана түйе тұқымының 271 басы, қазақ бактриан түйе тұқымының 171 басы және будан түйелерінің 21 басы іріктеліп алынып, оның жалпы 442 мал басы жинақталды.

Level of implementation (in Russian) : Научно-исследовательские работы внедряются в 11 базовых в Арыс-Туркестанской (к/х «Сыздыкбеков А.», к/х «Усенов Н.» и к/х «Гулмайра»), Каратау-Мойынкумской (к/х «Багдат», к/х «Сенім» и к/х «Ерік-Т»), Приаральской (к/х «Корган Н.Б.», ТОО «Куланды»), Прикаспийской (ТОО «Жана-тан» и к/х «Достан-Ата») и Мангыстауской (к/х «Елжас»).

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми-зерттеу жұмыстары 11 негізгі базалық шаруашылықтарда жүргізілді. Атап айтқанда Арыс-Түркістан ("Сыздыкбеков-А." ш/қ, "Үсенов Н." ш/қ және "Гүлмайра" ш/қ), Қаратау-Мойынқұм ("Бағдат" ш/қ, "Сенім" ш/қ және " "Ерік-Т" ш/қ), Арал өңірі ("Қорған Н.Б." ш/қ, ЖШС "Құланды"), Каспий аймағы (ЖШС "Жаңа-таң" және "Достан-Ата" ЖШС ) және Маңғыстау аймағы ("Елжас" ш/қ).

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность разведения верблюдиц породы арвана желательного типа по рентабельности производства верблюжьего молока выше, чем у товарного стада породы арвана на 39,8%, у породы казахский бактриан и гибридов желательного типа соответственно эти показатели выше, чем у товарного стада на 5,3% и 6,3%.

Efficiency (in Kazakh) : Түйе өсірудің экономикалық тиімділігі сүт өндірудің рентабельділігі бойынша аруана тұқымының селекциялық қажетті типтері осы тұқымның тауарлық табынынан 39,8% жоғары, қазақ бактриан тұқымы және будан түйелердің селекциялық қажетті типтерінде сәйкесінше, бұл көрсеткіштер тауарлық табынға қарағанда 5,3% және 6,3% жоғары болды.

Field of application (in Russian) : Верблюдоводство Республики Казахстан.

Field of application (in Kazakh) : Қазақстан Республикасының түйе шаруашылығы.